ANALIZA Strah od rata šije nove uniforme

Jedna od tih zemalja je i članica NATO saveza, susjedna Hrvatska, u kojoj je preko noći i naprečac odlučeno da on bude uveden, te još nije poznato kako će to izgledati, koje generacije će biti pozvane, kao ni u kojim će centrima - kasarnama biti vršena obuka regruta, baš kao ni koliko će novca za tako nešto biti potrebno izdvojiti na godišnjem nivou. I ne samo to, lako je izvršiti pješadijsku obuku, ali šta sa specijalističkom koja traje godinama? Prema do sada dostupnim informacijama, on bi trebalo da startuje od 1. januara naredne godine i navodno će trajati dva mjeseca.

SRBOFOBIJA

Mnogi već upozoravaju da se radi o čistom avanturizmu, srbofobičnoj odluci, odnosno odgovoru na najave da bi tako nešto mogla uraditi i Srbija, koja je pitanje uvođenja obaveznog služenja vojske ostavila po strani. General u penziji Mitar Kovač kaže da iza ove odluke Hrvatske vidi, prije svega, namjeru NATO-a koji od svojih evropskih saveznika traži da obezbijede dovoljan broj vojnika za učešće u nekom novom i projektovanom ratu, na koji sve češće upozoravaju i njemački zvaničnici, koji takođe sve ozbiljnije razmatraju mogućnost da uvedu obavezno služenje vojnog roka.  Prema riječima Kovača, Hrvatska je u nekom ranijem periodu isticala da joj je dovoljna mala, profesionalna vojska zato što je članica NATO-a, a sada svoj narod ubjeđuje da joj je potrebno hitno vraćanje služenja vojnog roka.

Slične inicijative postoje i u nekim drugim evropskim državama. Nedavno je i u Italiji otvorena rasprava na ovu temu, koju je otovorio lider Lige Mateo Salvini. On je rekao da je njegova partija već završila izradu nacrta zakona o ponovnom uvođenju opšte vojne obaveze za mladiće i djevojke koja bi trajala šest mjeseci. Međutim, kako je naveo Salvini, u pitanju bi bila vojna služba u formi građanskog obrazovanja, koje bi pojedincima omogućilo da doprinesu državi kroz društveno koristan rad, kao što su potraga i spasavanje, civilna zaštita, prva pomoć i zaštita šuma. Podsjećanja radi, obavezno služenje vojnog roka je u Italiji ukinuto još prije 20 godina - 2004. godine.

Nešto ozbiljnije najave, međutim, dolaze iz Njemačke. Prema vojnim dokumentima koji su procurili u javnost, u vrhu oružanih snaga ove države razmatraju tri potencijalna plana, od kojih jedan podrazumijeva obaveznu regrutaciju i muškaraca i žena, drugi regrutaciju dijela punoljetnih muškaraca, dok se treći fokusira na poboljšanje i intenziviranje kampanje regrutovanja. U ovim dokumentima se ističe i da je odluka Berlina da ukine obavezni vojni rok 2011. godine bila velika greška.

DOBROVOLjNI ČLAN

A kakva je uopšte situacija u ostaku Evrope? U 16 evropskih zemalja postoji obaveza služenja vojnog roka, ali samo manji broj armija na kontinentu ima pravu obavezu sa potencijalnim krivičnim sankcijama za one koji se ne odazovu pozivu iz vojnog štaba. Najstroži sistem ima Grčka, a najliberalniji Švedska i Danska.

U Danskoj se obavezni vojni rok često karakteriše samo kao formalno obavezan, jer većina regruta služi dobrovoljno. Vojni rok traje od četiri do 12 mjeseci, a većina služi osam. Zbog visokih standarda na psihofizičkim testovima, od 39.000 stasalih za vojsku, svega 15.000 je bilo sposobno za službu, od kojih je 4.700 služilo, dok je 500 mladih otišlo u civilnu službu. Obavezni vojni rok, inače, važi za muškarce starije od 18 godina (do 50 godina), ali zbog dovoljnog broja dobrovoljaca ne regrutuju se svi punoljetni mladići, već postoji sistem lutrije.

Naime, svi muškarci po navršavanju 18. godine se upisuju u vojni registar, nakon čega prolaze zdravstvene testove. Mladići koji budu označeni kao nesposobni ne služe vojni rok, dok se oni sposobni i djelimično sposobni plasiraju u naredni krug u kojem izvlače brojeve od jedan do 36.000. Za one koji izvuku brojeve od jedan do 8.000 služenje je obavezno, a mogu ga odbiti samo ako su djelimično sposobni, dok potpuno sposobni mogu odbiti samo ako postoji dovoljan broj dobrovoljaca. U Danskoj se u posljednje vrijeme razmatra proširenje obaveznog služenja i na ženski dio populacije od 2026. godine.

REZERVNI SASTAV

Letonija je obavezno služenje vojnog roka ukinula 2007, a ponovo uvela 1. januara 2024. godine. Vojni rok se služi 11 mjeseci u oružanim snagama ili nacionalnoj gardi, a postoji i opcija služenja u rezervnom sastavu garde. U tom slučaju služba traje pet godina i zahtijeva minimalno 21 dan individualne obuke i sedam dana kolektivne obuke na godišnjem nivou, a postoji i opcija završavanja kursa za rezervne oficire u roku od pet godina za studente u vojnim školama koji moraju provesti 180 dana na obuci. Takođe, letonske vlasti su poručile da neće slati pozive za obavezno služenje dok god postoji dovoljan broj dobrovoljaca, starosti od 18 do 27 godina, koji se prijavljuju za službu.

Slična situacija je i u Litvaniji, koja je najprije ukinula obavezno služenje 2010, a ponovo ga uvela 2015. U ovoj državi postoji kompjuterski program koji iz baze podataka sa muškarcima starosti od 18 do 26 godina izvlači imena onih koji će služiti. Zbog toga i male potrebe za regrutima, od 23.000 mladića koji napune 18 godina, svega od 3.500 do 4.000 njih se godišnje upućuje na obavezno služenje. Što se tiče Moldavije, ova zemlja, suprotno trendovima, radi na ukidanju obaveznog služenja koji postoji samo formalno. Tako od 12.000 momaka koji napune 18 godina, svega 2.750 njih služi vojni rok u trajanju od 12 mjeseci.

HIBRIDNI SISTEMI

Norveška i Švedska imaju poprilično slične tzv. hibridne sisteme služenja, koji obuhvataju i ženski dio populacije. Tako se po navršavanju 18. godine mladići i djevojke u obje zemlje prijavljuju na onlajn portale i popunjavaju obrasce, nakon čega vojska bira koga će regrutovati.

U Norveškoj od 60.000 osamnaestogodišnjaka, njih 17.500 bude pozvano u regrutne centre, od čega 8.500 najspremnijih ide na obuku u trajanju od 12 mjeseci. S druge strane, u Švedskoj od 120.000 punoljetnih svega 5.000 odsluži vojni rok u trajanju od četiri do 11 mjeseci, u zavisnosti od roda i službe.

Za razliku od ovih zemalja, u nekim drugim postoji sveobuhvatna vojna obaveza. Prva na toj listi je Austrija, čije je stanovništvo na referendumu 2013. godine odbilo ukidanje vojne obaveze. Od ukupno 30.000 momaka koji svake godine stasaju, 16.000 njih služi vojni rok u trajanju od šest mjeseci, dok se oko 14.000 poziva na prigovor savjesti i odlazi u civilnu službu u trajanju od devet mjeseci. Oni koji odsluže u vojsci, ostaju u rezervnom sastavu do 50. godine, a vojnoj obavezi podliježu svi muškarci starosti od 17 do 35 godina.

U Bjelorusiji za vojnu službu godišnje stasa oko 45.000 mladića. Vojni rok traje 18 mjeseci za regrute sa srednjom školom, tj. 12 mjeseci za one koji imaju visoku stručnu spremu i obavezan je za sve muškarce starosti od 18 do 27 godina. Grčka ima jedan od najrigidnijih sistema obaveznog služenja budući da od 59.000 mladića koji navrše 18 godina, godišnje služi čak 47.000. Vojni rok traje 12 mjeseci, civilna služba 15, dok mladići iz porodica sa četvoro ili više djece služe skraćeno. Od obaveze su, pored žena, oslobođeni monasi na Atosu, samohrani roditelji, očevi troje ili više djece.

U Estoniji vojni rok traje osam, odnosno 11 mjeseci za pripadnike jedinica za telekomunikacije i sajber odbranu, kao i za rezervne oficire i podoficire. Prva četiri mjeseca regruti prolaze individualnu osnovnu i specijalističku obuku, dok ostatak provode u kolektivnom uvježbavanju u svojim jedinicama. Služi se u blizini mjesta stanovanja, a nakon završetka vojnici se raspoređuju po teritorijalnom principu.   

TRADICIJA

Relativno strog sistem postoji i na Kipru i to zbog tenzija između grčkog i turskog dijela stanovništva u ovoj ostrvskoj državi. Vojni rok traje 14 mjeseci, dok u izuzetnim slučajevima može biti kraći. Poznato je da oko 5.100 mladića godišnje stasa za vojnu službu, ali ne postoje pouzdani podaci o tome koliko njih bude upućeno na služenje, niti o broju prigovarača savjesti.

U Turskoj vojni rok traje šest mjeseci, a pored oružanih snaga moguće je služiti i u žandarmeriji. Vojna obaveza obuhvata sve muškarce starosti od 21 do 41 godine, a procjenjuje se da u vojsci svako godine bude regrutovano do 200.000 ljudi.

Jedina nordijska zemlja koja ima sveobuhvatnu vojnu obavezu je Finska, u kojoj vojni rok traje 165, 255 ili 347 dana, u zavisnosti od roda i službe. Obuka traje tri mjeseca - mjesec i po osnovna i mjesec i po specijalistička, a interesantno je da postoji i sajber služenje vojnog roka. U tom slučaju regruti se nakon osnovne obuke upućuju u specijalističke centre za sajber odbranu, gdje nastavljaju obučavanje.

Interesantno, na ovom spisku je i neutralna Švajcarska. U ovoj državi, ma kako to čudno zvučalo, obavezno služenje vojske je jedna od najvažnijih tradicionalnih vrijednosti. Vojni rok u švajcarskoj vojsci obavezan je za sve muškarce starosti od 18 do 30 godina, traje 18 nedjelja, dok rezervni podoficiri i oficiri služe dodatnih 18, odnosno 22 nedjelje. Nakon služenja regruti ostaju u rezervi devet godina, a oficiri i podoficiri do 65. godine života, u zavisnosti od čina i dužnosti.

Zaposleni regruti, inače, dobijaju naknadu od šest franaka dnevno, a zakonom je zabranjeno dati otkaz regrutu ili rezervisti na obuci. Ko ne služi vojsku, plaća porez od tri odsto od godišnje plate i to 11 godina zaredom.

Motivacija

Prema jednoj od studija, Njemačku bi ponovno uvođenje vojne obaveze moglo koštati oko 70 milijardi evra godišnje. U njoj se ukazuje i da bi ljudi koji su prisiljeni da služe vojsku kasnije pokazali slabo povjerenje u institucije, te da bi stoga bilo potrebno razmisliti o uvođenju takozvanog švedskog modela, koji prednost daje dobrovoljcima, odnosno onima koji pokažu veliku motivaciju.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.