Odlazak dva heroja domaće rok scene Marka Brecelja i Peđe Vraneševića: Glavni junaci umiru na kraju

Brecelj je bio jedan od osnivača, frontmen i kreativni motor slovenačke grupe “Buldožer” te zapažen solo umjetnik, dok je Vranešević bio jedan od osnivača, frontmen i kreativni motor srpske grupe “Laboratorija zvuka”, te plodonosan kompozitor namjenske muzike.  Oba benda su slučaj pionirskih i revolucionarnih projekata po mnogo čemu ispred svog vremena i konteksta šire scene, a koji, uz dužno poštovanje prema njihovim saradnicima, svoju unikatnost u velikoj mjeri duguju Brecelju i Vraneševiću.

Između ovih širokoj javnosti najpoznatijih projekta oba umjetnika, stalo je mnoštvo solo albuma, koncerata, performansa, pozorišnih komada, knjiga, rok opera i bezbrojnih saradnji sa drugim muzičarima, a koji su bili produkt vulkanske stvaralačke kreativnosti koju je nemoguće bilo ukrotiti i sputati u zadate okvire koliko god oni bili široko postavljeni..

Brecelj je svojim dolaskom u “Buldožer”, ljubljanski sastav pretvorio, od dobrog rok benda u kulturni fenomen, koji će izlaskom  albuma “Pljuni istini u oči”, sa slavnim podnaslovom: “Magazin za daltoniste, bicikliste, rok gitariste, djecu i vojnike, teške bolesnike, profesore i grobare, striptizete, psihopate, konduktere i mornare”, postati  jedan od najblistavijih trenutaka jugoslovenske popularne kulture, nakon kojeg ona više nije bila ista.

Jednako tako će Peđa, osnivanjem “Laboratorije” sa bratom Mladenom, stvoriti sastav koji će u domaću muziku albumom “Telo”(1980), unijeti sumanuti muzičko vodviljski koncept prevazilazeći žanrovske granice i stvorivši nadrealni hibrid pozorišta, filma, televizije, slikarstva, literature, fizičke kulture, erotike i kabarea, čiju dubinu i kompleksnost otkrivate sakrivenu u brojnim slojevima, ispod zarazne pop forme njihovih numera.

Oba umjetnika djele sličan životni bekgraund od jedinstvenog i autentičnog pristupa prema muzici, preko zabrana i osporavanja do statusa kultnih ikona alternativne scene čiji opus obuhvata stotine umjetničkih djela svih žanrova i stilova uz ogroman uticaj na brojne poštovaoce i sljedbenike

Zoran Stajić, novinar i urednik portala “Ravno do dna”, u svom oproštaju od Marka Brecelja, lucidno je primijetio činjenicu da je Brecelj bio prvi panker prije pojave panka i ova tvrdnja definitivno jeste suština njegovog pristupa muzici i umjetnosti. Pankerska estetika “da nije važno kako, već šta se govori” i koja mudro shvata da može istom energijom iskoristiti virtuoznost progresivnog roka, maštovitost psihodelije, satiru i cinizam anarhičnih tekstova i prohodnost klasične rok forme, kako bi napravila kulturološku diverziju, koja po njihovim riječima nije bila planirana već spontana, ali joj ta činjenica nimalo ne umanjuje oštricu i snagu, naprotiv. Sa druge strane,  Peđa se do masovnog proboja prema široj publici sa “Laboratorijom”, muzikom aktivno bavio godinama, kako kroz gomilu rok bendova, tako i kroz namjensku muziku za film, pozorište i televiziju, ali je tek dobro isplanirani i kreativno pažljivo izgrađeni koncept novog sastava, koji je pomirio iskustvo i rutinu sa eksperimentom i traženjem novog jezika u pop muzici, napokon nagradio njegov višegodišnji rad iz sjenke.

Slavni muzički kritičar i veteran domaćeg rok novinarstva Peca Popović primijetio je na svom “Fejsbuku” da je Peđa bio najkreativnija ličnost novosadske kulturne scene i ideolog jednog istinskog podviga.

- Osebujnom zbirkom dvosmislenih i bestidnih pesama u otvorenom opisivanju nagonskog “Laboratorija” je u “osetljivim godinama bez vođe” rušila okoštali “moralni poredak”. To je bila inauguracija radosti življenja, one s donje strane, koja pulsira i opire se svemu što se nameće odozgo. Slaveći elementarno, oni su duhom ruganja ismevali zajedničke slabosti i zablude. Svesno ili ne, tek žudnji da se dostigne neka paganska i utopijska sloboda (seks, droga i rokenrol) bez zabrana, ograničenosti i prolaznosti dali su smisao i umetničku kredibilnost. Ne treba zaboraviti da je zbog montirane afere sa plakatom za turneju “Laboratorije zvuka” 1982. Peđa bio osuđen na 40 dana zatvora. To ga nije obeshrabrilo. Neverovatnog humora i otkačenih ideja hrabro je nastavio dalje. Sve čega se dohvatio radio je sjajno. Do kraja! Peđa Vranešević je bio ideolog jednog istinskog podviga - napisao je Popović.

Zanimljivo je da su i Marko i Peđa, na kreativnom vrhuncu “Buldožera” i “Laboratorije”, odlučili da napuste relativnu sigurnost,  tražeći nove izazove i nove forme izražavanja. Birajući umjesto kapitalizacije slave, rizik andergraunda kao idealnog mjesta za njihovo subverzivno djelovanje usmjereno na duže staze. Donekle su te odluke bile posljedica pritiska, cenzure i zabrana koje su očekivano stigle nakon što su svojim djelovanjem prodrmali regionalnu scenu krajem 70-ih i početkom 80-ih uznemirivši dežurne zaštitnike reda i poretka, a donekle lične odluke da ne robuju subverzivnoj formi, koju su sami stvorili, ali koja se otela njihovoj umjetničkoj kontroli i neočekivano postala, uslovno rečeno, popularna kultura.

Petar Janjatović, čuveni muzički novinar i publicista, koji je godinama pratio i jednog i drugog muzičara kaže da činjenica smrti ne može zaustaviti ovakve ljude.

- Imao sam momente u kafanama ili na sedeljkama kada me uhvati euforija pa u formi improvizovane monodrame navalim da prepričavam sulude akcije “mekog terorizma” Marka Brecelja. Imponovale su mi njegova hrabrost, originalnost i bezobrazluk. Poslednji put smo se videli pre par godina kada je svirao u Beogradu. Završili smo kasno noću pijući njegovu malvaziju iz kanistera - rekao je Janjatović, dodajući da je Peđa bio Markov duhovni brat na mnogo načina.

- Peđa je bio savršen spoj bitnika i novotalasnog intelektualca. Bio je čovek nepresušne mašte. Večiti poletarac. Poslednji put smo se videli pre par godina u Novom Sadu. Pili smo dunju.  Sada mogu Peđa, Marko i njihov duhovni brat Toma Bebić do mile volje da smišljaju nove nepodopštine - rekao je Janjatović.

Sam Vranešević je u intervjuu za magazin “Vreme”, koji je radio Saša Zograf, definisao besmisao umjetnosti, jer koliko god ona bila zanimljiva samo potvrđuje teoriju da je čovjekov život po sebi tragedija, pošto glavni junak uvijek umire na kraju. Ukratko rečeno, Peđa i Marko su čitav život bili glavni junaci sopstvenog filma, pa su i morali otići dostojno svog statusa i u svom stilu. Zajedno.

Idol

U kontekstu brojnih oproštaja od Brecelja zanimljivo je pogledati isječak iz emisije “Rokovnik” posvećenu “Buldožeru” doajena domaćeg rok novinarstva Dušana Vesića koja najbolje oslikava Markov stav prema svom značaju.

Pred kamerom Saša Lošić (“Plavi orkestar”) prepričava kako je na koncertu njegove grupe u Ljubljani sreo Brecelja dok je jeo burek kraj kombija ispred dvorane. Sav ushićen Lošić je prišao da se upozna pričajući Marku kako je on njegov idol i kako mu je prvi album “Buldožera” promijenio život jer je zbog njega odlučio da se bavi muzikom, da bi mu Brecelj mrtav - hladan preko zalogaja, u svom stilu odgovorio “Marš u p... materinu.”

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.