Opasne igre sa genetskim kodovima

Robotika, vrtoglavi razvoj interneta, vještačka inteligencija, pametni uređaji i samovozeći automobili samo su mali dio ogromne palete inovacija koje su u 21. vijeku doživjele vrtoglavi procvat. Ekspanzija naučnih otkrića, prebrz tempo tehnološkog napretka i ideje koje naviru moćnim globalistima već u narednih deceniju, dvije mogle bi svijet učiniti neprepoznatljivim.

Jedna od revolucionarnih ideja koja pretenduje da postane realnost, i to u skoroj budućnosti, je proizvodnja vještačkog mesa u laboratorijskim uslovima, u oblasti biotehnologije poznate kao inženjerstvo tkiva.

Zamjenski proizvodi u obliku mesnih pljeskavica od raznih biljnih proteina već su dostupni u supermarketima, a naučnici su prionuli na uzgoj “kiborg” mesa koje će, po svemu sudeći, u narednim godinama sve više pronalaziti put do potrošača širom svijeta. Pojedine zemlje su već krenule u tom pravcu. Sredinom ovog mjeseca Izrael je odobrio prodaju laboratorijski uzgojene govedine i tako postao prva zemlja u svijetu koja se odvažila na takav korak. 

Izraelsko Ministarstvo zdravlja saopštilo je da je odobrenje nadležnih službi izdato domaćoj kompaniji za prehrambenu tehnologiju “Alep farms” koja je razvila i implementira tehnologiju koja im omogućava laboratorijsku kultivaciju mesnog tkiva iz ćelije goveda, a teksturu proizvodu daju i soja i govedina.

Takođe, Singapur je još ranije izdao dozvolu za promet vještačkog mesa, isključivo pilećeg, koje je najprije moglo da se prodaje samo u odabranim restoranima. I u SAD, gdje se mnogo pažnje posvećuje promociji alternativnih izvora hrane, značajno su odmakli na tom polju. Sredinom prošle godine SAD su otvorile put vještačkom mesu tako što su dvjema kompanijama odobrile prodaju piletine nastale u laboratoriji. Dozvolu za plasiranje na tržište dobili su proizvođači “Apsajd fuds”, kompanija osnovana 2015. godine koju, između ostalog, finansira Bil Gejts, te “Gud fud”, koja proizvodi kultivisano pileće meso. Kako je tada objašnjeno, oni će svoje proizvode ponuditi američkim potrošačima kroz partnerske restorane, a tokom probnog perioda plan im je da povećaju proizvodnju piletine i da se prošire na govedinu s većim sadržajem masti.

Međutim, uprkos tome što dio stručnjaka u vještački uzgojenom mesu vidi spas u borbi protiv “svjetske gladi” i zagađenja prirodne sredine, trenutno nema mnogo pristalica u široj svjetskoj javnosti. Italija je krajem 2023. godine objavila da će biti prva nacija bez sintetičke hrane, čime želi da postane primjer drugima kako da regulišu tu industriju.

Uz Rim, i Beč i Pariz zajedno sa još devet zemalja EU spremni su da tvrde da meso uzgajano u laboratoriji predstavlja “prijetnju pravim metodama proizvodnje hrane”. Kako piše “Evroaktiv”, na osnovu izjava iz diplomatskih krugova, navodno postoji bilješka u kojoj se navodi da laboratorijski uzgajano meso “ne predstavlja održivu alternativu primarnoj proizvodnji na farmama” i da postavlja etička, ekonomska, socijalna i zdravstvena pitanja koja “su ključna za buduće društvo”. Takođe, navode i da “ove prakse predstavljaju prijetnju pristupima zasnovanim na primarnim farmama i pravim metodama proizvodnje hrane koje su u samom srcu evropskog modela poljoprivrede”. Autori te bilješke navodno su austrijska, francuska i italijanska delegacija, a podržavaju je Češka, Kipar, Grčka, Mađarska, Luksemburg, Litvanija, Malta, Rumunija i Slovačka.

Ministri poljoprivrede EU, prema najavama, u utorak će u Briselu razgovarati o budućnosti vještačkog mesa upravo zbog zahuktavanja priče o omasovljenju upotrebe ćelijskog mesa.

Počelo u NASA

A kako se uopšte došlo na ideju da se proizvodi vještačko meso, za “Glas Srpske” pojašnjava stručna saradnica u nastavi na Tehnološkom fakultetu u Banjaluci Ana Velemir navodeći da su savremena istraživanja proizvodnje vještačkog mesa nastala krajem prošlog vijeka iz eksperimenata NASA, koja je pokušavala pronaći bolje načine dugotrajne ishrane astronauta u svemiru.

- Posljednjih godina se, zbog sve izraženijih klimatskih promjena, povećanja broja stanovnika i sve veće potražnje za proizvodima životinjskog porijekla, ulažu ogromne sume novca u nova preduzeća za proizvodnju vještačkog mesa. Usljed nedostatka resursa i nemogućnosti proširenja konvencionalne proizvodnje, traže se alternativni načini. Pored toga, organizacija za zaštitu životinja i organizacije za zaštitu životne sredine smatraju da je ova proizvodnja naša budućnost jer nema ubijanja životinja, a i manja je emisija štetnih gasova u odnosu na farmski uzgoj - priča Velemirova.

Ona, međutim, ističe da postoji i velika zabrinutost u vezi sa zdravstvenim problemima vezanim za upotrebu vještačkog mesa.

- Konzumiranje hrane proizvedene u laboratoriji može imati negativan uticaj na ljudsko zdravlje, a tačni efekti ostaju nepoznati. Pojavljuje se i sve veći broj studija koje smatraju da ovakva proizvodnja više šteti životnoj sredini od konvencionalne proizvodnje. Tako je, na primjer, studija na Univerzitetu Oksford pokazala da bi emisija CO2 iz pogona za proizvodnju vještačkog mesa mogla biti štetnija za okolinu u sljedećih 1.000 godina. Plus, za sada je ovakav vid proizvodnje ekonomski neisplativ pošto proizvodnja zahtijeva posebne uslove za koje je potrebno izdvojiti mnogo novca - rekla je Velemirova i dodala da je ovo područje nedovoljno istraženo i da je potrebno još mnogo vremena da bi se vidjeli stvarni efekti, kako na zdravlje, tako i na okolinu.

Iako se i kod nas u posljednje vrijeme sve više razvija svijest o organskoj hrani i alternativnim vidovima ishrane, sagovornici “Glasa” smatraju da je konzumacija vještačkog, laboratorijski uzgojenog mesa daleko od potrošača na Balkanu navodeći da nema potrebe za tim jer BiH, Srbija i druge susjedne zemlje imaju dovoljno potencijala za uzgoj stoke.

Balkan daleko

Sekretar udruženja za stočarstvo u Privrednoj komori Srbije Nenad Budimović smatra da laboratorijski proizvedeno meso nagovještava da će i tehnologija i nauka ići u tom pravcu, ali njegov lični i profesionalni stav je da to nije opcija niti rješenje za perspektivu čovječanstva.

- Odluku su doneli oni koji imaju moć da odlučuju na globalnom nivou pod plaštom veće brige za zaštitu životne sredine. Evropa je krenula u smanjenje broja grla i u govedarskom i u svinjarskom sektoru. To je počelo od Holandije, Belgije, Danske, Nemačke, a Španija, koja je poznati proizvođač svinjskog mesa, je, na primer, za samo godinu smanjila proizvodnju svinja za oko 1,7 miliona. To su uradili pod parolom zaštite životne sredine, ali i zbog visoke cene ratarskih kultura, konkretno kukuruza, koji je na početku sukoba u Ukrajini znatno poskupio - istakao je Budimović.

On smatra da su pandemija “kovida 19” i geopolitička dešavanja u vezi sa ukrajinskom krizom jasno pokazali da svaka država mora zasebno, snažno raditi na proizvodnji animalnih i biljnih proizvoda kako bi imala hranu.

- Mislim da su i evropske zemlje s pojavom tih događaja malo povukle ručnu i da sada treba da razmisle u kom pravcu će se razvijati. Čovek je biološki koncipiran tako da konzumira animalne proteine, a ne biljne koji su osnov u proizvodnji veštačkog mesa. Nauka kaže da su animalni proteini i esencijalne, aminokiseline vrlo bitne za razvoj čoveka i svet treba dobro da razmisli koliko se igra sa prirodom i ljudskim genetskim kodom - rekao je Budimović.

Prema njegovim tvrdnjama, u Srbiji za sada nije bilo govora o odobravanju vještački proizvedenog mesa.

- Moj lični stav je da je dobro što je tako i što je naš čitav region daleko od te priče. To je skupa proizvodnja, naši potrošači jedva izlaze na kraj i sa ovim cenama mesa koje su drastično skočile zbog afričke kuge svinja i preskupih žitarica, malo ko bi imao novca za komad veštačke govedine ili piletine. S druge strane, imamo dovoljne površine koje možemo iskoristiti za proizvodnju stočne hrane i napasanje stoke. Ajte da pravimo ono što je priroda dala i biologija zapisala, a onda neka svako izabere da li će jesti šniclu od graška ili od svinjskog mesa - kategoričan je Budimović.

I profesorica Biljana Rogić sa Instituta za stočarstvo na Poljoprivrednom fakultetu u Banjaluci smatra da je ishrana jedan od bitnijih segmenata života čovjeka i da svakako treba da bude dobro informisan kako bi mogao samostalno donijeti odluke o tome šta želi da jede.

- Tradicionalna stočarska proizvodnja temelji se na zahtjevima tržišta. Kako su se mijenjale želje potrošača za kvalitetom mesa, tako se i modernizovala proizvodnja kako bi tim zahtjevima i odgovorila. Uprkos svemu, stočarska proizvodnja, a i poljoprivreda uopšte, zadnjih godina se neopravdano predstavlja u negativnom kontekstu, od negativnog uticaja na klimu i klimatske promjene do negativnog uticaja proteina životinjskog porijekla na zdravlje ljudi. S druge strane, laboratorijski uzgojeno meso nije precizna replika tradicionalnog mesa, odnosno postoje razlike u sadržaju, ukusu, teksturi i sočnosti, što će u konačnom ocijeniti krajnji potrošači - kazuje Rogićeva.

Ugroženo stočarstvo

Iako se u javnosti navodi da su prednosti proizvodnje mesa iz laboratorije smanjenje emisije štetnih gasova te manja potrošnja prirodnih resursa poput vode, zemljišta, energije i slično, Rogićeva smatra da vrijeme tek treba pokazati da li su ti navodi opravdani.

- Ukoliko bi se laboratorijski uzgoj mesa zaista industrijalizovao u budućnosti i proizvod postao dostupan našem tržištu, to bi se značajno odrazilo na stanovništvo koje se bavi stočarskom proizvodnjom u Republici Srpskoj. Posebno ako cijena laboratorijski uzgojenog mesa na tržištu bude niža nego tradicionalnog. Došlo bi do smanjenja tržišta, to bi dovelo do smanjenja stočarskog fonda, a u konačnom i do smanjenja broja radnih mjesta u sektoru poljoprivrede, koji trenutno u našoj zemlji nisu zanemarivi. S obzirom na to da našu zemlju uglavnom karakteriše stočarska proizvodnja temeljena na velikom broju manjih porodičnih gazdinstva, posljedice bi bile i veće - rekla je Rogićeva i dodala da Srpska i BiH, s obzirom na prirodne resurse kojima raspolažu i intenzitet stočarske proizvodnje, vrlo lako mogu proizvesti dovoljne količine mesa za potrebe stanovnika naše zemlje na ekološki ispravan način.

Predsjednik Udruženja uzgajivača svinja Republike Srpske Mišo Maljčić smatra da je najvažnija stvar edukacija stanovništva koje konzumira meso.

- Neshvatljivo mi je da postoje ljudi koji žele da jedu vještački napravljeno meso. Svi smo svjedoci da danas ogroman broj ljudi, mladih ljudi obolijeva od teških bolesti i ubijeđen sam da velikim dijelom upravo nebriga i needukacija stanovništva o tome šta jedu najviše pridonosi razvoju bolesti. S druge strane, velika većina naših građana sada može sama uzgajati životinje i obezbijediti sebi meso, a ako zaživi to vještačko, svi će biti prinuđeni da kupuju pa bih rekao da se tu više radi o kontroli populacije, što je vidljivo u svim segmentima našeg života - kazuje Maljčić i dodaj da građani koji vode brigu o svom zdravlju i ishrani zasigurno nikad neće pristati da probaju vještačko meso.

Proces proizvodnje

Ana Velemir kaže da proces proizvodnje mesa “u epruveti” počinje od ćelije, koja se uzima biopsijom, nakon čega slijedi umnožavanje ćelija pomoću medijuma pod kontrolisanim uslovima, odnosno uz odgovarajuću temperaturu i visoku koncentraciju kiseonika.

- Medijum za rast sadrži soli, vitamine, šećere, proteine, ali i faktore rasta. Ćelije rastu, a zatim se oblikuju u odgovarajući komad mesa. Proizvod je spreman za upotrebu nakon nekoliko sedmica. Smatra se da se nutritivni sastav ovako proizvedenog “mesa” može kontrolisati smanjenjem sadržaja masti, podešavanjem nivoa zasićenih i nezasićenih masnih kiselina, dodavanjem nekih mikronutrijenata. Takođe se smatra da proizvodnja u laboratorijskim uslovima smanjuje mogućnost izloženosti bakterijama - priča Velemirova i dodaje da proizvođači nastoje da osobine proizvoda usklade sa ukusom i strukturom konvencionalnog mesa.

Priče za djecu

Mišo Maljčić ne vidi način na koji njegova farma zagađuje životnu okolinu.

- Ukoliko se pridržavamo svih mjera koje su predviđene, ne vidim čime i kako zagađujemo okolinu. Najveći potencijalni zagađivač na farmama je stajnjak, ali nama u Srpskoj generalno fali tog stajnjaka jer da bi voćnjak rađao, potrebne su mu tone i tone stajskog đubriva. Na mojoj farmi se godišnje proizvede najmanje dva miliona litara tečnog stajnjaka, ali to nije ni 15 odsto potreba za pođubravanje 115 hektara zemlje koju obrađujem. Tvrdnje da farme zagađuju okolinu su priče za malu djecu - kaže Maljčić.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.