Andrićev život idealan za film, djela prevelik zalogaj

Istina, kada se ovlaš pogledaju brojke Andrićevih djela, koja su poslužila kao izvor za 33 ekranizacije po sajtu “IMDB”, one djeluju impresivno, ali dubljim ulaskom u sadržaj iza njih, dobijamo prilično skromne rezultate. Da budemo precizniji, među njima se nalaza samo četiri igrana filma “Anikina vremena” (istoimena novela), snimljen davne 1954. godine, u režiji Vladimira Pogačića, “Gospođica” (istoimeni roman), iz 1980, u režiji Vojteha Jašnog, “Gazija” iz 1981 (po noveli “Put Alije Đerđeleza)” i “I to će proći” (novela “Zeko”), oba u režiji Nenada Dizdarevića.

Sve ostale ekranizacije su televizijski ili kratki filmovi, koji uz nekoliko časnih izuzetaka poput “Žene na kamenu” (1978. godine, režija N. Dizdarević”) ili “Kafe Titanik (1989. godine, režija Emir Kusturica”) većinom nisu ni produkcijski niti kvalitetom dobacile ni blizu ugleda književnog predloška. Bez obzira na brojne i pompezne najave ekranizacija njegovih ključnih romana, poput nekoliko najava adaptacije “Na Drini Ćuprija” od strane Emira Kusturice ili interesa velikog režisera Andžeja Vajde da sredinom šezdesetih snimi ekranizaciju “Priče o vezirovom slonu” (navodno je tada i posjetio Andrića zajedno sa književnikom Svetom Lukićem), sve se to uglavnom završilo na obećanjima. Primjetno je da je najveći dio postojećih ekranizacija, snimljen nakon Andrićeve smrti, jer je piščeva generalna nesklonost prema filmskim adaptacijama njegovih književnih djela, bila prilično poznata. Sam Andrić je pisao 1955. godine Anti Zemljaru da je pročitao kratki scenario za film po njegovoj priči “Aska i vuk”, da mu se čini i zanimljiv i lijepo pisan, ali u nastavku ističe da on nije za ekranizaciju.

- I nije do scenarija krivica što ipak ne mogu da dam svoj pristanak za izradu filma po mojoj pripovetci “Aska i vuk”. Stvar je načelne prirode. Uvek sam smatrao da ne treba od novele (naravno, samo moje novele), praviti film i da to nije dobro ni za novelu ni za film. Malo iskustvo koje sam imao u tom pogledu samo me je utvrdilo u shvatanju da ne treba da se sa svojim pripovetkama pojavljujem na dva plana, jednom književnom i drugom filmskom - rekao je nobelovac.

Srđan Vučinić, esejista, dramski pisac, filmski i književni kritičar u svom tekstu “Nesnimljeni Andrić”, dotakao se ovog fenomena iznoseći nekoliko razloga.

- Kada govorimo o razlozima zbog kojih Andrićevo delo nije u dovoljnoj meri adaptirano za film ili o motivima zbog kojih je ono adaptirano nedovoljno dobro, uz najčešće robovanje reditelja konvencijama literature i teatra - moramo spomenuti strahopoštovanje spram autoriteta nobelovca, kao i strah od istraživanja, od stvaralačke izdaje koja je nužan uslov za kvalitet filmskog ostvarenja rađenog prema literarnom predlošku. Kao da su Andrićeva veličina i autoritet njegove rečenice zaklanjali sve puteve ka pravom filmu, ka dostizanju samosvojnih sinematičkih kvaliteta - napisao je Vučinić.

Ove tvrdnje teško je osporiti, posebno kada se uzmu u obzir formati, budžeti ili žanrovi u kojima je Andrić do sada ekranizovan, ali treba dodati da je kompleksnosti samog Andrićevog stvaralaštva, strahopoštovanja ili manjka hrabrosti filmskih autora, te pomenutog Andrićevog manjka interesa za film, domaće autore ograničavalo i nekoliko zanatskih problema. Većina ključnih Andrićevih djela su romani epohe, znači veoma skupi i kompleksni projekti za adaptacije u igrane filmove, što u startu znači velike budžete i masovne autorske ekipe, koje nije bilo lako obezbijediti ni u doba SFRJ, a posebno danas.

Vule Žurić, pisac, publicista i dramaturg, koji se bavio Andrićevim životom kao scenarista filma TV filma: “Proleće na poslednjem jezeru”, sa druge strane tvrdi da je Anrićevo pisanje gotovo neprevodivo na filmski jezik.

- Rečenicu Ive Andrića je teško, gotovo nemoguće izmestiti iz književnosti u bilo koji drugi medij. Svi koji su probali da dramatizuju njegove pripovetke suočili su se sa tim nepremostivim jazom. Pripovedač Andrić najpre podseća na kakvog anrićevskog književnog junaka koji je zarad sopstvene fizičke sigurnosti i duševnog mira osmislio jezički katanac kojim je ono što je imao da kaže za svagda zamandalio u zabranu teksta. Tako njegova Bosna i nesretnici koji u njoj žive jednostavno nestanu i pri najdobronamernijem pokušaju da se svedu na dve dimenzije, bilo malog, bilo velikog ekrana - rekao je Žurić.

Ipak, sa druge strane, Žurić ističe da je Andrićev burni i bogati život idealan za stvaranje filmskog materijala, daleko zahvalniji u zanatskom smislu od njegovih djela.

- Zato bi se u budućnosti trebalo pre posvetiti dramatizacijama brojnih filmičnih epizoda iz njegovog burnog života, nego jalovim nastojanjima da se kakvim filmom ili TV dramom premosti jaz između Andrićevog velikog dela i još većih očekivanja najšire publike - dodaje Žurić.

Treba pomenuti da u pišečevoj zaostavštini u Arhivu SANU postoje skice za filmske ideje Rudolfa Kona za roman “Na Drini ćuprija”, upućene piscu 1960. godine. Tu je i scenario Andrićevog prevodioca tog djela na engleski Jozefa Hitreca, koji je uputio književniku, kao i nekoliko scenarija koja su autori uputili piscu tražeći komentar, i to za “Put Alije Đerzeleza”, “Žeđ” “Proleće na poslednjem jezeru”, gdje je Andrić davao konstruktivne kritike, ali uvijek tražio samo jedno: “Možete skraćivati, ali ne smete dopisivati!”

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.