Politička misao Vojislava Koštunice

 Intelektualac najvišeg ranga, visoke kulture i raznovrsnih znanja, on je kao rijetko ko od njegovih savremenika uspostavio ravnotežu između teorijskih načela i vidova njihove praktične konkretizacije. Tako je tiho i nenametljivo, ovaj uvijek razboriti čovjek, ustanovio model nacionalnog djelovanja koji prevashodno proizlazi iz kulturnog obrasca koga oblikuju načelnost, spremnost na dijalog i kompromis, svijest o snazi i širokom dejstvu javno izgovorene riječi, odupiranje surovoj političkoj pragmatici koja u svemu vidi brzi efekat i neposrednu partijsku i ličnu korist.

Da bi se razumio Koštuničin politički lik, neophodno je uzeti u razmatranje i njegov naučnoistraživački rad te izraženo interesovanje za srpsku kulturu i živo osjećanje tradicije. Njegov ukupni rad mogao bi se podijeliti na ova četiri perioda: 1. do uvođenja višestranačja u Srbiji, koga najbolje reprezentuje knjiga “Stranački pluralizam ili monizam”, nastala u koautorstvu sa Kostom Čavoškim, a čije se prvo izdanje pojavilo 1983. godine; 2. aktivno učešće u stranačkom i parlamentarnom životu Srbije u posljednjoj deceniji dvadesetog vijeka (Koštunica je jedan od osnivača Demokratske stranke, a zatim predsjednik Demokratske stranke Srbije, od osnivanja pa do odlaska sa njenog čela 2014. godine); 3. skoro čitava prva decenija dvadesetog vijeka, kada obavlja najviše državne dužnosti (predsjednik SR Jugoslavije od 2000. do 2003. i predsjednik dviju Vlada Srbije od 2004. do 2008. godine); 4. od “vraćanja mandata narodu”, državničkog gesta koji nije zabilježen u novijoj političkoj istoriji srpskoga naroda, do danas (opoziciono djelovanje do odlaska iz politike, a zatim, tek sporadično, ali uvijek zapaženo i dobro promišljeno istupanje u javnosti).

Sveukupnu karijeru Vojislava Koštunice, ovdje sasvim uslovno razdijeljenu, snažno povezuje i upečatljivo obilježava jedna nit: neprekinuti nacionalni rad, kako je Koštunica napisao za Slobodana Jovanovića, na koga se često poziva i o kome je sa posebnim razumijevanjem mislio i pisao.

Uvid u tematsko-problemski registar Koštuničinih radova i knjiga prilično precizno otkriva težišne preokupacije i ključne vrijednosti za koje se zalaže. U tekstovima naučnog karaktera on se bavi ustavnim pravom i političkom filozofijom, dok bi se za čitav njegov opus moglo bez zadrške konstatovati da je posvećen  problemima slobode i demokratije. I naslovi njegovih knjiga to rječito potvrđuju: “Politički sistem i opozicija”, “Stranački pluralizam ili monizam”, “Ugrožena sloboda”. Nekolike Koštuničine knjige nastale su iz matice dramatičnih istorijskih kretanja i političkih procesa u kojima je direktno sudjelovao. U njima je formulisana njegova nacionalna misao na kojoj se temeljila državnička politika koju je zastupao i sprovodio (knjige “Odbrana Kosova”, “Između sile i prava”, “Zašto Srbija a ne Evropska unija”, Politička neutralnost ili Evropska unija”).

Za razumijevanje političke misli Vojislava Koštunice knjiga pod naslovom “Srpsko i demokratsko stanovište” je od višestruke koristi. Ona sadrži ukupno sedamnaest tekstova objavljenih u rasponu od skoro trideset godina. Riječ je o predavanjima, predgovorima knjigama, besjedama, političkim člancima, prigodnim obraćanjima te obimnijim tekstovima sa naglašenim portretističkim elementima. Razdijeljena je u dvije cjeline. Iako tako ne izgleda na prvi pogled, one su u čvrstoj vezi i na jedan dubinski i suštinski način knjigu čine kompaktnom. Prva nosi naslov  IZAZOVI i sadrži tekstove koji su tijesno vezani za političke tokove i istorijska kretanja, ali koji imaju odmak od usko političkih sadržaja i obrađuju tematiku dalekosežnog značaja, nacionalnog i državotvornog. Druga cjelina označena je naslovom LIČNOSTI i objedinjuje radove o velikim intelektualcima, istaknutim stvaraocima  te o crkvenim velikodostojnicima.

Unutrašnja demokratija je štit, posebno za male zemlje, jer, u demokratski ustrojenom poretku,  pritiske nije mogućno personalizovati, već o nalozima i ucjenama odlučuju institucije. Prema tome, srpsko i demokratsko stanovište su u organskoj vezi, jer se radi o vrijednostima koje se podupiru i međusobno osmišljavaju. Odgovorna nacionalna (državotvorna) politika mora počivati na saglasju ova dva stanovišta. Odbrana nacionalnih interesa je cilj, a demokratija sredstvo, pa je, sljedstveno tome, demokratija u interesu srpskog naroda, kaže Koštunica. Svaka vrsta autoritarnog stila vladavine i razvlašćivanja institucija slabi odbrambenu moć malih država, naročito u situacijama njihove ugroženosti.

Koštuničin tekst “Iskustvo državotvorne politike” ima sva obilježja nacionalne platforme, nastale iz bogatog iskustva, ličnosne postojanosti i raznovrsnih znanja.

Samo se na osnovama unutrašnje saglasnosti, protivne svakom razdoru i podjelama, mogu braniti nacionalni interesi. Uslov za to je demokratsko društvo, a demokratija najviša vrijednost koja brani male narode. Izloženi neprestanim napadima na brisanom prostoru globalističkog svijeta, oni su znatno ranjiviji ako nisu ustrojeni prema načelima demokratskog poretka. Zato Narodna skupština mora biti mjesto političkog odlučivanja. Nije moguć nacionalni opstanak ako se narodi ne bore za svoje interese i ako za to nisu spremni da plate i odgovarajuću cijenu. To je politička realnost i za najmoćnije svjetske sile, kaže Koštunica. U Srbiji, ali i srpskoj politici, bez naročitog prikrivanja “pounutrašnjuje” se kolonijalno stanovište, koje u krajnjim naumima vodi ka promjeni nacionalne svijesti. To se naročito ogleda u kulturnoj politici.

Tekstovi u drugom dijelu knjige “Srpsko i demokratsko stanovište”, i kada nisu studije raspravnog karaktera poput onih o Milanu Grolu i Slobodanu Jovanoviću, imaju vidna portretistička svojstva. Vojislav Koštunica ima sposobnost da i u prigodnom obraćanju izdvoji neko određujuće svojstvo ličnosti o kojoj govori. Kako kod ovog čovjeka ništa nije nasumično i bez svestranog promišljanja, tako su i ličnosti o kojima misli i piše odabrane po određenim unutrašnjim saglasjima sa Koštunicom. Pored pomenutih Grola i Jovanovića, tu su još tekstovi o Jovanu Dučiću, Živku Topaloviću, patrijarhu Pavlu, mitropolitu Amfilohiju, vladiki Atanasiju i Milanu Raduloviću.

Svi stvaraoci o kojima piše Koštunica, izuzimajući crkvene velikodostojnike, bili su makar u jednom periodu svoga života uključeni u politiku. Bio je dobar običaj kod Srba da ugledni pisci i umjetnici preuzmu visoke državne dužnosti kojima su se posvećivali “ne površno već predano, ne neodgovorno već odgovorno, ne iz karijerističkih već iz patriotskih pobuda u najdoslovnijem smislu reči”.

Ljudski, politički, nacionalni i stvaralački lik Vojislava Koštunice dominantno određuje visoka mjera moralnosti i ličnog dostojanstva. On je predanost opštim poslovima shvatao u najpravoslavnijem značenju, kao služenje svome narodu. Riječi Dragiše Vasića, koje je jednom prilikom citirao, veoma su bliske ovom smjernom i uvijek odmjerenom čovjeku: “Ma šta preduzimali, potrebno je da se, pre svega, upitate: ne kose li se Vaše ambicije sa onim što predstavlja opšti interes. Ne zaboravite nikad da se iz ljubavi prema sebi stvaraju sve nesreće, svi jadi, sve bede na svetu. U svome životu ja sam video mnoge najbolje stvari da propadaju samo zato što su ljudi više voleli sebe nego što su voleli javni interes”.

Politička misao Vojislava Koštunice rijedak je primjer lijepog saglasja njegovih teorijskih stanovišta i neposrednog učešća u političkom životu. On je po svemu bio “državni čovjek”, kako je za Slobodana Jovanovića naglašavao pjesnik Jovan Dučić.

U svemu što je radio Koštunicu je rukovodilo ono, njemu tako drago “osećanje duboke dužnosti” koje je formulisao Slobodan Jovanović, najprisutniji autor u njegovim tekstovima. Blizinu svome narodu nije ispoljavao banalnom familijarnošću, čija izvještačenost računa na brzu i jeftinu korist, već spremnošću da se odgovorno i posvećeno obavljaju povjerene dužnosti, i brizi nad demokratskim sadržajima nacionalnih institucija.

U nacionalnoj politici Vojislav Koštunica je posvjedočio jedan moralni obrazac koji se u našem vremenu čini nezamislivim. Koliko smo danas daleko od tog modela, toliko smo udaljeni od najboljih političkih i nacionalnih tradicija našeg naroda. Toliko smo daleko od sebe samih! Kad se jednom okonča ova svađalačka epoha i posvemašna nekultura, kad u javnom prostoru napokon utihnu prosti i uprošćeni glasovi, to će postati bjelodanije nego što se danas čini!

(Iz pogovora knjizi Vojislava Koštunice “Srpsko i demokratsko stanovište”, koja uskoro izlazi u izdanju Centra za srpske studije iz Banjaluke)

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.