Šta je to "bolest ludog meda" i kakve simptome pored halucinacije može da izazove?

Oktobra 2007. godine sedamdesetogodišnji muškarac turskog porijekla doveden je bez svijesti i sa teškim oštećenjem srca u hitnu pomoć Bečke državne bolnice. Elektrokardiogram je pokazivao AV blok drugog stepena.

Ljekari u prvi mah nisu znali šta je uzrok teškog stanja pacijenta, da bi misterija bila razriješena narednog dana, kada su rođaci obolelog u bolnicu doneli teglicu meda koji je poticao iz crnomorske priobalne regije Pontus na istoku Turske. Ovo je bio prvi dokumentovani slučaj trovanja medom u Evropskoj uniji.

Od tada, sve je više naučnih radova u specijalizovanim časopisima za medicinu i toksikologiju koji se bave neobičnim fenomenom trovanja hranom nazvanim "bolest ludog meda" (mad honey diesase).

Ludi med

Iza nekoliko zagonetnih imena, između ostalih, "ludi med" (meli maenomenon), "otrovni med" (deli bal), ili "čudesni med" miraculum melis), kako ga je, recimo, nazivao rimski istoričar Plinije zbog transa u koji su zapadali njegovi konzumenti, krije se naročita vrsta meda, posebno zanimljivog zbog svojih psihoaktivnih i toksičnih svojstava.

Prema nekim opisima, ovaj med je crvenkaste boje i kiselo-gorkog ukusa. Drugi autori ne slažu se sa ovim opisom i navode da se ludi med ni na koji način - ni po boji, ni po ukusu ili po mirisu - ne može razlikovati od bilo kog "ispravnog meda" i da se na istom pčelinjem saću mogu naći i "ludi" i "normalni" med.

Istorija

Pisani tragovi o ovoj neobičnoj prirodnoj supstanci sežu daleko u prošlost. Jedan od najstarijih i najeksplicitnijih pomena datira s kraja V vijeka prije n. e.

Ksenofon u svom delu Uspinjanje opisuje kako je 401. godine prije nove ere, poslije užasnih borbi u Persiji, izabran da komanduje nad 10.000 grčkih vojnika. Vodio ih je kroz planine Kurdistana, preko Gruzije i Jermenije. A onda su postavili kamp na dva dana marša od grada Trabzona, gdje se dogodilo nešto vrlo neobično:

"Bilo je mnogo rojeva pčela u blizini, a vojnici koji su jeli med izgubili su glave, povraćali su i imali dijareju, a niko od njih nije mogao da stoji na nogama. Oni koji nisu pojeli puno meda izgledali su veoma pijano, dok su ostali koji su pojeli više potpuno poludjeli, a neki su čak izgledali kao da će umrijeti… Sljedećeg dana, međutim, niko nije umro, i približno u slično doba dana kao i kada su konzumirali med počeli su da dolaze sebi i da vladaju situacijom..."

Tri vijeka kasnije, 67. godine prije n. e., u svom dijelu Geografija Strabo opisuje jedan od prvih slučajeva biološkog ratovanja. Rimska vojska dospela je u blizinu Trabzona, istu onu oblast kojom su tri vijeka ranije prolazili Ksenofonovi vojnici. Heptakomite, saveznici kralja oblasti Pontus, duž puta kojim su pristizali vojnici postavili su saće sa otrovnim medom. Kao i Ksenofonovi ljudi tri veka ranije, vojnici su i sada osetili dejstvo ludog meda. Međutim, ovoga puta posljedice su bile kobne, pošto su Heptakomite masakrirale opijene rimske vojnike.

Plinije (oko 77. godine n. e.) u dijelu Istorija prirode, navodi da mještani Pontusa nisu mogli da prodaju svoj med Rimljanima jer je bio otrovan, iako su trgovali ogromnim količinama voska. Plinije je jedan od prvih autora koji je spomenuo da ludi med potiče od rododendrona.

Crni otrov

Naziv ove biljke izveden je od grčkih riječi rhodos, što znači ruža i dendron, što znači drvo. Postoji preko 700 vrsta rasprostranjenih u Kini, Tibetu, Mjanmaru i Nepalu; približno 300 u Novoj Gvineji, Japanu, Indoneziji i na Filipinima; i samo nekoliko u Evropi i Sjevernoj Americi. Na turskoj obali Crnog mora raširena je jedna naročito otrovna vrsta, Rhododendron ponticum, koju lokalno stanovništvo naziva planinska ruža ili crni otrov zbog visokog sadržaja neurotoksikanta grejanotoksina u nektaru biljke.

S obzirom na to da u proljeće rododendron dominira cvjetnom florom Pontusa, upravo je med koji pčele u ovom periodu sakupljaju najotrovniji, jer tada sadrži najveće količine otrova. Osim u Turskoj, gdje je nativna vrsta, R. ponticumje prije više od dva vijeka, preko Španije i Portugala, introdukovan i u Englesku i Irsku, a može se sresti i u mnogim vrtovima gdje se uzgaja kao ukrasna biljka.

Etnomedicina

Zanimljivo je da se na istoku Turske otrovni rododendronov med koristi kao lek u tradicionalnoj medicini, o čemu svjedoči i nesrećni slučaj pacijenta sa početka teksta koji je med dobio od rođaka iz zavičaja. I pored toga što je poznato da njegovo konzumiranje dovodi do niza negativnih posljedica, ludi med se u narodnoj turskoj medicini preporučuje za liječenje čira na dvanaestopalačnom crijevu.

Vjeruje se takođe da poboljšava varenje i da djeluje kao afrodizijak. Zbog ovog posljednjeg, najviše žrtava trovanja potiče iz populacije sredovječnih muškaraca. Lokalno stanovništvo ga upotrebljava i kao sredstvo za ublažavanje stomačnih i reumatskih bolova i zubobolje, zatim kod poremećaja organa za varenje, hipertenzije, infekcije gornjih disajnih puteva i oteklina.

Interesantno je da se stanovnici Pontusa najčešće spontano oporavljaju od trovanja bez javljanja zdravstvenim institucijama.

Alkoholi

Vijekovima unazad med iz Pontusa se koristio i kao dodatak alkoholnim pićima kako bi se pojačala njihova opojnost. Krajem XVIII vijeka, godišnje je oko 25 tona ludog meda odlazilo u Evropu gdje je distribuiran po tavernama širom kontinenta. U Francuskoj je u to vrijeme od njega spravljan veoma opojan liker pod nazivom miel fou (ludi med).

Med od jedne druge, takođe toksične biljke, planinskog lovora (Kalmia latifolia), koristio se za spravljanje razornog likera, koji se u istom ovom periodu služio po gostionicama Nju Džerzija. Njegov komercijalni naziv bio je Metlegin.

Simptomi trovanja

"Bolest ludog meda" naziva se još i "trovanje rododendronom", "opijenost ludim medom" ili "trovanje grejanotoksinom", neurotoksikantom koji se javlja u 18 različitih oblika, od kojih je grejanotoksin I najtoksičniji. Za razliku od kolega iz Evropske unije, simptomi trovanja ludim medom nisu ništa novo i neobično za ljekare na istoku Turske.

Dobro poznate posljedice su: usporeni rad srca, srčana aritmija, nizak krvni pritisak, mučnina, povraćanje, pojačano lučenje pljuvačke, gubitak svesti, vrtoglavica, groznica, malaksalost, pomodrelost i učestali grčevi. U medicinskoj literaturi takođe se može pronaći veliki broj opisa halucinogenog dejstva ludog meda: euforija, ludilo, žmarci, peckanje, vrtoglavica, utisak vrtložnog kretanja svjetlosti, vizija prolaska kroz tunel itd.

Smatra se da je između pet i 30 grama meda dovoljno da izazove trovanje koje se samo u vrlo rijetkim slučajevima završava fatalnim ishodom. Opisani simptomi najčešće traju oko 24 časa, a u zavisnosti od doze konzumiranog meda javljaju se nakon nekoliko minuta ili najkasnije poslije nekoliko časova. Samo kašičica ili dvije rododendronovog meda mogu da dovedu do teškog trovanja praćenog halucinacijama.

S obzirom na to da živimo u eri imperativa zdrave ishrane i trendova koji diktiraju konzumiranje "što prirodnije hrane" i "liječenje prirodnim preparatima", priča o ludom medu može poslužiti kao svojevrsna opomena da takav način razmišljanja ponekad može dovesti, recimo, do ozbiljnih srčanih problema, groznice, ili vam se pak može učiniti da već duže vrijeme putujete kroz mračan tunel, prenosi Nacionalna geografija.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.