Hilandar - snaga i simbol vjere

Obmana i laži nema na Hilandaru, Meteorima i svugdje gdje se ljudi mole Bogu za opstanak i svoju vjeru.

Po riječima vizantijskog istoričara Grigorosa, Atos je zemlja dostojna velikog divljenja. Bez trgovine, retorike, sudskih sporova, žena i ogovaranja, bez pohotnih pogleda.

Tu su sve vrline koje čine zemaljski svijet nebeskim.

Sveta gora je malo, usamljeno, brdovito i šumovito poluostrvo, jedan jezičak poluostrva Halkidiki, koji se pruža u Egejsko more. 

Na krajnjem jugu poluostrvo se završava gorostasnom kupolom Atosom, visokom blizu 2.030 metra, krunisanom jednom crkvicom. Ona je najčudnija i najneobičnija republika na svijetu, kakve nema nigdje, i ne samo u sadašnjosti. Neobična je i po tome što u granicama njene teritorije nema tjelesnog rađanja jer njeno stanovništvo sačinjavaju samo članovi muškog pola. 

Pa, ipak, kao takva ova monaška republika postoji više od hiljadu godina, a nadživjela je i nekada moćnu Vizantiju, u čijim granicama je ponikla, kao i vijekovima nepobjedivo Osmanlijsko carstvo. 

Hilandar tokom godine slavi tri slave: Vavedenije, Svetog Savu i Simeona Mirotočivog.       

U sastavu Hilandara nalazi se i Riznica, mjesto gdje Bog i monasi čuvaju srpsko duhovno blago osam vijekova.  

Obilazimo i groblje u kojem su smještene lobanje velikog broja srpskih monaha, među kojima su monah Justin, monah Pavle, monah Mitrofan... 

Sveta Gora i Hilandar 

Kako su i kada monasi naselili Svetu goru? O tome nema tačnih podataka. Po svoj prilici, prvi su se monasi nastanili u Svetoj gori u osmog i na početku devetog vijeka, u doba vizantijskih careva ikonoboraca. U prvoj polovini devetog vijeka na Svetoj gori postojala je dosta jaka monaška naseobina, na koju je počela računati i zvanična Vizantijska crkva. Zato su na carigradskom saboru za ukidanje ikonoborstva prisustvovali i predstavnici svetogorskog monaštva. U to vrijeme na Svetoj gori bilo je samo nekoliko malih manastira sa malim brojem monaha, da bi krajem devetog vijeka Sveta gora bila potpuno monaška zemlja. Godine 885. vizantijski car Vasilije Prvi Makedonac Zlatnom bulom poklonio je Svetu goru njenim monasima, ukinuvši na njoj svaku drugu vlast i uzevši je pod neposrednu carsku zaštitu.

On joj je dao samoupravu koja traje do danas.

U desetom vijeku monaški život iz osnova je preuredio sveti Atanasije Atonski iz Trapezunta. Uz izdašnu pomoć svog prijatelja Nikifora Foke, vizantijskog cara, podigao je grandioznu Veliku lavru 963. godine pod samim Atonskim rtom. On je larvi dao ktitorski ustav, postao njen prvi iguman i zaveo opštežiće - zajednički način života, ishrane, odijevanja, uprave i bogosluženja. U njegovo doba u Velikoj lavri bilo je više od stotinu, a nešto kasnije i do 700 monaha, danas ih je oko 45, ali taj broj se povećava.

Veliki ugled svetog Atanasija i njegove Velike lavre počeo je da privlači monahe sa svih strana. Zidaju se novi veliki manastiri. Atonska gora se pročula kao sveto mjesto i dobi naziv Sveta gora. Već u jedanaestom vijeku ona broji 180 manastira, a početkom trinaestog vijeka 300. Manastiri Svete gore izgledaju kao utvrđeni zamkovi. Ograđeni su svuda višespratnim zdanjima i pirgovima (kulama). U njih se ulazi kroz široku kapiju sa teškim spoljašnjim i unutrašnjim vratnicama. U dvorištu je manastirska saborna crkva sa vizantijskim kubetima. U gornjem zdanju su monaške kelije, paraklisi (crkvice) i odjeljenja za goste, na donjem spratu razne ostave, a pod zemljom podrumi.

Rastko Nemanjić

Najmlađi Nemanjin sin, Rastko, našao je u Svetoj gori ono za čim je žudio. Tu se mogao ne samo posvetiti asketskom životu nego je u Vatopedu, koji je imao najbogatiju biblioteku na Svetoj gori, mogao da dobije najvišu kulturu i obrazovanje onoga doba. Sava je želio da sve što je vidio lijepo i korisno na neki način prenese svom narodu, tim prije što su, pored Grka, na Svetoj gori svoje manastire imali i neki drugi pravoslavni narodi: Iverci, Bugari, Rusi...

Zato je on i još prije dolaska svoga oca na Svetu goru molio vatopedskog igumana da mu dozvoli da podigne makar samo keliju u kojoj bi srpski monasi našli skrovište. Međutim, iguman nije izašao u susret Savinoj molbi. Tu svoju želju ostvario je Sava poslije dolaska svog oca. Kada je Stevan Nemanja, kao monah Simeon, došao sinu na Svetu goru, najprije je obišao i bogato darivao sve svetogorske manastire. Uvjerio se da su ovi manastiri snažni rasadnici duhovnog života i kulture i da su od ogromne koristi za narod. Ideja o podizanju srpskog manastira postade mu ne samo mila nego i neizbježna, a njena realizacija učini mu se veoma hitna. Sava je tu očevu i svoju želju izrazio najprije caru Aleksiju Trećem Komljenu, kada je njemu bio poslat iz manastira Vatopeda da svrši neke poslove.

- Ima jedan zapustjeli manastir po imenu Hilandar, govoraše Sava caru, pa ako carstvo ti blago učini meni i mojem ocu, daćeš nam ga, a mi ćemo, opet, kao od nas, dati ovaj Vatopedu.

I car "dade mu Hilandar sa svim naseljem, utvrdi carskim pismom i svojim carskim znamenjem".

Čim su dobili carsko znamenje, otpočeše Simeon i Sava da grade novi manastir na Atosu - Hilandar. Veliki župan Stevan Nemanjić slao im je iz Srbije dovoljno novca i radovi su brzo napredovali.    

U ljeto 1198. godine Simeon i Sava sa Srbima monasima preselili su se u svoj novi manastir. Tada je Sava ponovo otišao caru koji dade Hilandaru privilegovan položaj carske lavre, a unutrašnjem životu potpunu samoupravu i nezavisnost.

Hilandar je od početka bio istinski izvor, majka velikih ljudi, potrebnih mladoj otadžbini. Svi Nemanjići ukazivali su Hilandaru naročitu pažnju i bogato ga darivali i izgrađivali. Uroš, Dragutin i Milutin su podizali i kule (pirgove) za zaštitu i odbranu Hilandara. Kralj Milutin je sazidao novu crkvu na mjestu stare Nemanjine, "ukrasio je svakim različitim ljepotama", sagradio mnoge zgrade i poklonio manastiru mnoga sela i monahe.

Car Dušan 1347. godine zajedno sa caricom Jelenom obišao je sve svetogorske manastire, ali je Hilandar naročito obdario ne samo prilozima nego i stalnim prihodima.

Knez Lazar je sagradio pripratu ispred Milutinove crkve i darovao manastiru neke zemlje, a poslije Kosovske bitke brinu se o Hilandaru njegova udovica, djeca i vlastela. Ipak, najveći priložnik Hilandaru bio je srpski narod jer veza Hilandara s otadžbinom nije nikada prekinuta. Zajednička zla sudbina ih je još više zbližavala i uputila jedne na druge. Hilandaru su, kako nam reče monah u ovoj svetinji, osim pojedinaca iz srpskog roda pomagali svi srpski vladari, a danas to čine Srbija i Republika Srpska.

- Ovu građu što vidite za obnovu manastira izgorjelog u požaru upravo smo dobili iz RS, kaže monah.

Ikona Trojeručica

U manastiru Hilandar trenutno živi oko 45 monaha, a od 20 manastira, koliko ih je na Svetoj gori, Hilandaru pripada 30 odsto ukupne površine.

Na Svetoj gori bogatstvo se ne mjeri materijalnom stranom, ali u rangiranju svetogorskih manastira Hilandar zauzima četvrto mjesto. Najveća građevina manastirskog kompleksa je pirg posvećen svetom Savi, koji je sagradio kralj Milutin. U samom manastirskom kompleksu Hilandara ima deset malih crkava - paraklisa, ne računajući one van zdanja. U Hilandaru su sačuvane ikone iz trinaestog vijeka, koje se smatraju jednim od najljepših u hrišćanstvu. Tu je ikona Bogorodice Trojeručice, koju je po crkvenom predanju radio apostol i jevanđelist Luka. Ikona se jedno vrijeme nalazila kod svetog Jovana Damaskina, kome je kalih grada Damaska odsjekao ruku. Damaskin se kasnije zamonašio, uzeo odsječenu ruku, koja je zahvaljujući njegovim molitvama i pobožnosti prirasla. Damaskin je Trojeručici pridodao treću ruku urađenu od srebra i otuda po predanju nosi naziv Trojeručica. Prvo je dospjela u Hilandar, a odatle u Srbiju, iz koje je pred najezdom Osmanlija, da je ne bi oskrnavili, vraćena na Hilandar.

Prema predanju, monasi su se pomolili Bogu, iznijeli ikonu i stavili na magarca koji je, vođen božijom rukom, donio pred manastir Hilandar. Tu su je hilandarski monasi unijeli, a u znak sjećanja na taj događaj na mjestu gdje su skinuli ikonu podigli su malu kapelu u znak sjećanja na taj čudesni događaj.

Srpsko groblje Zejtinlik

Starina Đorđe Mihailović (82) posljednji je čuvar srpskog vojničkog groblja na Zejtinliku u Solunu. Majka mu je Grkinja, rođen je Grčkoj, a njegov deda Savo Mihailović bio je dobrovoljac i prvi čuvar groblja. Savin sin, a njegov otac Đuro bio je čuvar Zejtinlika do 1960. godine, kada ga je Đorđe naslijedio. Đorđe nasljednika nema jer nema muškog poroda.  

Na groblju Zejtinlik pohranjeni su posmrtni ostaci 8.000 srpskih junaka koji su svojim životima popločali put do slobode srpskog naroda u Prvom svjetskom ratu.

Živahni starac u srpskoj vojnoj uniformi, sa šajkačom na glavi, koji već 50 godina stoji i bdi nad senima srpskih ratnika, dočekuje nas, grupu turista iz RS, po starom običaju sa čašom rakije.

U posebnoj prostoriji su slike najznačajnijih srpskih vladara i vojvoda: Stepe Stepanovića, Vojvode Putnika, Njegoša, Karađorđa, kneza Lazara, kralja Petra Ujedinitelja...

- Ovdje su vijence polagali i mnoge organizacije i pojedinci iz RS, a nedavno je to učinio i srpski član Predsjedništva BiH Nebojša Radmanović, priča Đorđe.         

Groblje - masovna grobnica, a na krstovima srpska imena iz svih krajeva bivše Jugoslavije: Milan Petrović Sarajevo, Svetozar Zorić Beograd, Radovan Vuković Boka Kotorska, Stevan Kostić Skoplje, Stevan Ignjatović Potočani, Svetko Vukajlović Tuzla, kapetan Proko Zarić, redov Petar Paunović, obveznik Dimitrije Trajković, Dragomir Maksimović, uz njegovo ime stoji izbjeglica.

Na Zejtinliku su sahranjeni ostaci 8.000 srpskih junaka. U kosturnici u unutrašnjosti spomenika počivaju kosti 6.000 ratnika, a oko spomenika nalaze se grobovi još 2.000 vojnika. Neka im Bog prosti dušu i neka im je laka zemlja.

Meteori

Jedno od svjetskih čuda. Nije poznato da je u prozi ili poeziji neko pisao o ovom božanstvu. Naprosto je u jeziku nemoguće naći riječi koje će čitaocu dočarati božanski dar.

Kameni divovi na kojima su izgrađeni manastiri oduzimaju dah. Smatraju se geološkim fenomenom, a sve do prije stotinak godina, kada su u stijene urezane stepenice, prilaz manastirima bio je vrlo težak. U njih se ulazilo uspinjući se dugim ljestvama ili u košari na užetu koje bi povlačili iz manastira.  

Od više od 20 manastira koji su postojali obnovljeno ih je šest: Veliki Meteor, Varlam, Sveti Stefan, Sveto Trojstvo, Sveti Nikola Anapausas i Rousanou.

Najveći i najudaljeniji od manastira do danas sačuvanih je Veliki Meteoron. Između puta i manastira je provalija koju monasi još katkad prelaze u košari na užetu zavezanom iznad provalije.

Znalac Afrikanac

Na desetinama kilometara dugoj pješčanoj plaži Egejskog mora crnci pristigli iz Afrike prodaju sve i svašta. Slike, haljine, tašne, džinovske upaljače, satove, nakit...

- Jeste li iz Srbije, pita jedan na solidnom srpskom jeziku i nudi nam slike.

- Ne, iz Banjaluke smo, odgovaram. 

- A to je Republika Srpska. Ja čula za Republika Srpska, to je dobro, kaže Afrikanac na obalama Egeja podno Olimpa.

- Daj dvije slike, velikodušno uzvraćam.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.