Široka autonomija za nemirne regione Španije
U Španiji, jednoj od složenih evropskih država, uspješno je definisan i preciziran pravni osnov za nastajanje i jačanje jednog kvalitativno novog kolektivnog identiteta u vidu autonomnih oblasti. To je odgovor na jačanje nacionalizma, separatističkih tendencija i terorizma u njenim pojedinim regionima.
Na taj način Španija pokušava da svojim ustavnim rješenjima odgovori - i to za sada sa dosta uspjeha - na izazove i kontradiktornosti svog nasljeđa iz ove oblasti, te da zahtjevima za autonomiju određenih nacionalnih pokreta i grupa unutar nje omogući da u okvirima parlamentarne monarhije postoji sedamnaest "republika", koje imaju svoje predsjednike, vladu i parlamente.
Slobodan Pajović u članku "Etički problemi Španije i sistem autonomnih oblasti" ističe kako su u Španiji smanjene tenzije kada je po novom ustavu iz 1978. formirano 17 autonomnih oblasti, čime je u suštini na duži rok odložila suočavanje sa pravom na samoopredjeljenje.
Španskim ustavom iz 1931. godine utvrđen je visok stepen autonomije upravo za najkonfliktnije regione (Katalonija, Baskija i Galicija). Među ova tri nacionalizma - baskijski je izrazito separatistički.
Baskijski i katalonski nacionalizam postojao je i u prošlom vijeku, na primjer, poslije špansko-američkog rata 1898, kada jačaju takozvani periferni nacionalizmi. Inače, osnovi regionalizacije Španije javljaju se već 1833, kada se Kraljevskim dekretom utvrđuje da su provincije osnova federalizma.
Rast nasilja zabilježen je 1959. u Baskiji. Te godine je formirana baskijska teroristička organizacija ETA (skraćenica koja u prevodu znači: "Baskijska otadžbina i sloboda") koja 1973. ubija čak i španskog predsjednika vlade Karera Blanka.
Baskijski terorizam ozbiljno je ugrozio proces španske demokratizacije, jer su postfrankističke vlasti morale da prevaziđu visok stepen nepovjerenja koji je postojao u međunarodnoj zajednici prema mjerama koje je preduzimao režim Fransiska Franka. To je, nema sumnje, u jednom periodu indirektno pomoglo privremeno jačanje ETA. Ministarstvo unutrašnjih poslova nizom međunarodnih i bilateralnih aktivnosti uspjelo je da postepeno izoluje ETA na nacionalnom i međunarodnom planu.
Prema baskijskim tradicijama, Baskija je podijeljena na sedam tradicionalnih regiona. Četiri južna regiona formiraju južnu zonu (baskijski: Hegoalde) dok tri sjeverna formiraju sjevernu zonu (baskijski: Iparralde). Sjeverna zona administrativno pripada Francuskoj, dok južna zona administrativno pripada Španiji.
Španska Baskija je administrativno podijeljena u dva dijela. Prvi dio čini Baskijska zemlja, administrativni region koji zahvata regione Araba, Gipuzkoa i Biskaja. Drugi dio španske Baskije čini Nafaroa (španski: Navara). Ova podjela španskog dijela Baskije na dva dijela je osuđena od strane baskijskih nacionalista, ali ima podršku stanovništva u Nafaroi.
Oba dijela uživaju visok stepen autonomije. Zdravstvo, školstvo, privreda i socijalni rad se nalaze u nadležnosti Baskijske zemlje i Nafaroe. Za razliku od ostalih autonomnih regiona u Španiji, ova dva regiona vrše i ubiranje i administraciju poreza. Baskijska zemlja takođe ima u nadležnosti i vlastite policijske snage.
Jon Huaristi, bivši pripadnik ETA, danas univerzitetski profesor u Baskiji, autor je kritičke studije o baskijskom nacionalizmu "Omča melanholije - Priče o baskijskim nacionalistima".
- Mi smo, kao djeca nacionalista, kod kuće slušali priče kako je baskijski narod izgubio nekakvo zlatno doba, ali niko nije znao tačno da nam kaže u čemu se ono sastojalo. Poslije mnogo godina shvatili smo da ono, zapravo, nikada nije postojalo - ističe Huaristi.
Prema njegovim riječima, priča koju ispreda nacionalistički diskurs neiscrpni je slijed poraza. Baskijski nacionalizam, tvrdi Huaristi, zna veoma dobro da je neophodno izgubiti da bi se pobijedilo, održavati živom uvredu da bi žrtva generacija koje dolaze bila politički isplativa.
Baskijski nacionalizam sastoji se u tome da pretpostavlja čistu baskijsku naciju nasuprot "izmiješanoj" Španiji. Zanimljivo je da ta čista Španija, kako je oni nazivaju, nikada nije ni postojala. Baskijska rasa je, slažu se analitičari i naučnici, izmišljotina od prije sto godina, koja je trenutno diskreditovana sa svakog stanovišta. Ni jezik nije kriterijum da se definiše baskijski identitet, jer 75 odsto stanovništva u Baskiji ne govori baskijski.
U posljednje vrijeme i iz druge španske pokrajine - Katalonije - čuju se nekad više, nekad manje glasni zahtjevi za autonomijom. Katalonija ima površinu kao Belgija, a katalonski jezik je tokom Frankove diktature (1939-1975) bio izložen velikim pritiscima.
Katalonski se govori ne samo u Kataloniji već i u regionu Valensija, na Balearima i u maloj pirinejskoj državi Andori. Ukupno, katalonski jezik aktivno govori 9,4, a pasivno njime vlada čak 11,6 miliona španskih građana, što znači da svaki četvrti Španac govori katalonski jezik.
Katalonija ima gotovo sedam miliona stanovnika. Više od polovine živi u gradskom području Barselone.
Katalonija je priznata kao nacija u svom Autonomnom statutu, i zaštićena je ustavom Španije, koji joj priznaje i garantuje pravo na autonomiju.
U Kataloniji postoje četiri nivoa vlasti, svaki s različitim nadležnostima i stepenom političke odgovornosti: opšta uprava španske države, vlada Katalonije ili Generalitet, oblasne skupštine i opštinska vijeća.
Opšta uprava nadležna je za razna pitanja, kao što je bezbjednost (nacionalna policija i vojska), pravosuđe, poslovi oko luka i aerodroma, državnih željeznica, te drugi poslovi koji su u isključivoj nadležnosti centralne vlade Španije. Posljednjih godina sve više ovlašćenja nacionalne policije prelazi na autonomnu policiju Katalonije, koja će ove godine potpuno zamijeniti nacionalnu.
Generalitet odnosno vlada Katalonije nadležna je za obrazovanje, socijalna pitanja, saobraćaj, određivanje ekonomske i trgovačke politike... Generalitet je, takođe, nadležan za izgradnju javnih objekata kao što su bolnice, škole, fakulteti, starački domovi.
Mnogi Katalonci smatraju da bi Katalonija u 21. vijeku mogla da bude kao Danska ili Holandija. Oni se tako izražavaju zato što su uvjereni da ih je Španija uvijek kontrolisala i da je bila dominantna.
Prema mišljenju mnogih, polako, ali sigurno raste broj onih koji žele sopstvenu državu. Neke procjene govore da trećina Katalonaca želi takvu državu unutar EU.
Simbolični referendum
Od 700.000 građana u 160 katalonskih gradova, na nedavni referendum o nezavisnosti izašlo je 200.000 građana, od kojih je više od 95 odsto glasalo za nezavisnost Katalonije od Španije. Na referendumsko pitanje "Da li ste za to da Katalonija postane suverena, socijalna i demokratska država integrisana u Evropskoj uniji" odazvalo se tek 30 odsto građana. Referendum je simboličan i pravno neobavezujući.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
