Mjesto krunisanja sedam srpskih kraljeva

Kad se zemlja smiri, a nebo izbistri rubin na uzvišici iznad ravnice zablještati u punom sjaju i ljepoti.

Tako pričaju o ljepoti manastira Žiče. O zrnu rubina koji na blagoj uzvisini božanski svijetli nad kraljevačkom ravnicom i obasjava zubljom pravoslavlja srpski rod više od osam vijekova.

Da je živ Kostur Radovanov, slikar, mislilac, čudak i slovenski genije Milić od Mačve, sigurno bi, a možda i jeste, na njegovoj slici iznad manastira Žiče plovilo nebom, posutim pramenovima oblaka, sedam kraljevskih kruna ukrašenih safirima, rubinima i smaragdima, sedam kruna kraljevske loze Nemanjića.

U manastiru Žiča, posvećenom Hristu Spasitelju, za dvije stotine godina krunisano je sedam kraljeva iz dinastije Nemanjića. Kad su braća, sinovi Stefana Nemanje prinčevi Stefan Prvovjenčani i Sveti Sava 1219. godine završili zidanje ove srpske svetinje, koje je trajalo deset godina, odlučili su da to bude krunidbeni manastir.

Pred oltarom ove bogomolje prvi se krunisao njen zadužbinar Stefan Prvovjenčani. Krunisao ga je i miropomazao prvi srpski arhiepiskop Sava Nemanjić 1221. godine. Poslije Stefana Prvovjenčanog, kraljevskom krunom u Žiči okitio se njegov najstariji sin Radoslav koji je poznat po tome što se oženio vizantijskom princezom. Nezadovoljna srpska vlastela svrgnula je Radoslava i na presto dovela njegovog mlađeg brata Vladislava koji je krunisan u manastiru zadužbini svog oca. Sljedeći Nemanjić koji je u manastiru stavio kraljevsku krunu na glavu bio je Radoslavljev mlađi brat Vladislav. Za vrijeme njegove vladavine Mongoli su napadali Srbiju što je oslabilo njegov ugled pa je na kraljevski presto zasjeo najmlađi sin Stefana Prvovjenčanog Uroš, koji je bio oženjen Jelenom iz porodice Anžujaca iz Južne Italije. Naslijedio ga je, i krunisao se u Žiči njegov sin Dragutin, a zatim Milutin.

Za vrijeme petovjekovne tame pod turskom vladavinom u Žiči nije bilo krunisanja srpskih glava. U njoj su miropomazani kraljevi Milan i Aleksandar Obrenović, zatim Aleksandar Karađorđević i Petar Drugi Karađorđević koji je krunu stavio kad je imao samo 18 godina. Dogodilo se to 1940. godine.

Majski dan ljeta Gospodnjeg u manastiru Žiča. Igumanija Jelena daje blagoslov da u manastiru provedemo dan i osjetimo kako iznutra diše ovo sveto mjesto. Ona nema vremena za priču, mora da brine o bratstvu, složnoj i tihoj porodici od 50 monahinja od kojih svaka, kao pčele u košnici, skrušenog pogleda, lagano i nenametljivo obavlja svoje poslušanije.

Monahinja Doroteja, profesor književnosti, kao da čita molitvu na večernjem bogosluženju, bogobojažljivo, ali i sigurnošću u glasu priča o burnoj istoriji manastira.

- Sveti Sava i Stefan Prvovenčani su manastir izgradili da bude mjesto krunisanja srpskih vladara, sedište arhiepiskopije i centar srpske pravoslavne vjere i duhovnosti. Kad je zidanje manastira završeno Sveti Sava se u Nikeji kod grčkog cara Teodora i patrijarha vaseljenskog Manojla izborio za samostalnost Srpske pravoslavne crkve. Sveti Sava je postao prvi srpski arhiepiskop, a njegova rezidencija bila je baš u Žiči - priča monahinja Doroteja.

Stara monahinja, gledajući u otvorene dlanove kao istorijsku čitanku, ističe da je, nakon izgradnje Žiča bila najbogatiji manastir u tadašnjoj državi.

- Stefan Prvovenčani joj je poklonio nekoliko hiljada hektara zemlje, sedam planina sa pravom korištenja prirodnih bogatstava, mnogo stada i pastira i 54 sela koja su bili njeni feudi i koja su radila za manastir. O bogatstvu i sjaju manastira, njegove riznice i darova pročulo se i van države Nemanjića, pa je i zbog toga i zato što je bila centar pravoslavlja za osam vekova 17 puta stradao - govori monahinja Doroteja.

Žiču su pustošili i palili Bugari, Mongoli, krstaši sa zapada, turski osvajači, ali najveća razaranja su joj nanijeli Nijemci koji su bili dobro proučili njen značaj za duhovnost, kulturu i tradiciju srpskog naroda.

- Njemačke štuke su bombardovale manastirska zdanja 10. oktobra 1941. godine kada je u potpunosti srušen samo jedan zid. Nezadovoljni učinkom jer je najveća bomba, božjom promisli, promašila cilj, došli su sutra na tenkovima i zapalili sve što je bilo manastirsko. Te zveri u ljudskom obliku su streljale, ni krive ni dužne, svih 50 kaluđera - s gorčinom priča Doroteja.

U to vrijeme iguman manastira Žiče bio je doktor filozofije i istorije Nikolaj Velimirović. Dobro znajući ko je on njemački vojnici su ga uhapsili, zatočili u manastir Ljubostinju, zatim u jednu crkvu u Banatu, a onda odveli u njemački logor Dahau. Preživio je i umro u Americi.

Vrijeme za večernje bogosluženje u Žiči. Monahinja Ksenija, u svečanoj monaškoj rizi, sa naborima, obilazi hram i lupanjem u klepalo poziva na molitvu. Zvuk udaraca drvenog čekića o dasku izmamljuje monahinje iz kelija koje žurno pognutih glava nestaju u polutami crkve. Mlađe članice sestrinstva vode one starije. Taj čudesni zvuk klepala prodire do kostiju vjernika, budi u njima neobična osjećanja koja se razlijevaju tijelom kao krv u venama. U polutami pred oltarom, koju razbija samo slaba svjetlost sa kupole svetinje i titravo lelujanje svijeća vladika Hrizostom, svakoj monahinji pojedinačno i prisutnim na službi daje blagoslov.

Monahinje, kao sjenke, klize ispred ikona na oltaru, promiču hramom po nekom ustaljenom nevidljivom rasporedu, dok se one starije mole u drvenim stolicama uz zid hrama.

Jedna od njih svijećom nasađenom na dugačko drvo ceremonijalno, u toku službe pali druge na velikom svećnjaku, polijeleju iznad oltara koji će kasnije zanjihati, a na kraju, na isti način pogasiti svijeće.

I dok drevnom pravoslavnom svetinjom, uz poglede svetaca sa preostalih fresaka, bruje glasovi monahinja sa pjevnice napolju rominja majska kišica dobujući po limenom krovu. Vjernicima, utonulim u molitvu, izgleda da su sa njihovim dušama i duše Stefana Nemanje, Svetog Save, Stefana Prvovjenčanog, vladike Nikolaja, pobijenih 50 mučenika kaluđera i svih onih koji su služili Bogu i ovom velikom manastiru.

Freske

Kad je manastir Žiča završen i osveštan Sveti Sava je iz Carigrada doveo najpoznatije vizantijske slikare i oslikao njene zidove do posljednjeg milimetra.

Istoričar umjetnosti Radoš Rakuš tvrdi da je pod freskama tada u hramu bilo 870 kvadratnih metara. Kasnije uništeno freskoslikarstvo obnovio je kralj Milutin, a do danas su ostale samo dvije originalne freske i to Uspenje presvete Bogorodice i Raspeće Isusovo.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.