Život “stigao” na binu
Godine 1841, 4. decembra u Beogradu, u Pozorištu na Đumruku održana je prva predstava sa diletantima - drama Jovana Sterije Popovića “Smrt Stefana Dečanskog”. Pozorište je organizovao srpski reditelj, scenograf, glumac, pisac i prosvjetni radnik Atanasije Nikolić.
Tada je štampan prvi pozorišni plakat kod nas i raspisan prvi književno-dramski konkurs za djela “po narodnom karakteru i običajima ustrojenim”. Pozorište se održalo samo godinu.
Prva profesionalna pozorišna grupa u Srba nastala je 1838. godine u Novom Sadu. Bilo je to Leteće diletantsko pozorište, koje je do 1840. igralo predstave u Novom Sadu, Zemunu i Pančevu, a od juna 1840. do pred kraj 1841. u Zagrebu (pod imenom Domorodno teatralno društvo), da bi se februara 1842. godine utopilo u Teatar na Đumruku u Beogradu čineći ga profesionalnim.
Ovo pozorište ima najveće zasluge za to što će u sedmoj deceniji 19. vijeka biti stvoreni prvi stalni profesionalni ansambli na južnoslovenskom prostoru (Novi Sad, Zagreb, Beograd).
Veliki dramski pisac u Srba bio je Jovan Sterija Popović (1806-1856). Oslobodivši se pseudoklasičnih šema i nacionalne romantike, Popović postaje prvi srpski pisac s izrazitim realističnim pristupom književnoj i teatarskoj materiji i osnovni oslonac repertoara srpskih pozorišta od 1830. sve do 1870. godine.
Popovićeve komedije i danas su sačuvale scensku vitalnost i satiričnu aktuelnost. To dokazuju predstave poslije Drugog svjetskog rata: “Rodoljupci” u režiji Mate Miloševića (1949), “Pokondirena tikva”, “Ženidba i udadba” i “Rodoljupci” u režiji Dejana Mijača (1973, 1975, 1986), te “Laža i paralaža” i “Tvrdica” (Kir Janja) u režiji Egona Savina (1991, 1992).
Popovićeva djela manje su prikazivana na sceni tokom druge polovine 19. vijeka, koja biva u znaku prilagođavanja i srpskih pozorišta i srpskih dramskih pisaca potrebama i ukusu publike.
Ako se ima na umu da su dva stalna srpska profesionalna ansambla, Srpsko narodno pozorište (osnovano 1861. u Novom Sadu, na teritoriji pod vlašću Austrije - kasnije Austrougarske) i Narodno pozorište (osnovano 1868. u Beogradu, u slobodnoj Kneževini Srbiji) - imala pretežno rodoljubivu funkciju i stalne finansijske nevolje, biće jasnija njihova bezuslovna okrenutost duhovnom vidiku gledalaca toga doba.
Repertoarima srpskih pozorišta preovlađuju dva osnovna vida dramskih djela: istorije drame i tragedije poznog romantizma, kojima je podsticano narodnosno osjećanje i probuđena istorijska svijest Srba, te vedri seoski komadi iz narodnog života “s pjevanjem”.
Šezdesetih i sedamdesetih godina 19. vijeka Laza Kostić (1841-1910) i Đura Jakšić (1832-1878) dali su srpskoj romantičarskoj drami i pozorištu novi pjesnički jezik i novi tip dramskog junaka, za kojeg je bila karakteristična psihološka podvojenost.
Pozorišni datumi bila su izvođenja Kostićevih tragedija “Maksim Crnojević” (1863), u kojoj se ukrštaju svijet srpske narodne epike i svijet Šekspirove tragedije, i “Pera Segedinac” (1882), u kojoj se tragedija iz istorije srpskog naroda prepliće s gorućim problemima Kostićevog vremena.
Izvođenja Jakšićevih drama “Jelisaveta kneginja crnogorska” (1868) i “Stanoje Glavaš” (1878) potvrdila su njegovu nadarenost i vatren, buntovni temperament, ali i skromno dramaturško znanje.
Krajem 19. vijeka prestaje u pozorištima na srpskom teatarskom prostoru dominantan uticaj njemačkih uzora. Uticaj francuskog pozorišta postaje sve jači jer se vraćaju, naročito u Beograd, novi ljudi školovani u Francuskoj. Noviji stilovi evropske dramaturgije i pozorišta osjetili su se tada i u srpskoj dramaturgiji i teatru.
Djelo Borisava Stankovića (1876-1927), “Koštana” (prvo izvođenje 1900), po popularnosti je i danas kultno djelo srpskih pozorišta i publike, a cijeli 20. vijek obilježio je, kao suvereni vladalac repertoara srpskih pozorišta, Branislav Nušić (1864-1938).
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
