Zašto su Amerikanci odlikovali Dražu Mihailovića: Riječ kapitulacija ne postoji u srpskom jeziku

Đeneral Mihailović uvršćen je u “Legiju zaslužnih” na prijedlog Komisije za odlikovanja Pentagona. Ova komisija, koja je okupljala najuglednije ljude SAD (senatore, kongresmene, guvernere), otvorila je javna saslušanja u Advokatskoj komori Njujorka u maju 1946. godine, koje je trajalo uporedo sa sudskim procesom koji su tadašnje komunističke vlasti u Beogradu vodile protiv Mihailovića. U tom kontekstu, Komisija je najveću pažnju i posvetila saradnji Mihailovića sa silama Osovine predvođenim Njemačkom, što je bila jedna od najtežih tačaka optužnice protiv njega na procesu u Beogradu.

Američki predsjednik je u obrazloženju naveo da se “Mihailović istakao kao komandant JVuO i ministar, organizujući i vodeći snage otpora protiv neprijatelja koji je okupirao Jugoslaviju, od decembra 1941. do decembra 1944. godine”.

- Zahvaljujući neustrašivim naporima njegovih trupa, mnogi američki piloti bili su spaseni i bezbjedno vraćeni na savezničku stranu. General Mihailović i njegove snage, uprkos nedovoljnom snabdijevanju i boreći se pod izuzetnim teškoćama, materijalno su doprinijeli savezničkoj vojsci i bili učesnici u izvojevanju konačne savezničke pobjede - navodi se u obrazloženju odlikovanja koje je potpisao Truman 29. marta 1948. godine.

Orden Legija zasluga tek 9. maja 2005. godine uručen je njegovoj kćerki Gordani na skromnoj ceremoniji u Ambasadi SAD u Beogradu, a samo nekoliko dana kasnije Viši sud u Beogradu donio je odluku o njegovoj rehabilitaciji. Tom odlukom, Draža Mihailović se smatra neosuđivanim i vraćena su mu sva građanska prava koja su mu oduzeta u političko-ideološkom procesu koji je protiv njega vođen u Beogradu od hapšenja 13. marta 1946. do presude kojom je osuđen na smrtnu kaznu 15. jula 1948. godine.

Vijest o uručenju odlikovanja Dražinoj kćerki Gordani 2005. godine izazvala je burne reakcije u BiH i Hrvatskoj, posebno među onima koji decenijama Jugoslovensku vojsku u otadžbini izjednačavaju sa ustašama i drugim formacijama koje su otvoreno bile na strani nacističkih i fašističkih snaga tokom Drugog svjetskog rata. Hrvatsko Ministarstvo spoljnih poslova i evropskih integracija saopštilo je tada da je “sa žaljenjem primilo vijest o dodjeli ovog odlikovanja, jer je teško shvatiti da američka strana nije upućena u istorijske činjenice i u ulogu Dragoljuba Mihailovića”. U Sarajevu je tim povodom održan protest, a demonstranti su kao jedan od razloga naveli i to što je BiH tog dana na proslavi Dana pobjede nad fašizmom u Moskvi predstavljao tadašnji predsjedavajući Predsjedništva BiH Borislav Paravac, koji se, kako su navodili demonstranti, deklariše kao simpatizer četnika. Paradoksalno je to što su preci Borislava Paravca kao pripadnici JVuO učestvovali u spasavanju savezničkih pilota na planini Ozren u okviru široke spasilačke misije pod nazivom “Halijard”.

Uprkos tim negodovanjima iz Zagreba i Sarajeva, kao i tome da je vijest o ordenu kojim je američki predsjednik Hari Truman 1948. godine odlikovao komandanta JVuO decenijama zataškavana od strane komunističkog režima u bivšoj SFRJ, to je nepobitna činjenica. O tome svjedoče brojna priznanja koja je dobio komandant JVuO, među kojima je i Ratni krst kojim ga je odlikovao komandant francuskog pokreta otpora i kasniji francuski predsjednik Šarl de Gol. Uz ovaj orden, general De Gol je izdao i pohvalnu naredbu koja je 2. februara 1943. godine pročitana svim francuskim jedinicama. General Draža Mihailović dobio je odlikovanje i predsjednika izbjegličke vlade Poljske generala Vladislava Sikorskog. Od generala Sikorskog 14. juna 1943. godine dobio je Orden za vojničke vrline.

Istoričar iz Čačka Miloš Timotijević kaže da je vijest o ordenu koji je general Mihailović dobio 1948. godine od američkog predsjednika iz dva razloga decenijama suptilno prikrivana od javnosti u bivšoj SFRJ.

- Prvi i osnovni je što su Amerikanci podržavali Broza, pa su to tajili, odnosno nisu tome davali publicitet, a drugi je komunistička propaganda kojoj nikako nije bilo u interesu da se sa imena i lika Draže Mihailovića skine lažni oreol izdajnika i saradnika okupatora koji su mu oni nametnuli - kaže Timotijević za “Glas Srpske”.

Prema njegovim riječima, tek poslije Brionskog plenuma i sa početkom predsjedničke kampanje Ričarda Niksona vijest da je Draža odlikovan je dospjela u širu američku javnost.

- Kasnije je to eksploatisao i Ronald Regan, a naša javnost je slobodno počela da govori o tome tek kada je Jugoslavija počela bespovratno da se raspada - kaže Timotijević.

On ističe da činjenicu da je general Mihailović odlikovan od strane SAD zbog svoje antifašističke uloge u Drugom svjetskom ratu treba stalno isticati i tako razbijati predrasude koje su na ovim prostorima zahvaljujući komunističkoj propagandi gajene više od četiri decenije.

Bivši američki ambasador u Beogradu Kajl Skot rekao je 2019. godine u Beogradu na otvaranju izložbe “75 godina spasilačke misije 'Halijard'“ da će SAD zauvijek biti zahvalne srpskim saveznicima koji su u Pranjanima kod Gornjeg Milanovca spasili 500 američkih pilota u Drugom svjetskom ratu, te da je misija “Halijard” bila najveća misija te vrste u istoriji ratovanja. Ta misija je sprovedena tokom 1944. godine u saradnji američke obavještajne službe i JVuO.

Komandant JVuO general Draža Mihailović je najodlikovaniji srpski oficir. Bio je na dužnostima načelnika štaba Vrhovne komande, pomoćnika Vrhovnog komandanta Njegovog veličanstva kralja Petra Drugog Karađorđevića, ministar vojske, mornarice i vazduhoplovstva Kraljevine Jugoslavije, predavač na Vojnoj akademiji u Beogradu, kao i predratni vojni ataše u Čehoslovačkoj i Bugarskoj.

Draža Mihailović, kome su podređeni na početku gerilske borbe protiv okupatora dali nadimak Čiča, bio je prvi gerilac u tada porobljenoj Evropi. Tada u činu pukovnika, on nije priznao kapitulaciju koju je potpisao general Danilo Kalafatović 17. aprila 1941. godine. Čuvena je njegova tadašnje izjava: “Reč kapitulacija ne postoji u srpskom jeziku”, poslije koje je okupio grupu oficira i vojnika sa kojima je odlučio da se bori protiv okupatora. Na Ravnoj gori je organizovao prvi gerilski pokret otpora u čitavoj tadašnjoj okupiranoj Evropi i već 13. maja 1941. godine svim jugoslovenskim patriotama uputio poziv na ustanak.

Hapšenje i suđenje

Pripadnici Odjeljenja za zaštitu naroda (OZNA) uhapsili su generala Dražu Mihailovića u noći između 12. i 13. marta 1946. godine u blizini Dobrunske rijeke kod Višegrada. Ta vijest je držana u tajnosti do 24. marta, kada ju je objelodanio Aleksandar Ranković. Suđenje pred Vojnim vijećem Vrhovnog suda FNRJ počelo je 10. juna i pratio ga je niz kontroverzi. Savezničkim pilotima koje su 1944. spasili četnici nije bilo dozvoljeno da svjedoče, uz obrazloženje da je njihovo svjedočenje nerelevantno. General Mihailović osuđen je 15. jula na smrt strijeljanjem, trajni gubitak političkih i građanskih prava i oduzimanje cjelokupne imovine. U noći između 16. i 17. jula izveden je iz ćelije i strijeljan na nepoznatoj lokaciji, a nepoznato je i gdje su njegovi posmrtni ostaci.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.