Sabor Srba u Austrijskom carstvu
Poslije Oktobarske diplome kojom je uvedeno ustavno stanje u Austriji car Franc Jozef se premišljao da li se opredijeliti za centralizam, dualizam ili federalizam. Isprva ne dozvoljava Srbima da drže sabor, već poziva patrijarha da sa 20 uglednih ljudi dođe u Beč da se nagode, ali patrijarh Josif Rajačić ovo odbija.
Da bi ublažio ogorčenje Srba zbog ukidanja Vojvodstva Srbije i Tamiškog Banata, car je sazvao srpski Sabor u Sremskim Karlovcima na Blagoveštenje 1861. godine i dozvolio mu da smije da raspravlja o političkim pitanjima. Na ovaj način car je vršio pritisak na Mađare i priznao Srbe za narod u Ugarskoj. Saboru su mogli prisustvovati samo Srbi iz Ugarske, dakle iz dotadašnje Vojvodine, a to je zabranjeno onima iz Vojne granice. Niko nije očekivao mnogo od ovakvog ograničenog sabora, ali su svi pristali na njega.
Sabor se sastao 2. aprila i okupio je najuglednije predstavnike Srba iz Ugarske. Imao je 75 članova i to 25 crkvenih lica i tri episkopa koji su izabrani od svih Srba, jer nije bilo vremena da se utvrđuje imovni cenzus. Na ovaj način izabrana je stvarna srpska elita, a među njima i mnogi viđeni intelektualci.
Konzervativna elita se sada prvi put suočila sa liberalno-demokratskim građanstvom sa kojom je povela borbu za dominantnu ulogu u srpskom društvu. Svi su bili složni da treba dobiti autonomnu oblast, ali se nisu slagali od koga je treba tražiti. Pojavilo se više struja.
"Većina" (patrijarh Josif Rajačić i dvorski savjetnik Đorđe Stojaković) koja je nastojala da srpska pitanja riješi uz pomoć vlade i cara oslanjajući se na srpske privilegije. Ova struja je i odnijela prevagu, pa su prema njihovim stremljenjima i sastavljeni srpski zahtjevi - očuvanje privilegija i crkveno-školske autonomije, ali i povratak autonomne oblasti sa izabranim vojvodom. Iz Beča su podsticani da traže što veća prava i što veću teritoriju, ali samo da bi se pritisli Mađari - grb, zastava, skupština, srpski jezik kao jezik administracije.
"Manjina" (Svetozar Miletić) tražila je da Srbi ispunjenje svojih zakona nađu sporazumijevajući se sa mađarskim naprednim krugovima i na osnovu njihovih zakona (napraviti manje promjene u ustavu iz 1848) i svog prirodnog i nacionalnog prava, a ne da se pozivaju na oktroisane privilegije stare 150 godina.
Ovu struju je podržavao i knez Mihailo Obrenović koji je kao svog poslanika u Karlovce poslao Jovana Ristića i neki srpski plemići koji su bili prougarski raspoloženi. Kako se dvor vodio istorijskim i državnim, a ne prirodnim pravom, ovakvi zahtjevi su bili neprihvatljivo "revolucionarni". Sa druge strane, bilo je nemoguće dogovoriti se sa Mađarima ako je osnovni zahtjev bio Vojvodina, što bi značilo federalizaciju Ugarske. Ipak, ovo je prvi put da se srpska elita odvaja od Beča i carskih privilegija i početak otvorenog sukoba sa konzervativcima.
"Sredina: (Jovan Subotić i Đorđe Stratimirović) je bila za to da prije opredjeljivanja za Beč ili Peštu treba sklopiti državnopravni dogovor sa Hrvatima, pa onda zajedno sa njima voditi pregovore a u svakom slučaju su bili za ujedinjenje sa Trojednicom da bi se stvorila jedna od federalnih jedinica Carstva.
Zahtjevi su predati caru i on je obećao da će ih ispuniti, ali je zapravo samo taktizirao sa Mađarima koji su bili protiv njih, kao i Hrvati, te su ovi ostali neispunjeni. Ostali su značajno uporište u utvrđivanju srpskih zahtjeva u narednim decenijama. I u narednim godinama neredovno su održavani crkveno-narodni sabori, ali su samo rješavali pitanja škole i crkve.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
