Stanovništvo u vrijeme austrougarske kolonizacije
Stanovništvo BiH u vrijeme austrougarske kolonizacije činili su muslimanski zemljoposjednici, koji su bili na vrhu socijalne ljestvice, zatim trgovci i mali industrijski preduzimači, koji su na ljestvici bili ispod njih, dok je glavnu masu stanovništva činilo slobodno seljaštvo i najamno radništvo.
Uloga stranih doseljenika
Nakon okupacije, sve značajniju ulogu su dobijali strani doseljenici, koji su potpuno preuzeli administrativne poslove i upravu. Austrougarska je preduzimala mjere osiguravanja kvalifikovanog i sposobnog činovničkog kadra iz Monarhije, koji bi bio politički pouzdan oslonac novom režimu.
Tako je doseljenička birokratija zauzela najvažnija mjesta u upravi i brojčano preovladala, dok su domaći činovnici ostali na nižim pozicijama. Na taj način je Austrougarska jačala svoj politički položaj i ekonomske interese, a na račun domaćeg stanovništva, oštećujući ga i privredno i socijalno.
U gradovima su muslimani bili većinski dio stanovništva, ali se njihovim iseljavanjem, a useljavanjem stranaca (katolika i Jevreja), mijenja struktura stanovništva, odnosno povećava broj katolika. Predlagano je i naseljavanje penzionisanih žandarma u BiH. Na tome se sve više insistiralo 1910-1912, jer su austrougarsko Ministarstvo rata i Generalštab u tome vidjeli način za učvršćivanje pozicija u BiH.
Poteškoće
U to vrijeme kolonisti su imali mnogo poteškoća, mada je slika razvoja kolonizacije idealizovana. Posebno se ističu ekonomski, kulturni i državnopravni problemi, ali i problemi vezani za regulisanje zemljišnog vlasništva, izgradnju kuća, desetinskog poreza, obrazovanja opština, gradnje crkava, škola, zadruga, puteva i slično. Vlast se nejednako brinula za doseljenike, jedne pomažući više od drugih. Tako je češka kolonija Novi Ves zbog nebrige vlasti prešla sa gajenja hmelja na gajenje krompira, dok su kolonisti u Vindhorstu i Rudolfštalu, uz brigu vlasti, mogli preći na racionalnu privredu i, uvođenjem parnih mašina u poljoprivredu, što je doprinijelo većem izvozu žita iz tih krajeva, dati primjer domaćem seljaštvu.
Kolonisti su poslije deset godina od naseljavanja dobijenu zemlju trebalo da preuzmu u svoje vlasništvo. Kako je taj rok isticao, kolonisti su sve više tražili prelazak u bosanskohercegovačko podanstvo, što je dovodilo do brojnih komplikacija. Poslije austrougarske aneksije svi ugovori su postali nevažeći, pa je Zajedničko ministarstvo finansija omogućavalo doseljenicima da i bez zemaljskog pripadništva prenesu dobijeno zemljište u gruntovno vlasništvo. Međutim, to je dovelo do novih problema vezanih za neriješene granice između pojedinih kolonija.
Odnosi
Odnosi među doseljenicima unutar jedne kolonije bili su dobri, kao i između kolonija, dok je njihov odnos prema domaćem stanovništvu bio sasvim drugačiji. Nije zabilježen nijedan slučaj nasilja ili nepravde nad kolonistima od domaćeg stanovništva.
Po završetku aneksione krize 1909. godine kolonisti u Vindhorstu i Rudolfštalu su bili u strahu od okolnog srpskog stanovništva, pa im je podijeljeno oružje, kao i fratrima u samostanu "Marija Zvijezda". Dolazilo je do raznih sporadičnih nesporazuma, npr. zbog smanjene ispaše. Takođe, odnosi su bili poremećeni i zato što je domaće stanovništvo teško dolazilo do svog komada zemlje, a kolonisti su zarađivali novac prodajući zemlju koju im je poklonila vlada. Kolonisti su imali najbolju zemlju i bogate plodove sa nje, dobijali su pomoć za izgradnju puteva, nabavku mašina i stoke, a domaće stanovništvo je za to vrijeme bilo potisnuto u brda i pritisnuto begovskom samovoljom, desetinom i trećinom. To je dovodilo do iseljavanja domaćeg življa; radna snaga je odlazila u inostranstvo, a najplodnija zemlja je odlazila u ruke stranaca.
Nezadovoljstvo
Uoči Prvog svjetskog rata i u toku rata, kolonisti Nijemci su molili vlasti da ih vrate u njihovu domovinu. Zemaljska vlada je pobijala njihove argumente za iseljavanje i ukazala na činjenicu da im je vlast posvećivala posebnu pažnju. Do asimiliranja stranih doseljenika nije došlo, ali je došlo do kroatizacije katoličkih kolonista iz Austrougarske. Ipak, ona je zahvatila većinom gradove, a sela u minimalnom obimu, jer je seoska zajednica bila pogodna za očuvanje etničkih osobina kolonista.
Za vrijeme austrougarske vladavine BiH je napustilo 140.000 muslimana, koji su se odselili u Tursku, kao i 30.000-40.000 Srba, koji su otišli u Srbiju. Stranaca je bilo 114.591 ili 6,04 odsto ukupnog stanovništva BiH 1910. Najveće kolonije su bile Vindhorst kod Nove Topole, Rudolfštal kod Aleksandrovca, Vučijak i Nova Ves u prnjavorskoj opštini, Francjozefsfeld kod Bijeljine i druge. Kolonizaciju BiH su podržavali mađarska Agrarna banka i katolički crkveni krugovi.
Nezadovoljstvo bosanskohercegovačkog stanovništva kulminiralo je osnivanjem nacionalističkih društava, čiji je program predviđao oslobađanje od stranog elementa i ujedinjenje sa Srbijom. Atentatom na Franca Ferdinanda, izvedenim od strane jednog takvog pokreta, "Mlade Bosne", došlo je do početka Prvog svjetskog rata.
Marijana Todorović-Bilić
(Autor je profesor istorije)
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
