Mramori svjedoci prošlosti
Većina stanovnika Republike Srpske ne zna da je prnjavorski kraj bogat srednjovjekovnim nasljeđem u koje spadaju mramori, nekropole, utvrđenja i drugi materijalni ostaci. Razlog za to je činjenica da taj kraj nije naučno istražen i da nasljeđe koje tamo postoji nije većim dijelom ni evidentirano ni predstavljeno javnosti.
Zahvaljujući doktorantu srednjovjekovne istorije, magistru Slavoljubu Lukiću to nasljeđe je otrgnuto od zaborava. Na njegovu inicijativu, u toku je lociranje i evidentiranje nasljeđa.
Lukić naglašava da, iako se prnjavorski kraj samo u nekoliko navrata pominje u srednjovjekovnim dokumentima, veliki broj materijalnih ostataka potvrđuje činjenicu da je na ovom prostoru u periodu od 12. do 16. vijeka živio veći broj stanovnika.
Dosadašnjim radom utvrđeno je postojanje 29 srednjovjekovnih lokaliteta, od čega su najbrojnije nekropole, odnosno srednjovjekovna groblja sa mramorima (stećak ili nadgrobni spomenik).
- Nažalost, nekropole sa mramorima uglavnom su u zapuštenom stanju, a najveći broj mramora je uništen. Poznavaoci ovih lokaliteta najčešće su stari mještani ili šumari - kaže Lukić.
Među najznačajnije nekropole spadaju Grdelj u Osretku kod Kulaša i nekropola u Župskom Razboju, među najljepšim mramorima je onaj u Kokorima, a veličinom se ističu mramori u Gornjoj Ilovi i mramor na lokalitetu Kraljev sto.
- Nekropola Grdelj nalazi se na pravoslavnom groblju, gdje se pored većeg broja neobrađenih mramora odnosno nadgrobnih spomenika nalazi i jedan broj lijepo obrađenih ploča. Neobrađeni mramori spadaju u najstarije oblike mramora za koje se procjenjuje da su iz 12. vijeka, dok su ploče nastajale nešto kasnije, najvjerovatnije u 15. vijeku - istakao je Lukić.
Na toj nekropoli pronađen je i mramor u obliku kubeta sa natpisom na kojem se potpisao "dijak kneza Hrvatina", a spomenik se nalazi u Zavičajnom muzeju u Doboju.
Lukić je naglasio da je nekropola u Župskom Razboju najveća na tom području prema broju mramora odnosno na njoj se nalazi više od dvadeset mramora različitog oblika.
- Ovdje se nalaze različiti oblici mramora, od neobrađenih, do lijepo klesanih ploča i sanduka. Najveći dio mramora utonuo je u zemlju, obrastao u korov, a jedan dio njih uništen je prilikom sahrana na ovom groblju - rekao je Lukić.
Napomenuo je da je i tu nekropolu potrebno detaljnije istražiti, kao i okolni prostor gdje bi morali da budu i ostaci srednjovjekovnog naselja ili utvrđenja.
Zapanjujuća činjenica je i postojanje većeg broja crkvišta, odnosno ostataka srednjovjekovnih crkava na ovom prostoru, a čije je evidentiranje bilo zanemareno u dosadašnjim istraživanjima zbog svoje ideološke obojenosti.
Crkvišta postoje na lokalitetima u Štrpcima, Lađevcima, Grabik Ilovi, a položaj crkvišta u Kremni, kada se uporedi sa pisanim izvorima, upućuje na to da je na tom mjestu bio manastir Kremna. Prilikom gradnje silosa u Prnjavoru pronađeni su temelji najvjerovatnije srednjovjekovne crkve, ali ovaj lokalitet nije detaljnije istražen. Pretpostavlja se da je pored te crkve postojalo veće naselje.
Naziv jednog od lokaliteta, Varoš u Kremni takođe upućuje na postojanje srednjovjekovnog naselja, što potvrđuju i materijalni ostaci koji su pronađeni ranijim arheološkim istraživanjima. A nasuprot ovom lokalitetu nalaze se ostaci utvrđenja - grada Kovača.
Direktor Turističke organizacije Prnjavora Nada Živković oduševljena je idejom lociranja i evidentiranja srednjovjekovnog nasljeđa prnjavorskog kraja radi njegovog mogućeg turističkog vrednovanja.
- Turistička organizacija podržaće svaki vid turističkog vrednovanja ovog nasljeđa, koje bi moglo da bude i dio turističke ponude, naročito u Kulašima gdje u banju dolazi veliki broj kako domaćih, tako i stranih turista - istakla je Živkovićeva.
Kako lociranje i evidentiranje srednjovjekovnog nasljeđa nije moguće bez arheologa, za to se pobrinuo mr Milan Đurđević, arheolog iz Gradiške. On je u više navrata obišao prnjavorski kraj i stručno potvrdio postojanje određenih lokaliteta.
- Većina srednjovjekovnih lokaliteta prnjavorskog kraja nije evidentirana u arheološkoj literaturi, pa je značaj ovakve inicijative ogroman kako za lokalnu zajednicu i razvoj turizma, tako i za arheološku nauku - naglasio je Đurđević.
Crkvište u Vijačanima
Lukić je nedavno pronašao i crkvište u Vijačanima na lokaciji Krčevine.
Mještanin Miloš Preradović, najstariji stanovnik sela, potvrđuje da je na tom mjestu postojala crkva.
- To mi je ispričao pokojni Kosta Preradović koji je živio oko 100 godina, a umro je osamdesetih godina prošlog vijeka. Ni on nije upamtio ovu crkvu, već je o njoj znao na osnovu primljenog usmenog predanja - ispričao je Preradović.
Dodaje da je kamen sa tog lokaliteta upotrijebljen za izgradnju jedne kuće.
- Ta kuća je danas u ruševnom stanju, a u dijelovima temelja i podruma vidi se da je građena od krupnijeg tesanog kamena - kazuje Miloš.
Ispod crkvišta postojalo je i groblje, ali se danas tu može vidjeti još samo jedan mramor sa istočne strane.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
