Zaostavština za budućnost akademika Sretena Stojanovića
Srpska akademija nauka i umetnosti ove godine obilježava značajan datum u svojoj istoriji, 50 godina od smrti jednog od njenih uglednih članova Sretena Stojanovića. To za mnoge na ovim prostorima ne bi bio događaj, koji bi trebalo posebno izdvojiti da se ne radi o potomku čuvene porodice Stojanović koja vodi porijeklo iz Prijedora.
Ovaj relativno mladi grad imao je sreću da ga je činila i porodica Stojanović čije su generacije potomaka ostavile gotovo neizbrisiv trag u stalnoj težnji i borbi za život po mjeri čovjeka, očuvanje duhovnog i nacionalnog identiteta.
Sreten je bio potomak prote Sime koji je imao četiri sina i pet kćeri i kao nacionalistički revolucionar, bio istjeran iz gimnazije, a kao pripadnik organizacije "Mlada Bosna" poslije izbijanja Prvog svjetskog rata i osuđen na višegodišnju robiju.
Studirao je u Beču od 1917. godine slikanje i vajanje, a zatim je u Parizu bio đak čuvenog Emila Burdela. Ostao je upamćen kao jedan od prvih profesora na Akademiji likovnih umetnosti u Beogradu i prvo dopisni član Srpske akademije nauka i umjetnosti od 1950. godine, a od 1959. godine i njen redovni član. Prvi put je izlagao 1920. godine. Napravio je više samostalnih izložbi u Parizu, Beogradu, Sarajevu i Čačku.
Učestvovao je na većem broju grupnih izložbi Proljećnog salona u Zagrebu, "Nezavisnih umetnika" u Parizu, "Jesenjem salonu" u Parizu, Internacionalnoj izložbi u Barseloni, Međunarodnoj izložbi u Parizu, Trijenalu u Beogradu, izložbama Saveza likovnih umetnika Jugoslavije i Udruženja likovnih umetnika Srbije, kao i na brojnim reprezentativnim izložbama naše umjetnosti u zemlji i svijetu: u Beogradu, Zagrebu, Ljubljani, Moskvi, Lenjingradu, Bratislavi, Pragu, Varšavi, Krakovu i dr. Bio je član likovnih grupa "Oblik" i "Samostalni".
Ostao je upamćen i kao prvi poslijeratni slikar sa jugoslovenskih prostora koji se pojavio sa svojim skulpturama na Bijenalu u Veneciji.
Pored vajarstva bavio se slikarstvom i grafikom, kao i likovnom kritikom. Objavio je veći broj članaka u stručnim časopisima, a autor je i knjiga: "O umetnosti i umetnicima" 1952. godine, "Impresije iz Rusije" 1928. godine i "Biste" 1935. godine. Kao pedagog počeo je da radi od 1937. godine, a bio je i profesor Akademije likovnih umetnosti u Beogradu. Izabran je 1959. godine za člana Srpske akademije nauka i umetnosti u Beogradu.
U vojnim zatvorima u Bosni od 1914. do 1917. godine radio je u radionici za izradu predmeta u duborezu. Tu se počeo baviti rezanjem skulpture u drvetu. Za svoja ostvarenja primio je veliki broj visokih nagrada i priznanja.
Sreten Stojanović umro je 29. oktobra 1960. godine u Beogradu.
Tada se rodila ideja da se sva njegova zaostavština prenese u Prijedor. Porodica je insistirala da se izgradi novi objekat za muzej koji bi nosio njegovo ime.
Direktor Muzeja Kozare Milenko Radivojac tvrdi da je taj zahtjev bio nerealan, pogotovo ako se zna da u to vrijeme Prijedor nije imao ni vodovod.
Prijedor se ipak odužio svom sugrađaninu tako što je, kada je 1984. godine Muzej useljavao u svoju zgradu priređena je izložba radova Sretena Stojanovića, gdje su pored šest radova iz sopstvene zbirke bili izloženi njegovi radovi pozajmljeni iz Umjetničke galerije BiH iz Sarajeva i beogradskog Narodnog muzeja.
Radivojac potvrđuje i da je početkom ovog vijeka uspostavljen kontakt sa nasljednicima i dio radova je ustupljen Prijedoru i smješten u Spomen-kući porodice Stojanović koja je obnovljena i otvorena 2007. godine.
- Kuća je dodijeljena Muzeju Kozare Prijedor kao depandans, a time je ostvarena zamisao da se na jednom mjestu sačuva i predstavi bogata zbirka predmeta iz ove ugledne svešteničke porodice, koja je duže od jednog vijeka vrijedno sakupljala narodna zrnca mudrosti - dokumente, knjige, fotografije, umjetnička djela, što danas ima veliku vrijednost i predstavlja neizbrisiv trag u kulturi srpskog življa Potkozarja - kaže Radivojac.
Spomen-kuća porodice Stojanović čini izložbeni prostor sa dvije stalne izložbe u njoj - onoj istorijskoj koja slikom i riječju govori o jednoj gradskoj, časnoj, poštenoj, naprednoj svešteničkoj porodici i njenim potomcima, prije svega doktoru Mladenu, narodnom heroju, legendi ovog kraja, i druga s izborom iz legata Sretena Stojanovića.
Radivojac koji je kreator ove izložbe kaže da su u Spomen-kući izložili sve što su imali od zaostavštine ove porodice, postavke i dodaje da se u ovom novom izložbenom prostoru mogu vidjeti stare porodične fotografije, dokumenta od istorijske važnosti, odlivci i originalne skulpture Sretena Stojanovića, akvareli, crteži, skice, kao dio njegovog legata.
Ispred zgrade ove Spomen-kuće je čuvena skulptura Sretena Stojanovića "Ženska glava" što je fragment velikog spomenika na Iriškom vencu.
Zbirka se redovno dopunjuje, tvrdi Radivojac i dodaje da su im dragocjene dokumente i umjetnička djela dali na raspolaganje potomci porodice iz Beograda, ali i oni koji trenutno žive u Njemačkoj.
Radivojac je potvrdio da su razgovori o obilježavanju pola vijeka od Sretenove smrti počeli u Beogradu i da je Prijedor spreman da učestvuje u toj aktivnosti SANU, bilo da izložbu koja će biti organizovana u Beogradu prenese i u Prijedor, bilo da iskoristi dio radova koji su u stalnoj postavci u Spomen-kući porodice Stojanović i radove iz muzeja u Sarajevu iskoristi za organizaciju samostalne izložbe.
Spomenici
Sreten Stojanović autor je velikog broja reprezentativnih javnih spomenika, u koje spadaju Spomenik revolucije na Iriškom vencu na Fruškoj gori, podignut 1951. godine, Spomenik Karađorđu u Karađorđevom parku u Beogradu, koji je otvoren 1979. godine i drugih
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
