Zapad posijao sjeme sopstvenog uništenja

Onda se iznenada, na prelazu milenijuma, istorija nekako preokrenula. Suočen sa ekonomskom stagnacijom, stvaranjem BRIKS-a kao moćnog i dostojnog pandana G7, započetim procesom dedolarizacije, uzdizanjem Kine i Indije, buđenjem Afrike, Zapad se našao u brzom padu, pogotovo zbog odbijanja da prihvati novu realnost zbog tranzicije moći.

Katalizator nove geopolitičke dinamike je rat u Ukrajini, odnosno činjenica da je on razotkrio opadajući uticaj Vašingtona u ogromnom dijelu svijeta, od Latinske Amerike do jugoistočne Azije i ostrva Pacifika. Ovo nije prvi put da je globalni poredak svjedok tako dramatičnog uspona i pada moći. Rimsko carstvo je pratilo sličan luk - od vrtoglave moći do raspada - činjenica koja je više nego čudna istorijska koincidencija.

Ciklusi

Džon Rapli i Piter Heder u knjizi: “Zašto carstva propadaju: Rim, Amerika i budućnost Zapada”, slično stavovima istoričara Pola Kenedija izrečenim prije tri i po decenije u famoznoj monografiji: “Uspon i pad velikih sila”, tvrde da je sklonost ka opadanju praktično ugrađena u imperijalni ekonomski sistem.

Oni koriste upravo rimsku prošlost da iznova razmišljaju o savremenom Zapadu, njegovom kriznom stanju i kojim putevima ono ide. Kako su istakli u svojoj knjizi, od 399. do 1999. godine, životni ciklusi imperija siju sjeme njihovog neizbježnog uništenja. Smatraju i da je era zapadne globalne dominacije došla do svog kraja, praveći paralele između ova dva slučaja, Rima i Vašingtona, kao današnjeg simbola zapadne moći.

Rimsko carstvo se protezalo od britanskih ostrva do Egipta i Iraka. Ali, na kraju, nije bilo naprezanja na kapijama, niti varvarske horde koja je “otpremila” Rimsko carstvo u prošlost. Umjesto toga, Rimsko carstvo se polako spuštalo, kao rezultat mnogih izazova, ali i pohlepe. Većina istoričara i analitičara vjeruje da je kombinacija faktora, uključujući hrišćanstvo, dekadenciju, monetarne i vojne probleme - prouzrokovala pad Rima.

Rapli i Heder u svojoj knjizi tvrde da je sklonost ka opadanju praktično ugrađena u imperijalni ekonomski sistem. Naime, tokom svog uspona imperije organizuju eksploataciju svojih kolonija da bi se same obogatile, ali pri­ tome nehotice razvijaju te iste ekonomije, što periferiji na kraju omogućava da ugrozi imperijalnu dominaciju.

U fazi uzdizanja carstva, radna snaga se seli iz svog prvobitnog jezgra da bi eksploatisala kapital novih teritorija unijetih u imperijalni sistem - zemlja, prirodni resursi, robovi. Potom stanovništvo periferije počinje da se kreće ka carstvu, privučeno rastućim zalihama kapitala. Kada se populacija, usljed ogromnog nataliteta, nagomila na periferiji imperijalnog sistema, njena brojnost obezbjeđuje ekonomsku i demografsku osnovu za novonastale države.

Tokom vremena nekadašnje provincije se prilagođavaju i preuzimaju tehnologije od imperije da bi polako krenule u proces ekonomske konvergencije, dostižući višestruko više stope privrednog rasta od nekadašnjeg hegemona.

Kako tvrde autori ove knjige promjene u proizvodnim, transportnim i komunikacionim tehnologijama, u obrascima potrošnje i na finansijskim tržištima, omogućile su diversifikaciju lanaca snabdijevanja i mnogih ekonomskih aktivnosti - što u prevodu znači masovno prebacivanje kapitala, odnosno proizvodnje na globalni jug, gdje su prinosi na investicije višestruko viši nego u zrelim ekonomijama zapadnog svijeta. Navode i da kako prihodi rastu u jednoj zemlji u razvoju, ona se takođe pridružuje prebacivanju resursa u manje razvijene regione - kineski proizvođači prebacuju dio proizvodnje u jugoistočnu Aziju, što ubrzava ekonomski rast cjelokupnog globalnog juga.

Svjetski tron

Ekonomije globalne periferije decenijama brzo rastu. Relevantne projekcije ukazuju da će ove godine među 10 najbrže rastućih ekonomija sedam ih biti u Africi, te da će šest od 10 zemalja sa najsporijim ili negativnim stopama rasta biti u Evropi.  Moskva, Peking i Ankara sve više vidi Afriku, zajedno s Azijom i Latinskom Amerikom, kao dio rastućeg pokreta za promjenu dosadašnjeg svjetskog poretka.

Pokazalo je to i nedavna vojna pobuna u Nigeru. Kako su poručili pučisti, žele se konačno otrgnuti svih kolonijalnih zapadnih okova. Primjera radi, Francuska je do sada svake godine prikupljala 440 milijardi evra poreza od svojih bivših kolonija, među kojima je i Niger.

Sve više je zemalja koje ne žele da pristanu na američko i zapadno liderstvo, odnosno hegemoniju i jednu vrsta modernog ropstva, koju je u svoj knjizi “Ekonomski ubica” opisao i bivši agent CIA Entoni Perkins.

Moskva i Peking sve više vidi Afriku, zajedno sa Azijom i Latinskom Amerikom, kao dio rastućeg pokreta za promjenu svjetskog poretka, koji je pod dominacijom Zapada, novim koji bi bio izgrađen oko više centara moći.

Koliko su ostale velike nezapadne sile spremne da idu u izazivanju dva vijeka duge hegemonije zapadnih sila vidjeće se i na avgustovskom redovnom godišnjem okupljanju lidera BRIKS-a - Brazil, Rusija, Indija, Kina i Južna Afrika u Johanesburgu.

Zemlje briks-a

Očekivanja su velika, na šta ukazuje i želja 20 država da se pridruže ovoj grupi, budući da mnoge zemlje Trećeg svijeta gledaju na BRIKS kao na grupaciju koja bi mogla da umanji dominantan i za njih nepoželjan uticaj Zapada u globalnom upravljanju. Zemlje BRIKS-a, polako, ali sigurno sa svjetskog trona po ekonomskoj snazi i moći skidaju do sada neprikosnovenu organizaciju G7, grupaciju koju čine SAD, Kanada, Japan, Njemačka, Italija, Francuska i Velika Britanija.

Ukazuju na ovo i posljednji podaci Međunarodnog monetarnog fonda (MMF), čiji su stručnjaci istakli kako će ove zemlje tokom ove godine činiti 56 biliona dolara globalnog BDP, za četiri biliona više od G7, a projekcije pokazuju da Brazil, Kina, Rusija, Brazil i Južna Afrika krupnim koracima grabe naprijed, te da bi već 2028. godine ove države, odnosno grupacija, mogla činiti jednu trećine globalne ekonomije.

Poređenja radi zemlje BRIKS-a 2000. su učestvovale u samo 18 odsto svjetske ekonomije, a grupa G7, samoproglašeni forum nacija koji sebe vide kao najuticajnije ekonomije svijeta -  čak 43.  Prema autorima ove analize, BRIKS će tokom ove godine imati za četiri biliona dolara veće učešće u globalnom BDP od G7 i iznosiće 56 biliona.

Udar na dolar

Na aprilskom samitu Brazila, Rusije, Indije, Kine i Južne Afrike - brazilski predsjednik zatražio je da zna zašto svijet nastavlja da bazira gotovo svu svoju trgovinu na američkom dolaru. Upitao je i: “Zašto ne možemo trgovati na osnovu vlastitih valuta? Ko je odlučio da dolar bude valuta nakon nestanka zlatnog standarda?”

Rezultat je to, kako oni navode, prije svega ekonomskog uspona Kine i Indije, koje se nalaze u fazi ubrzanog razvoja obilježenog povećanjem produktivnosti, plata i potrošnje, što je većina zemalja G7 prethodno uživala u tri decenije nakon Drugog svjetskog rata.

Tri milijarde ljudi ukupno živi u Brazilu, Rusiji, Indiji, Kini i Južnoafričkoj Republici, na prostoru koji zauzima 30 odsto ukupne površine planete. Gotovo 50 odsto svjetske proizvodnje žita i riže, kao i 15 odsto svjetskih zlatnih rezervi nalazi se u ovim zemljama. Rusija i Kina raspolažu i sa dva od tri najveća nuklearna arsenala na svijetu.

Ako bi im se i Saudijska Arabija pridružila, a što bi moglo da se desi krajem avgusta, to bi samo dodatno povećalo veličinu i uticaj ovog bloka. Jedna od potencijalnih prednosti ovog pridruživanja su povećane trgovinske mogućnosti. Sa svojim jakim resursima nafte i prirodnog gasa, Saudijska Arabija bi mogla da postane ključni igrač u trgovini energentima unutar bloka, koji već dominira globalnom potrošnjom nafte i gasa sa 30 odnosno 22 odsto svjetskog udjela.

Jasno je da kao što je nakon Prvog svjetskog rata urušen evrocentrični svjetski poredak – da danas svjedočimo onome što je prije koju godinu Emanuel Makron opisao kao kraj zapadne hegemonije. I nedavno izgovorene riječi šefa indijske diplomatije Subramanjama Džaišankara, da problemi Zapada više nisu problemi svijeta, plastično ukazuju na novu realnost.

Nova scena

Prve naznake preokreta mogle su se naslutiti već 2008. godine kada se Rusija po prvi put vojno angažovala u Abhaziji i Južnoj Osetiji. Tada je postalo jasno da je era unipolarizma u svjetskim poslovima okončana.  Od tog momenta svjetski geopolitički sistem je ušao u neizvjestan period tzv. nestabilne multipolarnosti. Onda je na red došla Sirija, pa Ukrajina.

Istorijske činjenice govore i da postoji vrlo jasna veza, na duge staze, između ekonomskog uspona i pada jedne sile i njenog uspona i opadanja kao vojne sile. Pojedini istoričari svojevremeno su predskazali da se SSSR ka­d-tad mora naći na silaznoj putanji privrednog razvoja i vojne moći, što mu se i desilo, prije nego što je iko mogao da prognozira.

Ali to, po mišljenju ovih istoričara, čeka i SAD. Amerika se danas izlaže velikom riziku koji se grubo može nazvati “imperijalna rastegnutost”. Oni koji donose odluke u Vašingtonu moraju se suočiti sa mučnom činjenicom da je ukupan zbir globalnih interesa i obaveza SAD mnogo veći od snage države da ih brani sve istovremeno, od Ukrajine, preko Afrike do Indo-Pacifika.

Neprijatna činjenica jeste da je veliki dio važnih svjetskih dešavanja sada izvan institucija na koje Vašington ne može više da utiče. U Siriji, Mozambiku i DR Kongu, kao i u rivalstvu između Saudijske Arabije i Irana, nezapadne sile igraju vodeću ulogu kao posrednici.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.