Uboški dom u Banjaluci

U Banjaluci se broj nezaposlenih rapidno povećavao. Prema podacima Berze rada, u Banjaluci je 1934. bilo 5.644, a 1935. čak 8.346 nezaposlenih. Vlasti su ulagale mnogo truda da olakšaju nevolju sirotinji.

Podizanje doma

Banska uprava je 16. decembra 1930. iz redovnih banovinskih sredstava, državne pomoći i prinosa opština, kamata na uloženi novac i dobrovoljnih priloga formirala fond za podizanje uboškog doma. Fondom je upravljao tročlani odbor, kojeg je imenovao ban, dok su knjigovodstveni poslovi povjereni Finansijskom odjeljenju Banske uprave.

Uboški dom je osnovan 1. decembra 1931. Dom je davao obroke i prenoćište beskućnicima i nezaposlenim. Kao prenoćište je služilo nekoliko preuređenih soba u staroj opštinskoj zgradi u ulici Vasilja Grđića (danas ulica Patre). Hranu su, prema propisanom jelovniku, pripremale dvije časne sestre. Prostorije su ribane svakodnevno, a dezinfekcija je vršena svakih 15 dana. Šišanje i brijanje štićenika obavljano je jednom sedmično. Bolesni su upućivani u bolnicu, a najugroženijim je pružana i novčana pomoć. U domu je 1935. uveden obavezan rad štićenika (izrada dječijih igračaka, nanula, pletene odjeće, stolica, rad u bašti).

U početku je dom pružao utočište samo za zimskih mjeseci, dok je od početka zime 1934. zbrinjavanje vršeno tokom cijele godine. Zimi je u domu stanovalo prosječno 100 štićenika, a ljeti oko 50. U zimske dane prosječno je izdavano 300, a u ljetne do 160 obroka. Od 1931. do sredine 1936. u domu je stanovalo oko 88.500 lica i izdato 500.000 obroka. Nadzor nad Domom vršila je Uprava policije.

Preseljenje u novu zgradu

Kada je postalo jasno da je stara opštinska zgrada postala tijesna, od bana Milosavljevića je 1933. potekla ideja o podizanju nove zgrade. Kako je ona trebalo da bude njegova zadužbina, on je za izgradnju priložio 2.000 dinara. Ideja o podizanju nove zgrade nije napuštena ni nakon njegovog odlaska iz Banjaluke.

Šef Odsjeka za socijalnu skrb Banske uprave dr Kalea je početkom 1935. pokrenuo akciju za podizanje doma "za smještaj sirotinje, napuštene i defektne djece, za starce bez igdje ikoga i ičega i za privremeni smještaj ubogih", a ban Bogoljub Kujundžić ga je ovlastio da preduzme potrebne mjere. Novogradnji je dat naziv Azil blaženopočivšeg viteškog kralja Aleksandra I.

Opštinsko vijeće je 30. oktobra 1935. za potrebe izgradnje nove zgrade otkupilo vakufsko zemljište u Kotorvaroškoj ulici (danas Vojvode Stepe), veličine sedam dunuma. Banska uprava je obezbijedila veću sumu potrebnog novca, dok su uprava Doma i Uprava policije, sakupljajući priloge na dobrotvornim zabavama, uspjele da pribave čak 110.000 dinara. Naročito se istaklo preduzeće "Bosna boa", iz kojeg se poslije rata razvila Drvna industrija "Vrbas", koje je darivalo drvnu građu.

Ban Kujundžić je 19. jula 1936. položio kamen temeljac budućeg Doma. Zgrada je stavljena pod krov decembra 1936. U primopredajnom zapisniku od 10. februara 1938. konstatovano je da su dovršeni građevinski radovi i instalacije, kao i da u sobama nema peći, a u kuhinji šporeta, te da zgrada nije priključena na gradsku elektromrežu. Nedostaci su otklonjeni do kraja 1939. Potom je valjalo podići i sporednu zgradu, sa drvarnicom i perionicom, štalu, šupu za kola, sobu za konjušara i vrtlara i magacin za alat.

U drugoj polovini 1939. u zgradi je počeo da djeluje Dom staraca i starica. Ukinut je krajem iste godine, jer je za izdržavanje 11 štićenika pronađen jeftiniji način zbrinjavanja. Početkom školske 1940/41. Trgovačka akademija je u zgradi našla privremeni smještaj. Za vrijeme NDH zgrada je pretvorena u dječiji dom, u kom je boravilo više od 200 izbjegličke djece, isključivo islamske vjere. Krajem aprila 1945. u zgradi je formiran Dječiji dom "Kasim Hadžić", a krajem 1949. u nju je preselio Dječiji dom "Danko Mitrov". Danas zgrada služi kao Srednjoškolski đački dom.

Verica Josipović, načelnik Odjeljenja za sređivanje i obradu arhivske građe u Arhivu Republike Srpske

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.