Pobjeda sunca nad tamom
Dejan Vujanić
Božić je najradosniji i svenarodni porodični praznik, jer tada je u Vitlejemu judejskom rođen Isus Hristos, po hrišćanskom vjerovanju Spasitelj svijeta. Njegovim rođenjem započela je i hrišćanska era.
Božić za pravoslavne Srbe, Ruse i pripadnike Jerusalimske patrijaršije počinje tačno u ponoć između 6. i 7. januara, po gregorijanskom kalendaru oglašavanjem crkvenih zvona, pojanjem božićnih pjesama i prvim bogosluženjem. Jer, to je praznik rađanja novog života, praznik djece i djetinjstva, kao i roditelja, što objašnjava smisao vjerskih obreda i prelijepih narodnih običaja, čiji je osnovni cilj uznošenje molitvi Bogu da sačuva i uveća porodicu i imovinu domaćina.
U nabrajanju hrišćanskih praznika, kod Otaca prva tri vijeka nema pomena o posebnom proslavljanju Božića. Razlog bi trebalo prije svega tražiti u hrišćanskom pogledu na značaj tjelesnog rođenja u odnosu na duhovno rođenje (krštenje): ovom drugom se davao mnogo veći značaj, jer je duhovno rođenje za vječni život duhovni. Otuda se i smrt mučenika za Hrista nazivala rođendanom. Ni po čemu naročito radosno ne bi bilo rođenje čovjeka kada se on ponovo ne bi rodio kroz krštenje. Dakle, praznik rođenja Hristovog proslavljan je 6. januara (po starom kalendaru), zajedno sa krštenjem i ostalim praznicima. Taj praznik nazivao se Bogojavljenjem, jer se za vrijeme krštenja Hristovog otkrilo Njegovo božanstvo. Prvo sigurno svjedočanstvo o posebnom praznovanju Božića datira iz četvrtog vijeka. Iz njega saznajemo da je Božić praznovan u Rimu 25. decembra 354. godine, za vrijeme pape Liberija, dok se u ostalim crkvama i dalje slavio 6. januara. Kao jedan od razloga da se počne posebno proslavljati Božić 25. decembra navodi se namjera hrišćana da umjesto rimskog, mnogobožačkog praznika "bogu sunca", posvete ovaj dan istinskom Suncu pravde. Naime, u rimskoj imperiji je od Aurelija do Konstantina, 25. decembra proslavljan paganski praznik "nepobjednog sunca", kao zvaničnog dvorskog i državnog božanstva, koje se zvalo Sol invictus ili samo Invictus. Praznik boga sunca slavljen je u Rimu 25. decembra, zato što sunce u ovo vrijeme primjetno počinje da jača toplotom i svjetlošću, što se smatralo pobjedom sunca nad tamom. Ovaj praznik je uz naročito veliku pompu proslavljan za vrijeme cara Julijana.Protivno svojim prethodnicima, car Konstantin Veliki je počeo da odaje poštovanje Bogu, koji je sunce stvorio, a koga su proroci nazivali "suncem pravde". Po učenju hrišćana, Rođenje Spasitelja svijeta je takođe pobjeda svjetlosti nad tamom: Hristos je svojim dolaskom uništio grijeh, smrt i satanu, dakle sve ono što proističe iz tame. Najvjerovatnije da je ova pojava koja se dešava u prirodi bila uzrok želje hrišćana da praznik Rođenja Hristovog proslavljaju 25. decembra.U novim prilikama, kada je hrišćanstvo prestalo da bude proganjano i postalo državnom vjerom, javlja se i želja da se jednim posebnim datumom proslavi dolazak Hristov u svijet po tijelu. Datum 25. decembar nametnuo se sam od sebe, jer se Hristos mnogo puta i često naziva "suncem pravde". Sveti Jefrem Sirski pjeva u svojim pjesmama: "Izišlo je iz nje (Bogorodice) sunce pravde, koje svojim izlaskom prosvjetljuje cijeli svijet". Sveti Jovan Zlatousti veli da je to "praznik koji kod svih izaziva najviše strahopoštovanja i svetoga straha, koji se ne može bolje nazvati nego: mati sviju praznika, praznik tjelesnog Rođenja Hristovog. Jer od njega su Bogojavljenje, Vaskrs, Vaznesenje i Duhovi primili uzrok i sadržinu. Da se Hristos nije rodio tijelom, On ne bi bio kršten, to je Bogojavljenje; ne bi bio raspet ni vaskrsao, to je Vaskrs; ne bi poslao Svetoga duha, to su Duhovi. Odavde su, kao rijeke koje teku sa jednoga izvora, ovi praznici nama izrasli".Dok se praznik rođenja Hristovog praznuje u Rimu 25. decembra, na Istoku ga nema, nego se on još neku deceniju kasnije praznuje u sastavu sa ostalim praznicima, 6. januara. Interesantno je napomenuti da je Rim većinu praznika primio sa Istoka, zajedno sa datumima njihovog praznovanja, dok je 25. decembar kao datum praznovanja Božića Istok primio od Zapada. (Naravno, ovdje je još uvijek riječ o Istoku i Zapadu kao geografskim odrednicama, jer se radi o periodu prije podjele Crkve).Vjerovatno da je dosta kasnijem praznovanju Božića na Istoku umnogome doprinijela i borba protiv jeretika, koja se u to vrijeme vodila svom žestinom, pa se nije imalo vremena baviti bilo čime sem očuvanjem čistote pravoslavne vjere. Tek dolaskom na vizantijski prijesto cara Teodosija (379) pravoslavni su odahnuli i mogli su se posvetiti i drugim stvarima unutar Crkve. U isto vrijeme u Carigrad dolazi za episkopa sv. Grigorije Nazijanzin, koji je pod zaštitom oružja uveden u katedralu Svetih apostola, jer su arijevci držali sve druge crkve u Carigradu. I tek dolaskom Grigorijevim počinje proslavljanje Božića 25. decembra, godine 379. Ovo je prvi pomen odvojenog praznovanja Božića na Istoku, te Grigorije sebe smatra osnivačem ovog praznika.U Kapadokiji je, prema jednima, uveo praznovanje Božića sveti Vasilije Veliki, jer je od njega sačuvana jedna besjeda na Rođenje Hristovo, a prema drugima je to učinjeno tek 380. godine. U Antiohiji je praznovanje Božića uveo sveti Jovan Zlatousti, koji u jednoj besjedi na Božić kaže: "Odavno sam želio da doživim ovaj dan .... Do toga je srećom došlo". Najkasnije su praznovanje Božića 25. decembra prihvatile crkve u Jerusalimu, Antiohiji i Kipru. Prema tome, praznik Rođenja Hristova 25. decembra uveden je na Istoku uglavnom od 380. godine do polovine petog vijeka, a jedino su Jermeni ostali pri starom običaju praznovanja Božića 6/19 januara.Zvijezda vitlejemska
Mada je u crkvenim knjigama zapisano gotovo sve o rođenju Isusa Hrista, tokom vijekova u nauci su se javljali oni koji su to osporavali. Ali, bilo je i "zvjezdočataca" koji su, proučavajući kretanje nebeskih tijela, dokazali da se u vrijeme Isusovog rođenja zaista nešto čudesno desilo na nebu, da su se planete poredale u jednu liniju i da je Zvijezda vitlejemska, koja je, po predanju, najavila Isusovo rođenje, zaista svijetlila.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
