Devet decenija od smrti naučnika i državnika Ljubomira Stojanovića: Istorijski primjer visokog morala u politici

Čovjek koji je svojim životom i djelovanjem umnogome zadužio srpski narod i pokazao da je u politici bilo visokog morala jeste filolog i istoričar Ljubomir Stojanović bez čijih radova o jeziku i književnosti bi današnjica izgledala drugačije.

Prije nekoliko dana, tačnije 16. juna, navršilo se devet decenija od smrti ovog velikog naučnika i državnika koji se zalagao za jednu vrstu čistote u političkim nadmetanjima, ali i za demokratske slobode. O tome svjedoči i sjećanje da je Ljubomir Stojanović, dok je sa Lazarom Pačuom sjedio u kabinetu Vlade, imao dva stola. Naime, jedan sto koji je koristio bio je privatni, a drugi službeni. Za službenim je pisao državna akta, trošio državnu tintu i lampu, a za privatnim je pisao vlastite radove, trošio svoju tintu i lampu.

Prema riječima istoričara Borivoja Miloševića, sama činjenica da je jedan takav čovjek postojao i živio pokazuje da je u politici ipak bilo visokog morala.

- Posmatrajući stvari iz ugla današnjeg vremena, Stojanović je bio visokomoralni političar i naučnik koga su istomišljenici, ali i protivnici, što je veoma važno, upamtili kao čovjeka koji je u politiku ušao iz viših, čestitijih pobuda i ideala, a ne zarad svojih ličnih interesa. Njegove političke zamisli odnosile su se na napredak Srbije i srpskog društva - rekao je Milošević za “Glas Srpske” i dodao da je Ljuba Stojanović bio pravi istorijski primjer visokog morala u politici.

Naglasio je da je ovaj velikan srpske nauke i politike pomalo zaboravljena i neopravdano skrajnuta ličnost.

- Njegov otac je bio porijeklom iz Hercegovine, a on je rođen u Užicu, gdje je počeo školovanje koje je nastavio u Šapcu i Beogradu. Krajem 19. i početkom 20. vijeka, kada je Stojanović djelovao, važio je za jednog od najobrazovanijih Srba. Put ga je vodio preko Beograda, Petrograda, do Lajpciga i Berlina. Cijeli život je ostao na međi filologije i istorije, a i sam je govorio da se dugo vremena dvoumio između te dvije discipline - kazao je Milošević.

Istakao je da je jedno vrijeme među Ljubom Stojanovićem i prijateljima vladala ozbiljna polemika u kojoj su ga oni savjetovali da se ne bavi politikom, te da se više posveti nauci.

- Našu nauku, istoriju i filologiju zadužio je nizom vrlo značajnih izdanja istorijskih izvora. Ono što je ostavio iza sebe, što je nastalo kao plod njegovog rada i jednog vijeka, i danas se koristi ne samo na studijima filologije nego i istorije. Prvi put je skrenuo pažnju na sebe 1897. godine, kada je objavio fotolitografsko izdanje čuvenog “Miroslavljevog jevanđelja”, najstarije sačuvane knjige na ćirilici - kazao je Milošević. Prema njegovim riječima, Ljubomir Stojanović je bio jedan od vođa Samostalne radikalne stranke, građanske ljevice.

- Radikalna stranka je bila dominantna na političkom nebu Srbije početkom 20. vijeka. Tih godina došlo je do raskola unutar stranke koja se podijelila na Staroradikale, koje je predvodio Nikola Pašić, i na Samostalnu radikalnu stranku čiji je vođa uz Ljubomira Davidovića bio Ljuba Stojanović - objasnio je Milošević i dodao da je veoma interesantna činjenica da je Samostalna radikalna stranka, koju su popularno nazivali Samostalci, imala jugoslovenski predznak.

Naglasio je da su savremenici ovog velikog naučnika kazivali da je bio jedan od moralno najuspravnijih političara, te da je posjedovao neiscrpnu radnu energiju koju je usmjeravao ka naučnom i političkom radu.

- U vrijeme kada je Srbija važila za zemlju sa vrlo visokim demokratskim standardima i razvijenom demokratijom, kada je srpski vladar bio kralj Petar Prvi Karađorđević, Ljuba Stojanović se zalagao za jednu vrstu kulture u političkim nadmetanjima, te za vrlo široke demokratske slobode. U doba koje se naziva zlatnom erom u razvoju srpske demokratije Stojanović je uporno insistirao na pomenutim idealima - pojasnio je Milošević.

Dodao je da je u tom periodu bio jedan od ljudi koji su upravljali srpskom politikom, te da je obavljao raznovrsne pozicije u srpskoj Vladi.

- Najčešće je prihvatao dužnost ministra prosvjete i crkvenih poslova iako je bio i ministar unutrašnjih djela. Zastupao je nepokolebljiv stav da se vlast ni po koju cijenu ne smije zloupotrebljavati. Bio je nezadovoljan i očajan što su se promjene u Srbiji odvijale previše sporo, što je veoma zanimljivo kada stvari posmatramo iz sadašnje perspektive. Smatrao je da Srbija i srpsko društvo moraju da se razvijaju mnogo brže - naglasio je Milošević.

Prema njegovim riječima, Stojanović je bio poznat i po čestim javnim predavanjima koja je držao širom Srbije i na kojima je isticao značaj demokratije, prava, dužnosti, te važnost kvalitetne i zdrave državne uprave, kao i potrebe da Srbija ima nekorumpirano činovništvo. Zabilježeno je da je Stojanović 1912. godine napustio mjesto vođe stranke kada mu je u skupštinskom klubu jedan stranački prijatelj pomenuo da je on ipak kao bivši premijer, ministar, član Državnog saveta i profesor Velike škole, za razliku od poslanika iz unutrašnjosti i sa sela, imao prihode sa raznih strana. Odrekao se svih redovnih prihoda i počeo da živi od honorara koje je dobijao za stručne članke i monografije. Hranio se veoma skromno u kafani “Kasina” na Terazijama i uporno sprečavao pokušaje Ljubomira Davidovića i Milorada Draškovića da mu, uz njegove jeftine obroke, naruče i vino. Preminuo je 1930. godine u Pragu, gdje je i sahranjen. Te godine njegov prijatelj Ljubomir Davidović je opisao Stojanovića riječima: “U vremenu kada je politički moral bio prilično pohaban, Ljuba je bio prečestit, ako tako smem reći. Preporođaj našeg društva hteo je izvesti za nekoliko meseci”.

Spomenike sačuvao od zaborava

Da nije bilo Ljubomira Stojanovića, mnogi srpski spomenici ne bi ugledali svjetlost dana. Kruna njegovog rada je velika edicija “Stari srpski zapisi i natpisi”, u kojoj je sadržano više od 6.000 starih zapisa i natpisa, koje je objavio uz opšti registar od 1902. do 1905. godine. To su izuzetno vrijedni istorijski izvori za proučavanje nacionalne istorije srednjeg vijeka. Uoči Prvog svjetskog rata objavio je sedam knjiga pisama Vuka Stefanovića Karadžića. Na njegovu inicijativu narodne pjesme koje je sakupljao Vuk Karadžić postaju nezaobilazno štivo u školama. Značajna je i njegova monografija o reformatoru srpskog jezika koja nosi naziv “Život i rad Vuka Karadžića”. Priredio je osam knjiga narodnih pjesama sa više od 150.000 stihova, a sa Perom Đorđevićem pripremio je i publikovao treće izdanje Srpskog rječnika. Od značaja za istoriju srpskog narodnog jezika je korpus “Stare srpske povelje i pisma” u kome su sadržana ćirilična dokumenta Dubrovačkog arhiva od kraja sedmog do sredine 16. vijeka. Važio je za velikog patriotu i rodoljuba. Učestvovao je u Prvom balkanskom ratu kao dobrovoljac u štabu ibarske vojske o čemu je mnogo pisao.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.