Ustav iz 1974 - početak kraja SFRJ
Ustav SFR Jugoslavije, donesen februara 1974. godine, izvršio je značajne promjene u državnom i društveno-ekonomskom uređenju zemlje.
Iako se novi ustav u većoj mjeri bavio kodifikovanjem društveno-ekonomskog sistema prema krajnjim dometima teorije samoupravnog socijalizma, najviše kontroverzi i istorijskih posljedica proisteklo je iz odredaba Ustava o državnom ustrojstvu SFRJ, koje su kasnije korišćene kao pravni temelj za proces raspada SFRJ i različito tumačene od strane zaraćenih strana tokom oružanih sukoba na prostoru bivše SFRJ.
Usvajanju Ustava prethodili su značajni politički događaji koji su se dogodili nekoliko godina ranije, a koji su označili početak federalizacije zemlje. Najprije je u ljeto 1966. smijenjen sa svih funkcija Aleksandar Ranković, jedan od najbližih saradnika Josipa Broza Tita, koji je bio protivnik federalizacije. Pobijedila je struja koju je predvodio Edvard Kardelj i tako je počela postepena federalizacija. Godine 1968. i 1971. usvojeni su amandmani na tadašnji savezni Ustav, kojima je uvedeno Predsjedništvo SFRJ kao kolektivni organ rukovođenja. Krajem iste godine smijenjeno je kompletno republičko rukovodstvo SR Hrvatske koje je propagiralo nacionalističku politiku, a u jesen iduće godine izvršena je kadrovska čistka u rukovodstvu SR Srbije. Nakon svega toga, sve je bilo spremno za donošenje novog saveznog Ustava.
Po Ustavu, sva vlast pripada "radničkoj klasi i radnim ljudima". U pogledu državnog uređenja, pokrajine u sastavu SR Srbije (SAP Vojvodina i SAP Kosovo) dobile su još veća prava nego što su imale ranije. Pokrajine su imale svoja državna i partijska predsjedništva. Njihova teritorija nije se mogla mijenjati bez odluke pokrajinske skupštine, a pokrajinske vlasti imale su čak pravo veta na odluke vlasti u Srbiji. Tito je proglašen za doživotnog predsjednika Jugoslavije i njegovo ime je ušlo u tekst Ustava. On je bio istovremeno predsjednik Republike i predsjednik Predsjedništva SFRJ. Nakon njegove smrti sve njegove funkcije bi prešle na Predsjedništvo.
Tokom javne diskusije o predloženim promjenama Ustava profesor beogradskog Pravnog fakulteta dr Mihajlo Đurić osuđen je na kaznu zatvora nakon objave održanog govora u kojem se protivio sprovođenju planiranih ustavnih promjena. Đurić je upozorio da predložena ustavna promjena ne samo što iz osnova mijenja karakter dosadašnje državne zajednice jugoslovenskih naroda, već i odbacuje samu ideju jedne takve državne zajednice. Najviše primjedbi na državno uređenje po Ustavu iz 1974. imala je SR Srbija.
U početku se od saveznih vlasti tražilo da ubijede pokrajine da ispravno interpretiraju Ustav, po kojem je Srbija ipak bila suverena republika sa odgovarajućim stepenom autonomije za svoje pokrajine. Međutim, nakon Kardeljeve (1979) i Titove smrti (1980) sve teže je bilo arbitrirati u sporovima između republika i pokrajina. Sredinom 1980-ih srpsko rukovodstvo je sve glasnije tražilo promjenu Ustava, a ne više samo ispravnu interpretaciju. Predsjedništvo SFRJ iniciralo je usvajanje više od 130 amandmana. Nešto kasnije došlo je i do obračuna unutar srpskog rukovodstva. Na Osmoj sjednici CK SK Srbije, septembra 1987. godine, pobijedila je struja Slobodana Miloševića koja je energično i oštro zahtijevala raskid sa Ustavom iz 1974. Tako je krajem 1988. došlo do smjene kompletnih rukovodstava u obje pokrajine, a u proljeće 1989. godine usvojeni su amandmani na Ustav Srbije, koji su znatno suzili ovlašćenja i prava pokrajina. Konačan raskid sa ustavnim rješenjima iz 1974. Srbija je završila septembra 1990. godine, kada je dobila potpuno novi Ustav.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
