Najznačajnija bitka na Balkanu
Borba za oslobođenje Beograda, koji je bio pod okupacijom 1.287 dana, okončala se 20. oktobra 1944. godine i predstavlja jednu od najvećih i najznačajnijih bitaka na Balkanu u Drugom svjetskom ratu.
Oko 80.000 pripadnika domaće i sovjetske armije vodilo je 11 dana teške borbe sa oko 50.000 pripadnika njemačke armijske grupe "Šumadija", kojom je komandovao general Hans Felber. Na čelu jedinica koje su oslobodile grad nalazila se Prva armijska grupa Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ), kojom je komandovao general Peko Dapčević i 12. udarni korpus sa generalom Danilom Lekićem na čelu, dok su snage Crvene armije bile pod komandom generala Vladimira Ždanova. Okupatori su pružali ogorčen otpor, a o tome svjedoči podatak da je tokom teških borbi poginulo 16.800 Nijemaca, a oko 9.000 je zarobljeno. Među oslobodiocima su poginula 2.944 jugoslovenska borca i 960 sovjetskih vojnika.
Dogovor
Dogovor o zajedničkoj ofanzivi sa Rusima postigao je vrhovni komandant NOVJ Josip Broz Tito, kada je shvatio da nema ništa od britanskog iskrcavanja na Jadranu i da u zemlju treba da uđe Crvena armija, koja je nezaustavljivo napredovala na svim frontovima.
U tajnosti, bez znanja Britanaca, Tito je u noći između 18. i 19. septembra odletio u Rumuniju, a zatim i u Moskvu, gdje je 21. septembra sklopio dogovor sa Staljinom o zajedničkim operacijama u Jugoslaviji. Pripadnici NOVJ i Crvene armije sreli su se 11. oktobra ujutro na lijevoj obali Morave i zajednički krenuli u bitku za Beograd, koja je vođena u tri etape.
Jedinice NOVJ u uvodnim borbama savladale su otpor Nijemaca na prilazima Beogradu i izbile na periferiju grada. Osvojile su dobro utvrđeni Obrenovac i produžile ka Beogradu, do Žarkova i Čukarice. Sa druge strane, jugoslovenske snage i Rusi zajednički su oslobodili Topolu i Mladenovac, da bi u noći između 13. i 14. oktobra zauzeli Avalu, posljednje njemačko spoljno uporište.
Oslobođenje grada
Ofanziva za oslobođenje samog grada, koji je iznutra bio miniran, započela je 14. oktobra i do kraja su vođene teške ulične borbe. Nijemci su nastojali da se održe, pošto je njemačka komanda odlučila da Srbiju i Beograd brani po svaku cijenu zbog izvlačenja oko 300.000 vojnika Armije "E" iz Grčke.
Posljednja etapa oslobođenja grada počela je 18. oktobra, kada je ubijeno nekoliko hiljada njemačkih vojnika na području Avale i kod Vrčina. U samom gradu posebno krvave borbe vođene su 19. oktobra kod Željezničkog muzeja i hotela "Moskva". Toga dana oslobođene su i zgrade Uprave grada, Ministarstvo saobraćaja i Željeznička stanica, a preostale njemačke jedinice sabijene su na Kalemegdan i usko područje oko Savskog mosta. Poslije neuspjelog pokušaja protivnapada kod Zemuna i na Bežanijskoj kosi, Nijemci se 22. oktobra povlače prema Rumi.
U borbama za Beograd, oslobodiocima su masovnu podršku pružali njegovi stanovnici, a mnogi od njih stupali su u brigade NOVJ, donoseći oružje koje su oteli od Nijemaca, dok su organizovane grupe otpora od rušenja spasile vodovodnu centralu na Belim vodama i zgradu Radio Beograda. Jedna od tih grupa u ulici Vuka Karadžića obrazovala je bolnicu za borce. Oslobađanjem Beograda presječena je komunikacija Solun - Budimpešta, pa je njemačka armija "E" morala da se iz Grčke izvlači nepovoljnijim pravcem, što je usporilo njeno povlačenje i povećalo gubitke.
Generali
Posmrtni ostaci poginulih crvenoarmejaca pohranjeni su nedaleko od vile ispod Avalskog puta. Na tom mjestu poslije rata nikla je do tada nepoznata sorta oraha.
Ruski generali Ždanov i Sergej Birjuzov, koji su učestvovali u oslobođenju Beograda, nisu poginuli u borbi, ali su, nažalost, u njemu ostavili život. Poginuli su 19. oktobra 1964. godine, kada je po kišnom i maglovitom vremenu njihov avion udario u Avalu, prilikom dolaska na godišnjicu oslobođenja srpske prestonice.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
