OSVRT: Zašto je Norveška odbila da uđu u EU (2): Ribari protiv politike Brisela
Poljoprivreda, a naročito ribarstvo, strateške su privredne grane za Norvešku. Ribarstvo je tradicionalno izvor prihoda za stanovništvo stotinama godina. Ono je važan dio ekonomije za Norvežane još od 12. i 13. vijeka. Nakon Drugog svjetskog rata počeli su modernizaciju ribarske flote koja se danas razvila u jednu od najvećih u svijetu.
Od 1970. godine Norvežani počinju koristiti akvakulturu, uzgoj vodenih organizama, ali sa naglaskom na uzgoj ribe (fish farming). To je omogućilo stvaranje velikog broja radnih mjesta. Napominjemo da je stvaranju “farmi ribe” pridonijelo i pretjerano izlovljavanje, i to ne samo u Norveškoj, već i cijelom svijetu. Vremenom je akvakultura u Norveškoj postala jednako profitabilna kao i ribarstvo. Kad je riječ o klasičnim ribarima, možda njihovu snagu najbolje opisuje organizacija ribara Fiskebåt koja broji nekoliko stotina kompanija u lokalnom vlasništvu.
Resursi
Većina zaposlenika u tim kompanijama su norveški državljani koji žive duž obale koji time doprinose životu i ekonomiji svojih lokalnih zajednica. Polovina svih ribara u Norveškoj sa punim radnim vremenom je zaposleno pod okriljem ove organizacije. Osim toga ista organizacija zapošljava i dodatne radnike na ograničeno vrijeme. Pa je tako 2021. godine Fiskebåt imao 21.600 zaposlenih na ograničen period od godinu dana. Posvećenost ribarstvu, dobra organizacija ribara i povoljni prirodni resursi omogućili su Norveškoj da bude jedan od najvećih izvoznika morske hrane u svijetu.
Norveški savjet za morsku hranu u svojim izvještajima je naveo podatak da je “2022. je bila najbolja godina ikada za norveški izvoz morskih plodova”. Norveška je prošle godine izvezla 2,9 miliona tona morskih plodova u vrijednosti od 151,4 milijarde norveških kruna i kako kažu “to je rekordna vrijednost izvoza i to odgovara broju od 40 miliona obroka svakog dana - tokom cijele godine”. Zanimljiva je činjenica da je ovaj savjet pod kapom Ministarstva trgovine, industrije i ribarstva. Obaveza Savjeta je da sarađuje sa ribarskom industrijom i unapređuje tu granu privrede. Istražuju tržišta u cijelom svijetu, rukovode rizicima tržišta i rizicima koji utiču na reputacije njihove ribarske industrije.
Suverenitet
Prošle godine navršilo se pedeset godina od prvog referenduma u Norveškoj za pridruživanje EU (1972). Opozicioni blok ulasku u Uniju je bio najjači među ribarima, odnosno, među stanovništvom koje živi na obalama ove skandinavske zemlje. Najveći protivnici ulaska u EU bili su ribari sa sjevera Norveške. Ondašnji argumenti “ZA” ulazak u EU bili su da će neulaskom ulovljena riba biti pod udarom carinskih taksi prilikom izvoza iz Norveške što će sniziti cijene, a što će na kraju dovesti do pada pa i do prestanka izvoza ribe. Međutim, ti argumenti uopšte nisu imali uticaja na ribare i stanovnike u primorju.
Protivnici ulaska smatrali su da će se ulaskom povrijediti norveški suverenitet nad bogatim ribljim bogatstvom duž obale i u Barencovom moru. To se kasnije pokazalo kao tačno. Norveška nije imala probleme pri izvozu ribe nakon 1972. godine, a cijena ribe je bila zadovoljavajuća.
Kad zbrojimo sve faktore vidljivo je zašto Norveška vodi računa o interesima ribara. Sporazum o Evropskom ekonomskom prostoru (EEP), koji je Norveška zaključila sa EU, čiji su potpisnici Island i Lihtenštajn ne uključuje norvešku poljoprivredu i ribarstvo, što znači da je trgovina koja utiče na ta područja regulisana posebnim sporazumima.
U praksi, to znači da Norveška nameće godišnje carine, što podržava lokalnu proizvodnju, ali i dovodi do viših cijena hrane. Takođe, poljoprivredna politika ove zemlje usmjerena je na održavanje visokog stepena samodovoljnosti. Međutim, iako poljoprivredna politika i ribarstvo nije regulisano Sporazumom, Norveška je i te kako vezana za politike EU u ovim oblastima putem bilateralnih sporazuma i usklađivanjem svog zakonodavstva sa EU izvorima prava.
Poljoprivreda
Kad je riječ o poljoprivredi, Norvežani smatraju da je njihova poljoprivreda bolja i čistija od one koja se praktikuje u Evropskoj uniji. Naročito kad je riječ o dobrobiti stoke i (ne)upotrebi antibiotika i pesticida. Zanimljivo je razmišljanje njihovih farmera da je tom nivou poljoprivrede doprinijelo upravo to što nisu postali članica EU.
Norveški proizvodi ne bi bili konkurentni cijenama sa drugima iz Unije na tržištu iako su, po njihovom mišljenju, norveški proizvodi kvalitetniji od većine iz EU. Njihova je logika da bi liberalna ekonomija Unije snizila nadnice u poljoprivredi. Niže nadnice i cijene bi dovelo do povećanja farmi. Veće farme često znače da se farmer ne može adekvatno posvetiti životinjama čime bi održavanje njihovog zdravlja i dobrobiti bilo svedeno na minimum. Povećala bi se i upotreba antibiotika pri uzgoju stoke i pesticida u poljoprivredi s ciljem efikasnije proizvodnje.
Malim i srednjim gazdinstvima bi bilo onemogućeno da se ravnopravno takmiče na velikom tržištu EU, a poljoprivreda bi bila industrijalizovana kao u ostatku Unije. Kao negativan primjer uticaja poljoprivredne politike EU na državu članicu, Norvežani navode Šveđane. Mnoge oblasti u Švedskoj imaju neobrađene poljoprivredne površine, jer niko nema interes da ih obrađuje. Iz norveške perspektive nije isplativo poslovati tamo gdje su oranice premale, a poljoprivredna proizvodnja niska. Ako se uzme u obzir činjenica da tržište EU nameće toliko niske cijene sirovina, ne čudi da nema mjesta za male proizvođače. To je razumljivo, jer velika poljoprivreda zbog geografije, klime i prirode nije moguća u mnogim dijelovima ove zemlje.
Ključne stavke
Budući da je Norveška dio šengenskog prostora, odnosno prostora bez unutrašnjih graničnih kontrola, vize koje važe za zemlje “Šengena” važe i za Norvešku. Norveška je takođe dio Evropskog ekonomskog prostora i Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu EFTA (European Free Trade Association), što joj daje pristup jedinstvenom tržištu EU. To je ključno za Norvešku, jer je Unija daleko najvažniji trgovinski partner Norveške.
Evropski ekonomski prostor je najveće norveško izvozno i uvozno tržište. Norveška je za EU sedmi najvažniji trgovinski partner. Po izvještajima EUROSTAT-a, 2021. godine Norveška je osmi najveći uvozni partner EU i sedmi kad je riječ o izvozu robe u Uniju. Za Norvešku, prema podacima Evropske komisije, EU ostaje najvažniji uvozni i izvozni partner zauzimajući oko 70 odsto norveške trgovine.
OSVRT: Zašto su pojedine države odbile da uđu u EU (1): Tri velika NE Norveške
U 2019. godini EU – Norveška trgovinski bilans u robama iznosio je 40,5 milijardi evra izvoza iz EU i 43,2 milijarde uvoza iz Norveške. Kad je riječ o uslugama taj odnos između dvije strane je iznosio, 17 milijardi izvoza Unije u Norvešku naprema 13,3 milijarde evra uvoza iz Norveške. Oko 90 odsto norveške nafte se proda u EU. Norveška je prije sukoba Rusije i Ukrajine bila drugi najveći dobavljač gasa EU.
Međutim, pristup Zajedničkom evropskom tržištu EU Norvežanima nije besplatan. Norveška daje značajne doprinose EEP i EFTA. Pristup ovom tržištu je važan u toj mjeri da je Norveška u periodu od 2014. do 2021. Briselu uplatila 2,7 milijardi evra. To je istovremeno i jedan od razloga zašto Norveška ne bi ulazila u EU. S obzirom na njen visoki BDP vjerovatno bi morali više izdvajati novca za funkcionisanje EU.
Obaveze
Članstvo u EEP i EFTA znači da Norveška mora da poštuje (preuzima) oko 20 odsto zakona EU. Ove EU propise, kad god dovedu do “značajnih novih obaveza”, mora da odobri norveški parlament. To se često radi jednoglasno, a u većini slučajeva sa velikom većinom. Norveška takođe učestvuje u mnogim evropskim programima, tijelima i inicijativama. U Norveškoj se čuju i razmišljanja da je Norveška de facto članica EU, sa svim obavezama koje to članstvo podrazumijeva, ali bez predstavljanja u parlamentu EU.
Ono oko čega se većina ljudi slaže jeste da je Norveška prišla najbliže članstvu u EU, a da to zapravo nije. Dodajmo da je u martu 2023. godine Norveška potpisala i sporazum o razmjeni ribolovne kvote sa Evropskom unijom. Osim toga obje strane su jedna drugoj dopustile ribolov u svojim zonama. Iako imajmo na umu da dosadašnji pregovori EU i Norveške uopšte nisu bili lagani i bez napetosti. Naprotiv, pregovori čija je tema ribarstvo i kvote izlova ribe uvijek su pod tenzijama i očekivati je da će i dalje biti u narednim pregovorima.
Takođe, norveški udio u snabdijevanju Unije naftom je značajan. U Evropskoj uniji očekuju da im Norveška poveća isporuke nafte i to dugoročno, nakon 2030. godine.
Polemike
Pristupanje Evropskoj uniji i dalje je pitanje za duge diskusije u Norveškoj. Dvije najveće stranke (Laburisti i Konzervativci) su za EU, ali neke stranke i sindikati su protiv čak i članstva u EEP, a kamoli ulasku u EU. Ribari i farmeri i dalje se u velikoj mjeri protive ulasku. Stoga bilo kakva promjena izvan postojeće status ljuo situacije izgleda malo vjerovatna u kratkom roku. Veliki dio establišmenta koji je “Za” EU rezultirao je trenutnom situacijom, u kojoj Norveška doprinosi Uniji isto koliko i da je punopravna članica i uživa većinu istih beneficija.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
