Zidanje banske palate u Banjoj Luci
Banjaluka, 19. juna 1930 - Ovih dana počelo je rušenje bivših zgrada Srpske crkvene opštine u Banjoj Luci, koje su prodate banskoj upravi Vrbaske banovine za 5.500.000 dinara, da bi se na tom mestu mogla podići velika palata banske uprave Vrbaske banovine, koja će koštati preko 30,000.000 dinara.
Mitropolit Ignjatije
Pre nego što se sravne sa zemljom zidovi ovih zgrada predratnih nacionalista krajiških, treba podsetiti da su one bile gnezdo nacionalista Krajišnika. Stara zgrada srpske bogoslovije, koja se nalazi u neposrednoj blizini kavane "Balkan", sagrađena je 1809. godine, i to na jedan vrlo interesantan način. U to doba bio je u Sarajevu mitropolit Ignjatije poreklom Grk, koji je često dolazio u Banju Luku, i tajno išao na ruku turskim vlastima. On je od sveštenika, naročito u Bosanskoj Krajini, uzimao velike sume novaca kao "vladičinu" i, po njegovom mišljenju, mogao se svaki onaj zapopiti, koji je bar znao dve molitve da očita i njemu da sto dukata. Takav rad mitropolita Ignjatija osuđivala je Srpska crkvena opština u Banjoj Luci sa svojim vrednim predsednikom Jovanom Pištelićem, koji je 1865. godine otposlao u Sarajevo kod vezira Osman Topal-paše dva delegata Srpske crkvene opštine iz Banje Luke, i to Savu Milića i Đorđa Delića, da optuže mitropolita Ignjatija za njegov rad.
Najzad, između Srpske crkvene opštine u Banjoj Luci i mitropolita Ignjatija dolazi do nagodbe, i mitropolit Ignjatije, da bi se ta stvar zataškala, dariva Srpskoj crkvenoj opštini u Banjoj Luci hiljadu dukata, sa željom da se za taj novac podigne bogoslovija u Banjoj Luci.
Građenje bogoslovije
Sa građenjem bogoslovije počelo se odmah. Ali pošto nije bilo dosta novaca, to viđeniji banjalučki Srbi, Tomo Radulović, Jovo Knežić, Đorđe Zita, Savo Milić, Đorđo Uzunović, Risto Spahić, Jovo Pištelić, Đorđe Delić i drugi skupe između sebe još 20.000 groša i dograde bogosloviju, koja je otpočela rad 1869. godine. Te godine Vaso Pelagić, rektor stare banjalučke bogoslovije, bio je interniran od turskih vlasti u Ćutaju u Malu Aziju, jer su ga turske vlasti smatrale za opasnog buntovnika.
Godine 1875, za vreme ustanka u Bosanskoj Krajini, u novu zgradu bogoslovije bila se uselila turska vojska, a 1879. godine, posle okupacije Bosne i Hercegovine, ona je postala vojna bolnica.
Posle okupacije Bosne i Hercegovine, pošto su se svi profesori bogoslovije razbegli, u istoj zgradi otvorena je prva srpska osnovna škola. Prvi učitelji u toj školi bili su Vid Kovačević i Anka Drakulić, a kasnije Sofija Kovačević.
Srpska osnovna škola
Rad srpske osnovne škole u ovoj zgradi traje do 1908. godine, kad se srpska osnovna škola premešta iz ove zgrade u novu zgradu, koja i dan-danas postoji na starom crkvištu.
Kako je u zgradi bogoslovije bila srpska čitaonica, i u pobočnoj zgradi pevačko društvo "Jedinstvo" i "Srpski soko", to je i skup starih Srba i srpske omladine iz Banje Luke i okoline bio u ovim prostorijama.
Uz samu zgradu bogoslovije postojala je još jedna trošna zgrada, gde je Vaso Pelagić osnovao svoju bogosloviju. Pošto je ta trošna zgrada srušena, na tom mestu Srpska crkvena opština sagradila je lepu palatu u kojoj su g. Niko i gđa Ruža Uzunović otvorili kavanu "Balkan", koju su uredili na najmoderniji način.
Kavana "Balkan"
"Balkan" postaje sastajalište svih Srba Krajišnika, Srba austrijskih oficira i naprednih Hrvata. Od toga doba u "Balkanu" se priređuju sve svečanosti i zabave Srba Banjalučana. Godine 1907. "Balkan" postaje ujedno i glavni štab redakcionog odbora Kočićeve "Otadžbine". Na "Balkan" motre neprestano austrijske vlasti, koje su od svojih špijuna saznale da je "Balkan" centar Srba buntovnika.
Posle aneksije Bosne i Hercegovine pa sve do sarajevskog atentata "Balkan" i dalje ostaje glavno sastajalište Srba Krajišnika. Po objavi rata Srbiji sa strane Austrije, u "Balkan" više ne sme niko od Srba da ulazi.
Najzad 3. novembra 1914. godine austrijske vlasti zatvaraju "Balkan" i hapse i vlasnike g. Niku i gđu Ružu Uzunović i svu njihovu poslugu.
U "Balkan" se useljava vojska i komora. Gospodin Niko je sa poslugom bio pušten, a gospođa Ruža je osumnjičena za veleizdaju i bačena u vojni zatvor u Banjoj Luci. Odatle je premeštena u vojni zatvor u Sarajevu. Gđa Ruža je posmatrala iz svoje ćelije u Sarajevu vešanje sarajevskih atentatora. Posle nekoliko meseci gđa Ruža je premeštena u kućni strogi zatvor koji traje do 1916. godine.
Autor: V(uk) Jelovac "Politika", 22. juna 1930, str. 8.
PRIREDIO: Zoran S. Mačkić
(Autor je arhivski savjetnik u Arhivu RS)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
