Da li je u Srpskoj moguć “ProGlas” i zašto nije

Protiv vlasti su se borile političke partije, pojedinci i organizacije koje žele moć, palicu odlučivanja, ali ovog puta se pojavio neformalni pokret koji je, u načelu, bio sve suprotno - oni nisu željeli vlast, moć, ali su željeli uticaj, htjeli su da mobilizuju građane da izađu na birališta u što većem broju i glasaju po sopstvenoj savjesti, ali protiv korupcije, kriminala i privatizovanih institucija. Taj pokret koji su činili intelektualci iz različitih sfera društva nazvan je “ProGlas”.

Velika očekivanja od ove inicijative u najvećoj mjeri nisu ispunjena. Iako je težište njihovog djelovanja bilo na ubjeđivanju građana da izađu na izbore, procenat izlaznosti bio je neznatno veći u odnosu na neke ranije izbore u Srbiji. Takođe, nisu “upalile” ni poruke koje su mahom odgovarale opozicionim strankama što su pokazali i rezultati. SNS, koji Srbijom vlada 11 godina, je ubjedljivo pobijedio.

O tome kakva je politička situacija u Republici Srpskoj i da li postoji potencijal okupljanja intelektualaca oko jedne ideje, kakve su šanse da oni utiču na promjenu sistema pa i na izborni rezultat razgovarali smo sa ovdašnjim intelektualcima, profesorima, novinarima, piscima, sociolozima i drugim uglednim građanima.

Predvodnici “ProGlasa” u Srbiji bili su glumci Dragan Bjelogrlić i Svetlana Ceca Bojković. Na pitanja o eventualnom sličnom angažmanu u Srpskoj nisu htjeli da odgovaraju glumac Zlatan Vidović i pisac Darko Cvijetić. Istakli su svoju apolitičnost i stav o nemiješanju u političke procese.

Najveći problemi

Profesor Akademije umjetnosti u Banjaluci Luka Kecman smatra da je najveći problem u cijeloj priči neinformisanost građana, selektivnost informacija i vladavina jednog čovjeka. Sociolog Ivan Šijaković pak smatra da su partije obesmislile izbore, jer nikad ne mogu da reprezentuju volju građana.

- Partije su postale otuđene društvene grupe koje se bore za svoje parcijalne interese, zanemarujući građane, birače i opšti društveni interes - smatra profesor Šijaković.

Dirigent, kompozitor i profesor Arsen Čarkić smatra da je problem našeg društva polarizacija poput one u Americi.

- Takođe, problem su političke partije koje su sve više-manje bile na vlasti, dok npr. u Srbiji to nije slučaj, tamo postoji veći izbor, između ostalog. Ovdje su sve partije proistekle iz SDS-a i SNSD-a - rekao nam je Čarkić, dodajući da je naša politička scena inertna.

Smatra da je najveći problem za Republiku Srpsku i BiH stalna priča o ratu.

- Sjećam se da se devedesetih ležerno pričalo o ratu u parlamentu.  Političari danas imaju svoju vizuru i ne žele da čuju drugo mišljenje. Niko danas nije ugrožen da mora da se brani. Ne može intelektualac biti za rat - navodi Čarkić.

Novinar Darko Momić smatra da je najveći problem Srpske odlazak stanovništva, ali ističe i poguban uticaj stranog faktora.

- Stranci se ovdje mogu smatrati četvrtim konstitutivnim narodom - kaže Momić.

Upitan da prokomentariše političko djelovanje jednog od idejnih tvoraca “ProGlasa” Dragana Bjelogrlića, profesor Kecman je rekao da on i politika nemaju veze jedno sa drugim.

- Ne može se zažmuriti na njegovo umjetničko stvaralaštvo, ali treba reći da je on elementarno politički nepismen - ističe Kecman.

Čarkić podsjeća da je devedesetih godina Srpska pravoslavna crkva stala na stranu studenata. Možda je i danas vrijeme, dodaje, da ključni nepolitički akteri stanu na stranu određene političke grupacije.

Izlaznost i rezultati

Za razliku od izbora održanih 3. aprila 2022. godine, sa izlaznošću od 58,6%, ovi izbori su završeni, prema CeSid/Ipsos analizama, sa izlaznošću od 59,3%.

Srpska napredna stranka je osvojila dodatnih 200.000 glasova i apsolutnu većinu u Narodnoj skupštini, bez Socijalističke partije Srbije koja je pak izgubila 170.000 glasova, podijeljenih između SNS-a i najvećeg iznenađenja, Branimira Nestorovića koji je praktično osvojio glasova onoliko koliko stane u jednu Banjaluku.

Lista “Srbija protiv nasilja” razočarana je izbornim rezultatom, jer ni na jednom nivou ne mogu da formiraju vlast. Dio glasača koji biraju antipolitiku glasali su za Nestorovića bez obzira na političko i ideološko opredjeljenje. Iz SPN-a su optužili glasače iz Republike Srpske da utiču na izborni rezultat u Beogradu kao tzv. “fantomski birači”. Bez obzira na to, broj izašlih se povećao i broj njihovih glasača za oko 190.000.

Tzv. državotvorna koalicija Dveri-Zavetnici nije prešli cenzus kriveći surovu kampanju i nezastupljenost u medijima. U parlament je ušla koalicija NADA koju predvodi Novi DSS Miloša Jovanovića.

Ivan Šijaković je izrazio neslaganje sa tekstom “ProGlasa”.

- Tekst je nedovoljno jasan i neprecizan, poziva na učešće u političkom sistemu koji 30 godina uništava Srbiju, poziva na obnovu demokratije koja je propala svuda u svijetu i dovela nas na rub provalije  - rekao je Šijaković.

Novinarka i kolumnistkinja “Nedeljnika” Ljiljana Smajlović istakla je da je cilj “ProGlasa” okupljanje protiv Vučića.

- Jedan od prvih potpisnika jezgrovito je rekao, ako nemate za koga da glasate, barem imate protiv koga da glasate. Rekla bih, prema tome, da je cilj “ProGlasa” bio da na glasačka mesta izvede sve, ali baš sve protivnike Aleksandra Vučića, ma kakva bila njihova ideološka, politička, nacionalna ili seksualna opredeljenja. “ProGlas” je, prema tome, anti-Vučić i nema drugu ambiciju sem da posisa rezervoar glasova koji su protiv Vučića i da anti-Vučić biračima poruči: nisi sam, ima nas mnogo, glasni smo i raspolažemo zavidnim društvenim kapitalom, ne borimo se da budemo Vučić umjesto Vučića - navela je Smajlovićeva.

Nominalni cilj “ProGlasa” je mobilizacija građana da izađu na izbore, a suština je takođe jasna, smatra Muharem Bazdulj, pisac i kolumnista.

- Suština je, ipak, rekao bih, u pokušaju da se aktuelna vlast smijeni. U tom smislu su i najprepoznatljivija lica oko inicijative ljudi koji su u široj javnosti već bili prepoznati kao protivnici trenutnog režima - dodao je Bazdulj.

Politikolog iz Instituta za političke studije u Beogradu Jelena Vujanović smatra da je motivisanje građana da izađu na izbore bio glavni cilj ove kampanje, ali isto tako upućuje na važnu činjenicu.

- Tema je bila vraćanje svijesti na onu najbanalniju, ali najtačniju frazu “ako se vi ne bavite politikom ona se bavi vama”. Iako postoji težnja da svim normalnim ljudima politika postane nešto što im se gadi, važno je reći da politika sama po sebi nije ni dobra ni loša, već ljudi koji su u njoj mogu biti dobri ili loši - rekla je Vujanovićeva.

Stanje u Srpskoj

Na pitanje da li postoji mogućnost formiranja inicijative slične “ProGlasu” u Srpskoj Aleksandar Trifunović, urednik portala “Buka”, rekao je da to teško može da se dogodi.

- Naša elita je potpisala pakt sa tišinom. Desetak je onih koji bi željeli da učestvuju u tome, a drugi se boje da iskažu svoje mišljenje - naveo je Trifunović.

Manje nas je nego u Srbiji, ističe Darko Momić, i dodaje da “naše kritičko mišljenje nije zrelo”.

- Većina intelektualaca je sagnula glavu. Bilo bi dobro da se formira nešto po ugledu na “Krug 99” iz Sarajeva. Neki srpski demokratski forum - dodaje Momić.

Pesimista je i Luka Kecman.

- U Republici Srpskoj postoji jedva pet intelektualaca koji isto misle i javno nastupaju. Kod drugih ne znate šta misle. Premali smo da bi takvo nešto bilo ostvarivo. Ovdje je svako svakome vuk. Ne znamo da li će nas “otkucati” kod tog određenog drugog - rekao je Kecman.

Šijaković smatra da je “ProGlas” trenutno nemoguć u Srpskoj iz više razloga.

- U ovom trenutku to nije moguće u Republici Srpskoj bar iz tri razloga: prvo, nema ko da napiše sličan “ProGlas” koji bi imao za cilj da pokrene ljude da se bore za promjene u društvu i unapređenje svega što je bar minimalno dobro; drugo, nema nijednog akademika koji bi se ohrabrio da se stavi na takav spisak i da podrži takav pokret; treće, nema dovoljno intelektualaca, niti građana bilo koje profesije, socijalnog stanja i interesovanja koji bi bili spremni da potpišu “ProGlas” i pristupe pokretu da bi to bilo respektabilno i značajno - rekao je Šijaković.

I Čarkić smatra da smo “isuviše mali” za priču poput “ProGlasa”.

- Gotovo stanemo u Novi Beograd. Druga strana problema je što nas političari i oni koji odlučuju ne žele da čuju - smatra Čarkić.

Pisac Berislav Blagojević se pridružuje pesimističkim prognozama.

- Ne vjerujem da je moguće tako nešto. Ima nas dosta manje nego u Srbiji. Postoje intelektualci u Republici Srpskoj, ali nemaju mogućnost da mobilizuju mase - rekao je Blagojević.

Jelena Vujanović je bila nešto optimističnija.

- Svakako je moguće, ali ne na isti način, sa istim ljudima i istim temama. Iako isti narod živi sa jedne i druge strane Drine, ipak je različit kontekst održavanja izbora - medijska slika u Srpskoj je raznovrsnija, a politička svijest drugačija od one u Srbiji. Ono što je slično jeste ta averzija prema politici i sklanjanje od politike. Tu postoji prostor da se kroz slične inicijative ljudi podstaknu da aktivnije učestvuju u izbornim i političkim procesima - kazala je Vujanovićeva.

Iako je istakla nedovoljno poznavanje prilika u Republici Srpskoj, Ljiljana Smajlović je takođe dala pozitivan odgovor.

- Ne vidim zašto protivnici Milorada Dodika ne bi mogli isto da urade ako su u stanju da se organizuju. Problem sa ovakvim pokretom je što taj mač ima dve oštrice: kad dižete na bunu protiv jakog lidera, istovremeno dižete druge na bunu protiv sebe. Mržnja podstiče mržnju, strast izaziva strastven odgovor. Primera radi, u Srbiji ima ljudi kojima Vučić nije po volji, ali mrze i pomisao da se glavni Vučićevi protivnici, recimo Dragan Đilas ili Zdravko Ponoš, dokopaju vlasti. U podeljenom društvu politička mržnja jača je od ljubavi. U to smo se 2016. uverili na velikom platnu, u Americi - dodaje Smajlovićeva.

Bazdulj kaže da je za inicijativu poput “ProGlasa” potrebna kritična masa ljudi nezadovoljna trenutnom vlašću, uključujući i neke javne ličnosti i određena medijsko-javna “logistika”.

- Ono prvo u Republici Srpskoj koliko-toliko postoji, a veći je, čini mi se, problem sa ovim drugim dijelom. Nije ipak da je nemoguće, ali bi se možda teže organizovalo nego u Srbiji - smatra Muharem Bazdulj.

Šta ako

Ako bi, međutim, došlo do osnivanja sličnog pokreta u Srpskoj ključne teme njihovog djelovanja bi, prema mišljenju Arsena Čarkića, trebalo da budu stajališta o ključnim političkim temama kao što je Kosovo i Metohija, ali i ekonomija, PDV, životni standard.

Berislav Blagojević ističe da je neophodno “zalaganje za dijalog, bez bilo kakvih rušilačkih akcija”.

- Cilj treba da bude insistiranje na trunu morala u politici. Vratiti moral u politiku - naglašava Darko Momić.

Ivan Šijaković predlaže radikalno raskidanje sa dosadašnjim oblikom demokratije i zasnivanje sistema na meritokratiji.

- Pravi cilj takvog pokreta u Republici Srpskoj, ali i svuda u okruženju i svijetu bio bi da pozove na bojkot izbora i na uvođenje konkursa za izbor najobrazovanijih, najuspješnijih (najbolji rezultati u svojoj profesiji) i moralno dokazanih ljudi. Softver bi izabrao najbolje iz cjelokupnog spiska punoljetnih građana (IT stručnjaci iz pokreta bi napravili softver). Softver bi (uz asistenciju članova pokreta), na bazi vještačke inteligencije sastavio kriterijume za takav konkurs – kaže Šijaković.

Aleksandar Trifunović smatra se treba fokusirati na malog čovjeka i bolji život.

- Šta je Republika Srpska, da li su to ljudi koji su posvećeni radu, životu, djelovanju, ili je to jedan čovjek - kazao je Trifunović.

(Autori: Srđan Radanović, Filip Cigić i Dario Gostimirović)

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.