Sa superolujama moraćemo naučiti da živimo

Da li je zaista moguć jedan ovakav crni holivudski scenario, pitanje je koje se sve češće može čuti, pogotovo zbog sve većih i češćih vremenskih ekstrema, sličnim onim opisanim u Bibliji. Slike koje posljednjih sedmica, mjeseci, ali i godina možemo vidjeti pokazuju da smo se više nego ikad približili toj granici, a koja bi možda mogla biti uvod u neko novo ledeno doba. U Indiji velike poplave. Velike temperature koje prelaze 50 stepeni pogađaju Kinu i Italiju. Mjerenja pokazuju da planeta nikada nije bila toplija. Kako se prognozira, jul godine mogao bi da postane najtopliji mjesec na planeti u posljednjih 120 hiljada godina. Evropa je na udaru i sve većih oluja koje poprimaju oblike razornih tornada, koji nose sve pred sobom ostavljajući pustoš. Prema ocjenama nekih naučnika, veoma je vjerovatno da smo već pali sa litice, a da to ne znamo. Oni su čak izrazili strah da je čak prekasno za reakciju.

Negativni rekordi

Do sada ovog ljeta oborena su četiri klimatska rekorda - najtopliji dan u istoriji, najtopliji jul na svijetu, ekstremni morski toplotni talasi i rekordno nizak nivo antarktičkog morskog leda. Svijet je u julu doživio najtopliji dan ikada zabilježen, oborivši globalni rekord prosječne temperature iz 2016. godine.

Prosječna globalna temperatura u julu ove godine bila je 1,47  stepeni Celzijusa iznad tipičnog jula u predindustrijskom periodu. I prosječna globalna temperatura okeana oborila je rekorde u maju, junu i julu. Ona se se približila najvišoj temperaturi površine mora ikada zabilježenoj 2016. godine.

Područje pokriveno morskim ledom na Antarktiku je rekordno nisko za jul, pošto nedostaje područje oko 10 puta veće od Velike Britanije, u poređenju sa prosjekom od 1981-2010. godine. Ovo nažalost, nisu jedine negativne posljedice. Usljed porasta temperature, a posebno krajem zime i početkom proljeća, biljke ranije počinju proces vegetacije. Taj porast se u modelima kreće od 20 dana u najblažem, do čak 60 dana –najgorem scenariju. Promjene u vegetaciji biljaka mogu imati ozbiljne posljedice po godišnji rod.

Da stvari nikako ne idu u pravom pravcu, nedavno je upozorila grupa danskih naučnika ističući da se takozvana Sjevernoatlantska meridijanska rotirajuća struja (AMOC) - ključni sistem okeanskih struja koji utiče na vremenske prilike na sjevernoj hemisferi, bliži nepovratnoj tački preokreta, što može dovesti čak do malog ledenog doba na sjeveru planete.

Naučnici su još ranije upozoravali na slabljenje te struje i ukazivali na posljedice koje bi mogle ličiti na pomenuti holivudski film “Dan poslije sutra”. U ovoj crnoj i upozoravajućoj studiji naučnici Peter i Suzan Ditlevsen sa Univerziteta u Kopenhagenu koristili su podatke o temperaturi površine mora iz subpolarnog sjevernog Atlantika koji datiraju još od 1870. godine, kao analogne za stabilnost AMOC-a. Njihova analiza, objavljena u naučnom časopisu “Nejčr komjunikejšns”, sugeriše da je AMOC sve nestabilniji i da bi uskoro mogao doći do kritične tačke preokreta.

Totalni kolaps

Ako se trenutna emisije gasova staklene bašte nastavi, danski naučnici predviđaju da će se kolaps okeanske struje najvjerovatnije dogoditi sredinom ovog vijeka - u rasponu od 2025. do 2095. godine.

Potencijalni kolaps AMOC-a mogao bi da ima ozbiljne posljedice, uključujući nagli rast nivoa mora u Sjevernoj Americi, značajni pad temperature širom sjeverne Evrope i poremećaj azijskih monsuna.

Veliki dio sjeverne hemisfere mogao bi da se ohladi, obale Sjeverne Amerike i Evrope mogle bi da dožive brži porast nivoa mora, a Sahel u Africi mogao bi da dobije manje kiše.

Kako je istakao ovaj dvojac danskih naučnika, posljednji put kada je došlo do ovako velikog usporavanja u moćnoj mreži okeanskih struja, koja oblikuje klimu oko sjevernog Atlantika, Evropa je bila gurnuta u duboku hladnoću više od jednog milenijuma. To je, kako su istakli, bilo prije otprilike 12.800 godina, kada nije bilo mnogo ljudi da to dožive.

Pomenute struje inače nose tople vode iz tropskih krajeva kroz Golfsku struju, pored jugoistoka SAD, prije nego što se “saviju” prema sjevernoj Evropi. Kada ova voda otpusti svoju toplotu u vazduh dalje na sjeveru, postaje hladnija i gušća, zbog čega tone u duboki okean i vraća se ka ekvatoru. Ovaj efekat potonuća, ili “prevrtanje”, kako ga nazivaju naučnici, omogućava strujama da prenose ogromne količine toplote širom planete, što ih čini veoma uticajnim za klimu oko Atlantika i šire.

Ali, kako ljudi zagrijavaju atmosferu, otapanje grenlandskog ledenog pokrivača dodaje velike količine svježe vode u sjeverni Atlantik, što remeti ravnotežu toplote i saliniteta koji pokreće ovo prevrtanje. Dio Atlantika južno od Grenlanda već se ohladio posljednjih godina, stvarajući “hladnu mrlju” koju neki naučnici vide kao znak da sistem usporava.

Kada bi ova cirkulacija postala još slabija, efekti na klimu bi bili dalekosežni, iako naučnici još ispituju njihovu potencijalnu veličinu. Veći dio sjeverne hemisfere mogao bi da se ohladi.

Superoluje

U svijetu bez klimatskih promjena - izazvanih sagorijevanjem fosilnih goriva - ovakva dešavanja bila bi praktično nemoguća, pokazuju rezultati studije koju je sproveo istraživački konglomerat Svjetska vremenska atribucija. Prema njihovim proračunima, da ljudi svojim aktivnostima nisu izazvali globalno zagrijavanje, aktuelne vrućine bile bi veoma rijetka pojava. U južnoj Evropi, kao i u Sjevernoj Americi, gotovo da se nikada ne bi ni desile, dok bi se u Kini javile jednom u 250 godina.

Upozoravaju da ukoliko svijet hitno ne napravi zaokret ka obnovljivim izvorima, nesvakidašnja toplota sa kojom smo se suočili postaće sve učestalija, a toplotni talasi - sve vreliji i dugotrajniji.

Primjera radi, ukoliko se Zemlja zagrije za dva stepena Celzijusa u odnosu na predindustrijsko razdoblje - toplotni talasi poput skorašnjih dešavali bi se na svakih par godina. Skoro polovina kopnenih dijelova planete bi do 2100. godine mogla da promijeni klimatsku zonu.

Stvari već nimalo nisu ružičaste, te utisak je kao da gledamo uvodni trejler za film koji će u budućnosti biti emitovan. Superćelijska oluja koja je nedavno poharala Italiju, Sloveniju, Hrvatsku, BiH i Srbiju i napravila veliku štetu, fenomen je sa kojim ćemo najvjerovatnije morati da naučimo da živimo, a predviđa se da u budućnosti može postati snažniji i češći.

Svake godine ovaj region pogodi nekoliko ovakvih oluja, ali su one do sada bile rjeđe. Ovog puta, nevrijeme je trajalo nekoliko dana, što klimatolog Vladimir Đurđević dovodi u vezu sa promjenama koje se dešavaju u klimi.

Objašnjava da će oluje u budućnosti potencijalno biti snažnije i češće zato što je planeta danas toplija za jedan stepen, što dovodi do viška vodene pare u atmosferi koju naziva “glavnim pokretačkim gorivom za sve oluje, pa i superćelijske”.

Đurđević kaže kako je kroz istoriju zabilježeno povećanje intenziteta olujnih sistema zbog klimatskih promjena i da se trenutno bilježe ekstremi kojih u prošlosti nije bilo. Smatra da će dolaziti do snažnijih oluja zato što proces promjene klime neće uskoro stati

Kako je pojasnio, zbog zagrijavanja u atmosferi biće još više vodene pare koja će prouzrokovati snažnija i češća nevremena od onih kojima smo svjedočili.

Tropske noći

Meteorolozi upozoravaju i da će na ovim našim balkanskim prostorima poslije 2050. godine biti 13,5 puta više dana koje ćemo provesti u toplotnim talasima u toku godine nego što ih je bilo prije nekoliko decenija. Ovo predviđanje, koje nude aktuelni klimatski modeli, podrazumijevaju da će sredinom 21. vijeka porast prosječne temperature dostići 2,2 stepena Celzijusa. Nalazimo se u takozvanoj tranzitnoj zoni, jer istovremeno trpimo širenje mediteranskog pojasa kroz češću pojavu suša, a sa druge strane trpimo i vlažne tendencije koje su na sjeveru.

Iako ne možemo da kažemo da će nam klima biti poput mediteranske, ljeta će nam sve više ličiti na mediteranska, sa vrlo visokim temperaturama i malo padavina. Zime će postati sve toplije iako sporadično možemo očekivati i epizode sa jačim snježnim padavinama. Gledano uopšteno, granice između godišnjih doba će se smanjiti, a ljeta mogu trajati i do šest mjeseci. U periodu od 2060. do 2079, ako gledamo najblaži scenario, svake godine biće u prosjeku 10 tropskih noći više nego danas. Ali, gledajući najgori scenario, anomalija povećanja iznosi 55: pedeset i pet više tropskih noći, u prosjeku, svake godine.

U ovom slučaju posebno su ugroženi veliki gradovi koji predstavljaju urbana ostrva toplote. To je upravo problem da gradske površine gdje je i najveća koncentracija stanovništva ne uspijevaju da se tokom noći radijaciono ohlade, već samo iz dana u dan postaju toplija i imaju veću izloženost toplotnim talasima.

Stopa smrtnosti

Evropa se zagrijava dva puta brže od globalnog prosjeka. Ukoliko izostane pravi odgovor iz perspektive zaštite zdravlja, naučni proračuni pokazuju da će se kontinent suočiti sa preko 68 hiljada prijevremenih smrti godišnje do kraja decenije i preko 94 hiljada do 2040. Velike vrućine samo prošle godine kobne su bile za više od 62 hiljade ljudi u ukupno trideset pet evropskih zemalja. Ovo su rezultati studije koja je nedavno objavljena od strane Instituta za globalno zdravlje iz Barselone. Podaci razotkrivaju posebno izraženu osjetljivost stanovnika južne Evrope, jer oni žive na jednom od poprišta klimatskih promjena, izazvanih sagorijevanjem fosilnih goriva, na kojima naučnici predviđaju sve ekstremnije ljetne uslove, a samim tim i više stope smrtnosti.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.