Rat za ratnu arhivu

O haškoj arhivi i njenoj budućnosti počelo se pričati još prije nekoliko godina, kada je postalo jasno da su pri kraju sudski predmeti koji su vođeni u Hagu, odnosno pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju.

Tada je počela tiha borba za milione štampanih stranica, sate tonskih zapisa, video-snimke, fotografije, sporazume i dokumenta koji rasvjetljavaju dešavanja u BiH i Jugoslaviji s početka devedesetih godina prošlog vijeka, u istoriji ispisanih crvenim slovima krvi koja je prolivena na zaraćenim stranama. Hag je, s druge strane, takođe i čuvar građe koja se odnosi i na današnju Srbiju i Hrvatsku koje su već pokazivale interes da budu staratelji tog istorijskog nasljeđa.

Sarajevo ili Banjaluka

Od momenta kada je postalo jasno da će Haški tribunal prestati s radom, pitanje gdje treba da bude pohranjena arhivska građa zaintrigiralo je kako BiH, tako u određenoj mjeri i Hrvatsku i Srbiju, a i otvorilo polemike o tome postoji li mogućnost da ona bude podijeljena.

Prema podacima koji su ranijih godina isplivali u javnost, zapravo se radi o oko 20 miliona stranica teksta, odnosno milijardama gigabajta ako bi se govorilo o digitalnoj formi. Još 2011. je tadašnji portparol Haškog tribunala rekao da bi visina te dokumentacije bila deset kilometara kada bi se sve stranice naslagale jedna na drugu, a u Njujorku i sjedištima UN u Evropi, prema nekim medijskim navodima, rekli su da nemaju kapacitete za čuvanje i skladištenje tolike količine materijala.

Međutim, konkretno, kada je riječ o BiH, i Banjaluka i Sarajevo će, kako sada stvari stoje, otpočeti grčevitu borbu za vrijednu istorijsku građu jer i na jednoj i drugoj adresi argumentovano tvrde da su oni najbolja lokacija za to, uz napomenu da ne bi bilo dobro da ta građa padne u ruke onih drugih.

Zacementiran stav Republike Srpske jeste da nema potrebe da se razmatra mogućnost da arhiva bude pohranjena u Sarajevu, jer treba da bude vraćena onima kojima i pripada, odnosno entitetima.

Tako njeni zvaničnici godinama upozoravaju da Sarajevo nije pravo mjesto za to zbog opravdanog straha da bi čak moglo da dođe i do uništavanja određenih dokumenata.

Zbog toga je Republika Srpska već u nekoliko navrata tražila da joj Haški tribunal vrati originalnu arhivsku građu, posebno onu koju su istražioci i drugi uzeli iz njenih institucija, ali za sada su stizale odbijenice.

Tako je svojevremeno predsjednik Međunarodnog rezidualnog mehanizma za krivične sudove (MRMKS) Karmel Ađijus zvanično odbio prijedlog da dokumentacija tribunala sa koje je skinuta oznaka tajnosti i koja je nasilno oduzeta bude vraćena Srpskoj i da se u Banjaluci uspostavi informaciono-dokumentacioni centar po uzoru na centar koji je u maju 2018. otvoren u Sarajevu. On je u odgovoru tadašnjem direktoru Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih lica Miloradu Kojiću naveo da “Mehanizam ne može svoj rad i mandat koji uključuje i očuvanje nasljeđa Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ) da pomiri sa Kojićevim javno izraženim stavovima”.

“Ruku pod ruku”

Kada se govori o potencijalnoj podjeli haške građe, po principu Srpskoj njeno, a Federaciji njeno, mnogi dijele stav da je to nemoguće, obrazlažući to čak i jednostavnim pitanjem - kako podijeliti jedan sudski predmet kad je sve isprepleteno, odnosno da li bi to imalo i smisla. Svojevremeno su i iz američkog Nacionalnog arhiva pisali da je arhivska građa Haga višeslojno i duboko “isprepletana, ruku pod ruku” i samim tim je nerazdvojiva.

U sarajevskoj Vijećnici je, s druge strane, 23. maja 2018. godine otvoren Informativni centar o radu Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju. Taj centar, čijem otvaranju je prisustvovao bivši predsjednik MKSJ-a Fausto Pokar, sadržavao je oko 400.000 dokumenata u elektronskoj formi, a u okviru centra je, kako je tada rečeno, uspostavljena originalna sudnica Haškog tribunala.

Istovremeno je i Srebrenica pominjana kao potencijalni čuvar arhivske građe Haga, a novu priču o arhivi koju posjeduje Haški tribunal ponovo je pokrenuo krajem prošlog mjeseca bošnjački član Predsjedništva BiH Denis Bećirović.

On je tokom sastanka sa predstavnicima te pravosudne institucije iz Haga istakao da BiH podržava rad i održava punu saradnju sa Međunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove, koji je preuzeo funkcije Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju.

Bećirović je, naime, sekretara UN Međunarodnog rezidualnog mehanizma za krivične sudove obavijestio da je 26. januara pisao generalnom sekretaru UN, predsjednici Međunarodnog rezidualnog mehanizma za krivične sudove i predsjedniku Generalne skupštine UN te zatražio da arhivska građa Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju bude pohranjena u BiH.

Izrazio je, kako je tada saopšteno iz Predsjedništva BiH, opredjeljenje da istorijske okolnosti nalažu potrebu da arhivska građa tog suda bude pohranjena upravo u BiH, jer bi bila čuvana i korišćena po najvišim standardima u punoj saradnji sa relevantnim međunarodnim tijelima.

Te Bećirovićeve riječi ponovo su probudile brojne zvaničnike Srpske kao i brojne organizacije proistekle iz Odbrambeno-otadžbinskog rata koje su se ponovo, kao i ranije, usprotivile Bećirovićevim idejama, uz poruku da za tako vrijedne spise Sarajevo nije dobro mjesto.

Arhiv u prestonici

Pohranjivanje arhive Haškog tribunala u Sarajevu na zahtjev Bećirovića ne smije da se, prema posljednjim upozorenjima iz Republike Srpske, dozvoli, a jedan u nizu razloga za to je bojazan da bi smještanje arhive u Sarajevu moglo da otvori prostor za manipulaciju tom građom, ali ima ocjena da bi na neki način predstavljalo uzurpiranje nadležnosti.

Direktor Arhiva Republike Srpske Bojan Stojnić smatra da ne postoji nijedna arhivska institucija u BiH koja bi mogla da primi toliku količinu građe jer arhivi oskudijevaju s prostorom, a nemoguće je zaposliti i ljude koji bi trebalo samo time da se bave.

- Ako bi ta građa već negdje trebalo da dođe, prirodno je da dođe u Beograd jer je to sud za bivšu Jugoslaviju, a u tom gradu postoje institucije koje baštine “građu” od 1918. do 1991. godine kao što je Arhiv Jugoslavije. Tako da bi haška građa koja se tiče cijele Jugoslavije, ne samo BiH, već Srbije i Hrvatske, trebalo da dođe u Arhiv Jugoslavije i da tamo bude smještena - istakao je Stojnić za “Glas”.

Kaže da je potrebno imati na umu dvije stvari.

- Šta je, u stvari, građa Haškog tribunala? Da li je to građa koja je nastala radom suda ili i dokazni materijal koji se tu nalazi? Svuda u svijetu stoji da, ako se izuzme određena građa iz neke institucije, konkretno, na primjer, ako iz Radio-televizije Republike Srpske uzmete video-trake i snimke, kada suđenje bude završeno, prirodno je da se ti materijali vrate instituciji od koje je i uzeto. Ili, ako je uzeto nešto iz Narodne skupštine što je služilo kao dokazni materijal, nakon suđenja to bude njima i vraćeno. To, prema mom mišljenju, ne može biti građa Haškog tribunala. S druge strane, moglo bi se onda diskutovati o građi koja je nastala radom samog suda, ali prvo svakome treba da bude vraćeno šta je uzeto, odnosno otimano - rekao je.

Nemoguće je, smatra, sve to dijeliti jer tada ne bi mogli govoriti o građi.

- To bi trebalo ostaviti kako bi svi mogli da koriste, a najbolje je da bude u nekoj instituciji koja već baštini građu za čitavu Jugoslaviju ili da se digitalizuje sve i svakoj zainteresovanoj strani da digitalna kopija svega - zaključio je direktor republičkog Arhiva.

Vršilac dužnosti direktora Republičkog centra za istraživanje rata, ratnih zločina i traženje nestalih Viktor Nuždić naglašava da će, iako su svojevremeno iz Haga dobili odgovor da zbog, otprilike, negativnog stava o radu Tribunala nisu poželjan saradnik u otvaranju informacionog centra u vezi sa radom tog suda u Banjaluci, insistirati da dokumentacija koja je predata ili nasilno oteta bude vraćena Srpskoj.

- Vraćanje arhivske građe je i stav Vlade i Narodne skupštine Republike Srpske, jer dosadašnja iskustva govore dovoljno u prilog mišljenju da bi eventualno pohranjivanje dokumenata u Sarajevu moglo dovesti i do neke vrste zloupotreba i to na način jednostranog tumačenja pojedinih dokumenata ili interpretiranja sadržaja na pogrešan način, odnosno izvlačenjem iz konteksta. Ukoliko bude sluha i minimuma dobre volje, pitanje arhivske građe se može riješiti na način koji sam objasnio - kazao je Nuždić za “Glas”.

Advokat iz Beograda Goran Petronijević, nekada dio tima odbrane prvog predsjednika Republike Srpske Radovana Karadžića, a danas predsjednik Centra za odbranu međunarodnog prava, podsjeća da je pitanje haške arhive otvoreno još prije pet, šest godina.

- Nažalost, sa srpske strane tada nije pokazan baš neki posebni interes u vezi s tim šta bi trebalo uraditi s njom nakon što je Sud u Hagu završio sa suđenjima. Neka prvobitna ideja bila je da se sva arhiva prebaci u Sarajevo, gde bi ona, navodno, bila dostupna svima. To se misli na svu dokumentaciju koja je u nekom ranijem periodu bila oduzeta od Hrvatske, BiH i Srbije. Mišljenja sam da se ona mora vratiti onima od kojih je oduzeta, jer to predstavlja istorijski deo arhivske građe tih država. I nikako ne bi smela da bude na nekom trećem mestu, pogotovo jer su moguće razne zloupotrebe. Setimo se samo i da su dokazi o “žutoj kući” naprasno nestali iz arhiva Haškog tribunala. A zamislite šta se može desiti ako se sva dokumentacija prenese u Sarajevo - rekao je Petronijević za “Glas”.

Za sada nema konačnog odgovora, ali ima i onih koji ne isključuju mogućnost da ova arhiva, ako ne dođe do dogovora, ostane u Hagu ili bude preseljena na neutralnu lokaciju.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.