Zaboravljeni svjedoci vremena

Arheolozi, istoričari i kulturni radnici upozoravaju da "zaboravljanje" nekih od najznačajnijih kulturno-istorijskih spomenika nije slučajno, te da se u zaštitu spomenika dobrano umiješala politika.

(Ne)namjerno zaboravljene građevine

U Trebinju je evidentirano 29 nacionalnih spomenika, a arheolog, autor brojnih naučnih radova i nekadašnji direktor Muzeja Hercegovine Đorđo Odavić smatra da postojeći spisak nacionalnih spomenika treba proširiti.

- Ovaj spisak je veoma skroman. Eventualno, sa spiska bi trebalo skinuti neke od praistorijskih gomila. Neke od tih gomila su stavljene pod zaštitu, a da prethodno nije obavljeno arheološko iskopavanje, tako da se ne može govoriti o njihovom značaju - kazao je Odavić.

Dodao je da je prije rata obavljeno arheološko ispitivanje i da je evidentirano više od 1.600 praistorijskih gomila, a svaki od ovih "nepokretnih spomenika kulture" zaslužuje da bude na listi.

- U Muzeju Hercegovine koji je osnovan 1952. godine nalazi se ogromno arheološko blago i to je značajna potvrda mojih tvrdnji - istakao je Odavić.

Naglašava da na spisku nacionalnih spomenika nema najstarije trebinjske građevine, kule Brankovića iz 14. vijeka, kule u Bugovini, Skočove kule u Gomiljanima.

Odavić je obavio istraživanje kulturno-istorijskog spomenika u naselju Zasad u Trebinju, koje pouzdano potiče iz kasne antike, odnosno između četvrtog i šestog vijeka naše ere, a ta crkva se ne nalazi na spisku Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika.

- Čini mi se da se briga Komisije svodi na postavljanje tabli, a bez konsultacija stručnjaka na terenu - kazao je Odavić i dodao da odluke o spomenicima mogu da donesu samo priznati stručnjaci.

Komisija je u Bijeljini proglasila dva dobra nacionalnim spomenicima: Atik džamiju sa haremom i turbetom i crkvu Svete trojice u Tavnoj.

Direktor Muzeja Semberija u Bijeljini Mirko Babić kaže da su ovi objekti zaista najstariji na području opštine, ali da postoji i niz lokaliteta, oko 20 neolitskih naselja iz vremena mlađeg kamenog doba, brojna rimska naselja i mostovi, koji su od izuzetnog značaja.

Akademski vajar iz Bijeljine Zoran Jezdimirović smatra da bi se nadgrobnim spomenicima, koji su pronađeni u temeljima Atik džamije, trebalo posvetiti više pažnje, jer predstavljaju najveći fond ćiriličnog pisma iz 13. i 14. vijeka.

Status

U Srebrenici je sedam dobara proglašeno nacionalnim spomenicima i to Donji grad, džamija, harem i dva šehidska nišana u Slapovićima, harem džamije Crvena Rijeka u Gornjim Potočarima, nekropola sa stećcima u naselju Bučje i arheološko područje Skelani.

Srebrenički profesor književnosti Momčilo Cvjetinović smatra da je spisak nacionalnih spomenika u Srebrenici politički i jednostran.

- On je najvjerovatnije napravljen u srebreničkoj turističkoj organizaciji, a na njemu nema srpskih srednjovjekovnih nacionalnih spomenika poput Starog grada u Srebrenici, Đurđevca kod jezera Perućac, srednjovjekovnog manastira Presvete trojice u Sasama i ostataka crkava koje su, poput gradske Bijele džamije, nastale određenim prepravkama od crkve Svetog Nikole - rekao je Cvjetinović, koji tvrdi da postoje dokazi da je munar na toj džamiji postavljen na mjestu gdje se nalazio crkveni zvonik.

Komentarišući arheološko područje u Skelanima, Cvjetinović je rekao da nisu zapostavljeni ostaci rimskog i turskog carstva, ali su "zaboravljeni" spomenici nastali u vrijeme Nemanjića, do 15. vijeka.

Na spisku Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH među nacionalnim spomenicima u Rogatici nalaze se Most na Žepi, nekropola sa stećcima Borak i Redžep-pašina kula.

U Rogatici poručuju da postoji još 87 lokaliteta sa 2.628 stećaka, između ostalog Beheći sa 178 stećaka, Živaljevići sa 171, Stara Gora sa 142, Izborine u Pijevčićima sa 121, Stari Brod sa 105 stećaka...

Direktor Turističke organizacije Rogatica Nebojša Golić rekao je da je tu i srednjovjekovni grad Borač, koji se još u desetom vijeku spominje kao utvrđenje.

- Poznata je i kolonija antičkih spomenika koja broji petnaestak jedinica i 1962. godine je smještena u krug Doma zdravlja, gdje se i sada nalazi i propada - kazao je Golić i dodao da ni o spomeniku kralju Petru Prvom Oslobodiocu na Sjeversku kod Borika, koji datira iz 1925. godine, te Spomen-kosturnici srpskih i crnogorskih vojnika, niko ne brine.

Privremena lista

U Banjaluci se na spisku nacionalnih spomenika nalaze 32 dobra, s tim da su na Privremenoj listi nacionalnih spomenika BiH, između ostalih, tvrđava Kastel, Banova palata, Banova zgrada uprave, Carska kuća, Sokolska kuća, hotel "Palas", Gospodska ulica, mjesto Ferhadije džamije, Arnaudije džamije i Gazanferije džamije, kao i ambijentalna cjelina ulice Mladena Stojanovića i Kralja Petra. Nedavno je i zgrada Narodnog pozorišta RS proglašena nacionalnim spomenikom.

Istoričar umjetnosti i profesor na Akademiji umjetnosti Univerziteta Banjaluka Siniša Vidaković smatra da dobra poput Kastela, Banove zgrade uprave i Gospodske ulice ne treba da budu na privremenoj listi.

- Gospodska ulica ima ambijentalnu, istorijsku i umjetničku vrijednost i potpuno zaslužuje da bude na konačnoj listi, a isto tako i Kastel i zgrada uprave - istakao je Vidaković.

U Doboju, prema podacima Komisije, postoje dva nacionalna spomenika, Kuća Mulalić i Stari grad Doboj.

U Muzeju u Doboju iznenađeni su time što se na spisku nacionalnih spomenika ne nalaze i spomenička cjelina "Kastrum" i Spomen kosturnica žrtvama austrougarskog logora.

Kustos-istoričar iz Doboja Milka Ćosić kaže je spomenička cjelina "Kastrum" u naselju Miljkovac izgrađena još u prvom vijeku i da kao takva zaslužuje da se nađe na spisku nacionalnih spomenika.

- Mjesto na spisku zaslužila je i Spomen-kosturnica podignuta u znak sjećanja na 12.000 žrtava zloglasnog austrougarskog logora iz Prvog svjetskog rata - rekla je Ćosićeva.

U opštini Doboj kažu da su iznenađeni što se samo dva spomenika sa područja opštine nalaze među nacionalnim spomenicima i da će tražiti od nadležnih institucija da dostave obrazloženje zašto spomenici, koji su ranije imali status nacionalnih, sada nemaju isti status.

Komisija

Član Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika BiH Ljiljana Ševo rekla je da Komisija donosi odluke o proglašenju određenih pokretnih i nepokretnih dobara nacionalnim spomenicima na osnovu molbi.

- Na osnovu molbe, zaposleni stručnjaci u Komisiji vrše uvid u svu dostupnu istorijsku, tehničku, foto-dokumentaciju kao i obilazak predloženog dobra. Poslije detaljnog uvida u sve aspekte predloženog dobra Komisija donosi odluku da li ono ispunjava kriterijume za proglašenje, a dobro se proglašava nacionalnim spomenikom ako četiri od pet članova Komisije glasaju "za" - kazala je Ševo.

Dodala je da postoje slučajevi kada neka od strana ne podržava proglašenje.

- Primjer je negodovanje opštine Livno na mjere zaštite propisane u odluci o proglašenju Ćurčinice džamije nacionalnim spomenikom, a prije više od godinu "Elektroprivreda BiH" je podnijela Komisiji zahtjev za izmjenu odluke o proglašenju srednjovjekovnog grada Vranduk nacionalnim spomenikom - kazala je Ševo i dodala da je u periodu od marta 2002. godine do marta 2012. godine Komisija donijela 19 odluka o izmjenama ili dopunama odluka o proglašenju dobara nacionalnim spomenicima.

Komisija je u svom desetogodišnjem radu donijela 679 pozitivnih odluka, te 127 odluka kojima se utvrđuje da predloženo dobro ne ispunjava kriterijume za proglašenje nacionalnim spomenikom.

Komisija za očuvanje nacionalnih spomenika BiH potrošila je tokom prošle godine više od 1,75 miliona maraka, a za isto to vrijeme održala je svega tri sjednice i donijela 44 odluke o proglašenju dobara nacionalnim spomenicima BiH.

Prijedor

U Prijedoru su evidentirana četiri nacionalna spomenika, Crkva svetog Ilije u Marićki, Čaršijska džamija, mjesto Gradske džamije sa haremom i nišanima, Pravoslavna crkva brvnara.

Direktor Muzeja Kozare Milenko Radivojac rekao je da su "čaršijske" džamije status spomenika dobile da bi se zaštitio njihov izvorni eksterijer.

Gromiželj

Mirko Babić je naglasio da je veoma značajan i spomenik prirodnog nasljeđa, bara Gromiželj.

- Bara Gromiželj stara je 450 miliona godina. To je mjesto sa živim pijeskom i staništem rijetke vrste ribe "umbra krameri" - rekao je Babić.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.