Najveća kulturna blaga Kosova i Metohije
Generalna konferencija Uneska odlučila je da Kosovo i Metohiju ne primi u tu organizaciju.
Uz podatak da je od 1999. godine uništeno više od 200 spomenika srpske kulture i grobalja na Kosovu i Metohiji, podsjećamo i šta čini kulturnu baštinu Kosova i Metohije.
Na Listi svjetske baštine Uneska nalaze se srpski manastiri Visoki Dečani, Gračanica, Pećka patrijaršija i Crkva Bogorodica Ljeviška, a riječ je o kulturnim dobrima na teritoriji Kosova i Metohije.
Ona se na listi nalaze pod objedinjenim nazivom "Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji" i predstavljaju vrhunac vizantijsko-romaničke kulture, sa jedinstvenim stilom freskoslikarstva, koji se razvio na prostoru Balkana između 13. i 17. vijeka.
Svojom arhitekturom i freskama, ali i ikonama i crkvenim namještajem koji su u njima sačuvani, oni pružžju bogatu sliku umjetničkih zbivanja u srednjovjekovnoj Srbiji. Karakteriše ih praćenje naprednih tokova vizantijske umjetnosti, kombinovano sa elementima istovremene umjetnosti Zapada, a zahvaljujući ktitorima i njihovim saradnicima, ti spomenici visoko nadilaze okvire lokalne sredine.
Manastir Visoki Dečani je prvi upisan na listu 2004. godine, a dvije godine kasnije upisana su i preostala tri zdanja, kada su i registrovana pod zajedničkim, neutralnim imenom "Srednjovekovni spomenici na Kosovu i Metohiji". Iste 2006. godine su zbog nestabilne bezbjednosne situacije na KiM upisani na Listu svjetske baštine u opasnosti. Priština je potom pokušala da ih preimenuje u "kosovske kulturne spomenike", što je izazvalo burnu i ošštru reakciju Beograda i nije prošlo u Unesku.
Stavljanjem na listu Uneska obaviještava međunarodnu zajednicu o faktorima koji ugrožavaju objekte globalne kulturne baštine i podstiče na akcije čiji je cilj da se ugrožavanje spreči. Takođe, uspostavlja se nadgledanje, zajedno sa zemljom na čijoj teritoriji se objekat nalazi i odobravaju sredstva da se objekat zaštiti, a ugrožavanje umanji ili spreči.
Manastir Dečani je grobna crkva i zadužbina kralja Stefana Dečanskog, za koju je originalna osnivačka povelja iz 1330. godine sačuvana. Osim činjenice da je graditelj bio franjevac fra Vita iz Kotora i da je poslije Stefanove smrti gradnju završio njegov sin Dušan, posebno se podvlači vrednost dva drvorezbarena predmeta iz tog perioda - drvenog prestola iz 1335. godine i sarkofaga kralja Stefana Dečanskog iz 1340. godine.
Od ikona se posebno vrednim smatraju one koje je krajem 16. vijeka naslikao monah Longin - 15 ikona velikih praznika i monumentalna ikona Svetog Stefana Dečanskog sa motivima iz njegovog života.
Freskoživopis je gotovo u cjelini sačuvan i ima više od 1.000 pojedinačnih figura i scena razvrstanih u više od 20 ciklusa, tako da predstavlja najveći očuvani izvor podataka o vizantijskoj ikonografiji. Naročito je zanimljiv niz istorijskih portreta i kompozicija vladarske ikonografije. Ikonostas sa prestonim ikonama je originalan kao i veći dio crkvenog mobilijara. Dečanska riznica je najbogatija u Srbiji, sa oko 60 ikona iz 14-17. vijeka, starim rukopisima i ostalim bogoslužbenim predmetima, navode iz Republičkog zavoda za zaštitu spomenika.
Za razliku od crkve, skoro sve ostale manastirske građevine su izgubile svoj prvobitni izgled. Konzervatorski radovi se preduzimaju na čitavom kompleksu još od tridesetih godina prošlog vijeka i kontinuirano traju sve do danas. Važan je i podatak da je manastir aktivan i da se u njemu redovno održavaju bogosluženja.
Pećka patrijaršija, sa četiri crkve koje je sačinjavaju, smatra se posebno značajnom zbog mjesta koje je imala u istorijskom nastanku i jedinstvu srpske države i crkve za vrijeme cara Duššana. Pominje se posebno osnivanje Srpske patrijaršije 1346. godine i uloga koju je imala u 16. kada su Turci dozvolili njeno obnavljanje.
Monumentalne i jedinstvene freske iz 13. vijeka u Crkvi Svetih Apostola takođe su naglašene kao vrednost svjetske kulturne baštine. Skupina pećkih crkava vjekovima je duhovno sjedššte i mauzolej srpskih arhiepiskopa i patrijarha. Hram svetog apostola podigao je u trećoj deceniji 13. vijeka arhiepiskop Arsenije I. Njegovom zaslugom crkva je oslikana oko 1260. Arhiepiskop Nikodim (1321-1324) podigao je uz sjevernu stranu Hram svetog Dimitrija, a arhiepiskop Danilo II (1324-1337) je sa južne strane izgradio crkve posvećene Bogorodici Odigitriji i svetom Nikoli.
Ispred zapadnih fasada Odigitrije je podigao i monumentalnu pripratu u vidu velelijepnog otvorenog trema. U vrijeme patrijarha Makarija Sokolovića elegantni otvori sa dvojnim arkadama su zazidani. Čitava istorija stilova srednjovjekovnog zidnog slikarstva može da se sagleda na zidovima pećkih crkava.
Bogorodica Ljevišška se ističe po freskama iz ranog 14. vijeka i stilu renesanse Paleologa, koji kombinuje uticaje istočne pravoslavno-vizantijske i zapadne romanske tradicije, a taj stil je bio odlučujući za ukupnu kasniju balkansku umjetnost. Veoma oštećen živopis posjeduje izuzetne vrednosti i spada među najuspelije fresko-cjeline iz doba vladavine vizantijske dinastije Paleologa.
On je djelo protomajstora Astrape iz Soluna sa saradnicima iz oko 1310-13. koji je, sudeći po sačuvanom živopisu, načinio izuzetno originalan izbor kompozicija, pojedinačnih figura, njihovih ikonografskih riješenja kako u detalju, tako i u cjelini.
Posebno su značajni portreti ktitora i povorka Nemanjića, predaka kralja Milutina, koji su natprirodne veličine. Konzervatorsko-restauratorski radovi na arhitekturi obavljeni su pedesetih godina, slikarstvo je ispod slojeva kreča otkriveno 1950-52, a potom je čišćeno i retuširano u všše navrata između 1969. i 1979. godine.
Crkva je gađana vatrenim oružjem i spaljena u martu 2004. kada su teško oštećeni portreti Nemanjića iz priprate, slikarstvo kule, a u manjoj mjeri i slikarstvo naosa.
Manastirska crkva Uspenja Bogorodice u Gračanici, zadužžbina kralja Milutina, sagrađena je u drugoj deceniji 14. vijeka i spada u vrhunska arhitektonska ostvarenja epohe. Sredinom 14. vijeka dozidana je spoljna priprata, a Mihailo i Evtihije, čuveni slikari iz Soluna, završšili su živopisanje do 1321.
Pored kompozicija iz ciklusa Vaseljenskih sabora, Bogorodičinog akatista i Krštenja, tu su portreti srpskih arhiepiskopa i patrijaraha i predstava sahrane gračaničkog mitropolita Dionisija.
Gračanička riznica stradala je u požarima između 1379. i 1383. godine, a u njoj se danas nalazi značajna zbirka ikona, među kojima je najstarija Hrista Milostivog iz 14. vijeka, jedinstvena po svojim dimenzijama (269h139 centimetara).
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
