Američki predsjednik kog su voljeli Srbi

U takvim okolnostima, pravilo je, reklo bi se, da ti političari i revolucionari budu “naši”, odnosno “domaći”, kao što je Tito bio jugoslovenski lider u vrijeme kada je današnja Podgorica bila dio Jugoslavije, tako su i Lenjin i Staljin bili sovjetski lideri, a gradovi “preimenovani” po njima bili su dio Sovjetskog Saveza. Postoji, međutim, primjer kada je jedan danas glavni grad nezavisne slovenske zemlje neko, makar i kratko, vrijeme nosio ime po političaru s druge strane svijeta.

Naime, današnja Bratislava, glavni grad Slovačke, nakratko je poslije Prvog svjetskog rata prekrštena u - Vilsonovo mesto. Teško da postoji bolji i veći primjer zahvalnosti koju su slovenski narodi iz bivše Austrougarske osjećali prema ovom američkom predsjedniku, pošto su znali da bi misija njihove nezavisnosti bez njega i njegovog angažmana bila mnogo teže ostvariva.

Sarajevo i Osijek

Nisu tu Slovaci bili neki izuzetak. I u Kraljevini SHS odnosno, Kraljevini Jugoslaviji, Vilson je bio više nego omiljen. Vjekoslav Perica, hrvatski istoričar, navodi kako je kult Vilsona u prvoj Jugoslaviji bio obilježen brojnim memorijalima i spomenicima, odnosno kako su u nekoliko gradova (Zagreb, Rijeka, Split, Sarajevo, Osijek, Beograd) ulice, parkovi, trgovi, šetališta prozvani po njemu. Jedan od najljepših zagrebačkih trgova, onaj na kojem su zgrade Univerziteta i Hrvatskog narodnog kazališta, u Austrougarskoj se zvao Sveučilišni trg, a 1919. godine prozvan je Vilsonovim trgom. Nakon atentata u Marselju postao je Trg kralja Aleksandra, poslije Drugog svjetskog rata Trg maršala Tita, a danas je Trg Republike Hrvatske. Među nabrojanim gradovima, ulice s Vilsonovim imenom sve vrijeme su zadržali Sarajevo i Osijek, dok su Split i Rijeka, kao i Beograd uostalom, ostali bez ulica sa Vilsonovim imenom po svoj prilici zbog njegovog vatrenog antikomunizma. Vjekoslav Perica primjećuje kako je žalosno da u Splitu i Rijeci nisu nakon pada komunizma obnovljeni Vilsonovi memorijali, za šta bi, kako ističe, “u demokratskoj Hrvatskoj moralo biti valjanih razloga”. Naročito bi logično bilo da se u Rijeci nešto zove Vilsonovim imenom, pošto je on čak predlagao da sjedište Lige naroda, preteče Organizacije ujedinjenih nacija bude baš u tom jadranskom gradu.

Beogradski povratak

Krajem 2019. godine, Beograd je - u opštini Savski venac - dobio ulicu, tačnije bulevar Vudroa Vilsona. To je već vrijeme kada se njegova uloga u samim Sjedinjenim Američkim Državama počinje sagledavati maltene u ključu kulture ukidanja. Ispostavlja se, naime, da politički korektno rečeno, Vilson nije imao baš progresivna stanovišta prema Afroamerikancima te su se stoga nedavno vodile čak i ozbiljne rasprave da institucije unutar Prinston univerziteta više ne nose njegovo ime. Iako se smatra vjerovatno najobrazovanijim i akademski najuspješnijim među svim američkim predsjednicima u istoriji, njegov status u SAD danas nije lišen kontroverzi. U istočnoj Evropi, međutim, danas, kao i prije stotinu godina, Vilsonovo ime nikom ne smeta, kao što je uglavnom smetalo kroz najveći dio druge polovine dvadesetog vijeka. Jedan od glavnih trgova u Varšavi, po nekim procjenama najveći trg u cijeloj istočnoj Evropi, zvao se Vilsonov trg sve od kraja Prvog pa do početka Drugog svjetskog rata. U socijalističkoj Poljskoj prozvan je Trgom Pariske komune, da bi poslije pada Berlinskog zida ponovo postao Vilsonov trg. Beograd će, najavljeno je, uz bulevar, Vilsonu “darovati” i spomenik. Nije ni ta odluka pretjerano originalna. U Poznanju je još 1931. godine svečano otkriven spomenik Vilsonu autora Gutzona Borgluma, čuvenog skulptora poznatog, između ostalog, po onom famoznom spomeniku četvorici američkih predsjednika uklesanom u “crne planine Južne Dakote”, široj publici znanog iz Hičkokovog filma “Sjever, sjeverozapad”.

Pupinov prijatelj

U Beogradu se ponovo odaje počast Vilsonu ne neposredno nakon pada komunizma, nego već duboko u dvadeset i prvom vijeku. Ni to, međutim, nije jedinstven primjer. Recimo, glavna željeznička stanica u Pragu je do 1918. godine nosila ime Franje Josipa, da bi zatim dobila ime Vudroa Vilsona. Nekoliko godina kasnije, pred stanicu je postavljen i bronzani spomenik Vilsonu visok preko četiri metra. Nacisti su ga srušili kada su zauzeli Prag, kao što su preimenovali i stanicu. Nakon baršunaste revolucije 1989. stanici nije vraćeno Vilsonovo ime, ali je jedna praška ulica prozvana Vilsonovom. Ipak, 2011. godine, uz samu glavnu stanicu, na istom mjestu gdje je stajao prvi bronzani spomenik Vilsonu podignut je novi. Vaclav Havel je bio prisutan na svečanom otkrivanju. Pozitivan stav prema Vilsonu u Srbiji bi trebalo da bude logičan. Naime, zahvaljujući njemu, SAD su bile prva velika sila koja je uopšte priznala Kraljevinu SHS (i druga zemlja među svim u svijetu; prva je iz nekog razloga bila Norveška). Iako više nema Jugoslavije, to Vilsonovo priznanje je ostavilo ogromne pozitivne posljedice za današnju Srbiju. Primjera radi, kao posljedica tog priznanja u tim granicama Vojvodina je danas dio Srbije. Po jednoj legendi za to je najzaslužniji bio Vilsonov prijatelj Mihajlo Pupin, no istorijskoj istini je bliži podatak da je tu najveću ulogu odigrala sloga jugoslovenske delegacije u Versaju, u kojoj su bili Nikola Pašić, Ante Trumbić i Josip Smodlaka. Ipak poznat je Vilsonov citat iz 1919: “Borba srpskog naroda za slobodu i pravo i težnje svih ostalih slovenskih naroda za priznanje njihove nacionalne individualnosti i njihovog prava na samoopredjeljenje, kao i za slobodnu političku akciju, privlače danas više nego ikada ranije pažnju cijelog svijeta”.

U proteklih stotinu godina bilo je različitih turbulencija u odnosima Srbije i Amerike, a podsjećanje na Vudroa Vilsona može biti jako korisno, kao ilustracija svijesti da su ti odnosi znali biti mnogo bolji nego u protekle dvije-tri decenije.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.