Kamena kuća uspomena

Sam nadimak ovog, po mnogo čemu zanimljivog čovjeka, u sebi je nosio prostodušnost tople hercegovačke duše i širinu srca koje je mnogima mnogo dobra donijelo. Kada čovjek pogleda tu omeđinu, na pamet mu padnu misli srpskog nobelovca Iva Andrića koji je jednom rekao da  "Svi mi umiremo samo jednom, a veliki ljudi po dva puta; jednom kad ih nestane sa zemlje, a drugi put kad propadne njihova zadužbina".

 U Pridvorcima, u takozvanoj Ćelovića mahali, sada su samo ruševine. Velika porodična kuća opustjela je pred Drugi svjetski rat. Tokom okupacije u kući je bio smješten italijanski odred, o čemu svjedoči puškarnica na jednom prozoru. Poslije rata u kući je bila osnovna škola, a poslije njenog zatvaranja prepuštena je zubu vremena. U nekada bogato uređenim prostorijama gnijezde se golubovi, a crijep i zidovi se obrušavaju. Samo se rijetki sjećaju priča starijih Pridvorčana o zvucima klavira koji su nekada odjekivali iz kuće.

Luka Ćelović je Srbima dao sve što je imao, a to nije bilo malo, a za uzvrat nije dobio gotovo ništa. Još kao dječaka roditelji su ga poslali u Banju Luku kod očevog prijatelja Jovana Pišteljića, da služi u trgovini. Banju Luku napušta 1871. godine i odlazi u Brčko kod strica Jovana Ćelovića da radi u njegovoj trgovačkoj radnji. U Brčkom se i završava školovanje Luke Ćelovića, ali ne može sa sigurnošću da se utvrdi da li je imao dva ili četiri razreda osnovne škole. Kao osamnaestogodišnji mladić, Luka 1872. godine dolazi u Beograd i radi u trgovini. Kada je pukla nevesinjska puška, izbio hercegovački ustanak 1875. godine, Luka se, kao dobrovoljac, vraća u rodnu Hercegovinu.

U borbama sa Turcima bio je lakše ranjen, ali se brzo oporavlja i u svojoj četi nastavlja borbu. Pošto i Srbija objavljuje rat Turskoj, dobrovoljci iz Hercegovine vraćaju se u Beograd, sa njima i Luka, pa nastavlja vojevanje u oba srpsko-turska rata, 1876. i 1877-1878. godine.

Po završetku rata Luka počinje samostalni posao. Njegovi zemljaci, poznati beogradski trgovci Paranos i Krsmanović, pomažu mu pri otvaranju radnje. Trgovao je žitom, šljivama, hranom. Napornim radom, štedljivošću, odlučnošću, bistrinom, proširuje posao i postaje ugledni trgovac. Iako relativno još mlad čovjek, Ćelović je uvidio da je za Kneževinu Srbiju potrebno da udruži domaći kapital kako bi se zadovoljile potrebe trgovine za kreditom, pa osniva 1882. godine Beogradsku zadrugu. Sve do svoje smrti bio je na čelu zadruge koja je u svoje vrijeme davala zajmove beogradskoj opštini, pa čak i državi. Naročito se mora istaći njegov požrtvovani rad na spasavanju imovine Narodne banke za vrijeme Prvog svjetskog rata. Ćelović prati novac Narodne banke do Soluna a potom ga lađom prenosi u Marselj. U Marselju Narodna banka pritiče u pomoć izbjeglicama.

Luka Ćelović je staru Savamalu, dio grada oko željezničke stanice u Beogradu koji je izgledao zapušteno i po kojem se za vrijeme poplava, u ne tako dalekoj prošlosti, saobraćalo čamcima, pretvorio u otmjen, moderan dio grada. Prvo je podigao svoju kuću u ulici Kraljevića Marka, pa luksuznu palatu Beogradske zadruge, zatim, za ono vrijeme, ogromnu palatu "Bristol". Uredio je i veliki, lijep, pravi evropski park čije je održavanje svakodnevno nadgledao. Malo školovan, više samouk, Ćelović je mnogo cijenio znanje, školu i nauku. Još 1911. godine, u svom prvom testamentu, ostavio je sve svoje imanje Beogradskom univerzitetu, jer je vidio da je privatna pomoć dragocjena pri oskudici sredstava za naučni rad i školstvo.

Svoju namjeru o osnivanju Zadužbine Luke Ćelovića Trebinjca, beogradskog trgovca, saopštio je rektoru Univerziteta krajem decembra 1925. godine, izrazivši želju da se osnivanje zadužbine objavi na dan Svetog Save, 27. januara 1926. godine.

Toga dana je tadašnji rektor Univerziteta Pavle Popović pročitao Osnovno pismo o osnivanju Zadužbine: "Zahvalan iz sve duše Bogu i svima dobrim prijateljima svojim koji me savjetima i uslugama pomogoše da stečem svoje imanje; blagodaran Srbiji, koja me je primila kao svoga građanina i u koju sam još kao nejako dijete došao iz Trebinja u Hercegovini, moga mjesta rođenja, i u kojoj sam cijeloga vijeka radio i stekao; po izričitoj želji Luke Ćelovića, Zadužbina je počela svoj rad još za njegovog života, i to sa prihodima od imanja u Javorskoj ulici i kamate na milion dinara. Prva pomoć iz Zadužbine Luke Ćelovića Trebinjca, beogradskog trgovca, data je, da i to ostane zabilježeno, Bogoslovskom fakultetu kao pomoć fakultetskom časopisu "Bogoslovlje".

Poslije smrti Luke Ćelovića 15. avgusta 1929. godine, Univerzitet je preuzeo upravu nad njegovom cjelokupnom imovinom koju su činili stanovi i lokali koji su se izdavali, tako da je Zadužbina na osnovu zakupa imala godišnje oko milion i po dinara. Po rješenju odbora Zadužbine, cijela privatna biblioteka Luke Ćelovića, sa tri njegova ormana i dvije kineske vaze, predata je Univerzitetskoj biblioteci početkom 1930. godine. Biblioteka ima 580 inventarnih brojeva i preko 1.100 knjiga. Svake godine Zadužbina je dodjeljivala Univerzitetskoj biblioteci i izvjesnu sumu novca za kupovinu novih knjiga i periodike, kao i otkup posebnih zbirki.

Poslije Drugog svjetskog rata došlo je do nacionalizacije zgrada koje je Luka Ćelović ostavio Univerzitetu, a jedan dio je pretvoren u studentski dom. Odnedavno ponovo postoji Zadužbina Milivoja Jovanovića i Luke Ćelovića pri Univerzitetu u Beogradu i nju čini samo mali dio imovine koju je Luka Ćelović ostavio Univerzitetu.

Potomak

Nećak Luke Ćelovića Manojlo (umro 1977) koji je dobio ime po dedi, posljednji je Ćelović iz Pridvoraca kojeg Trebinjci pamte. Bio je tipični posljednji predstavnik velikih porodica: pamte ga kao uštirkanog i naparfemisanog gospodina kome je malo šta u životu polazilo za rukom. Mijenjao je poslove i namještenja, ali se ni u čemu nije snašao. Iz Sarajeva, gdje je radio kao činovnik u banci, vratio se na seoski posjed u Pridvorcima, a pred Drugi svjetski rat preselio se u veliku gradsku palatu, "kuću Ćelovića" kako je Trebinjci i sada zovu. Oženio se u poodmaklim godinama i nije imao potomstva. 

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.