Ratni zarobljenici - rudari u Miljevini
Nasuprot široko uvriježenom mišljenju da su u poslijeratnoj obnovi Jugoslavije prednjačili sovjetski stručnjaci, stoji činjenica da su se po brojnosti angažovanih visokoobrazovanih stručnjaka značajno izdvajali Nijemci.
Najveći broj doskorašnjih neprijatelja regrutovan je iz zarobljeničkih logora širom bivše nam domovine, a nije zanemarljiv ni broj onih koji su stizali iz svih krajeva Rajha, čija razorena privreda nije mogla da ih svrsishodno angažuje. Sve u svemu, riječ je o preko 10.000 angažovanih njemačkih stručnjaka.
Intenzivna eksploatacija uglja bila je od neprocjenjivog značaja za poslijeratni razvoj privrede u Bosni i Hercegovini. Rudnik mrkog uglja Miljevina počeo je sa radom 1. avgusta 1947. U novembru i decembru iste godine iz Komande 256 Zarobljeničkog logora na Palama na rad u rudnik Miljevina upućeni su prvi ratni zarobljenici. Planska komisija Vlade NRBiH je povjerljivim aktom br. 1788/47 od 1. septembra 1947. stavila Glavnoj direkciji za ugalj i nemetale na raspolaganje 46 ratnih zarobljenika, s tim da ih rasporedi po preduzećima. Inženjer Ervin Pšorn, direktor Glavne direkcije za ugalj i nemetale, obratio se Odsjeku za ratne zarobljenike MUP-a molbom da se ratni zarobljenici rasporede u državne rudnike uglja u Mostaru, Banjaluci, Ugljeviku i Miljevini.
Potvrde o prijemu ratnih zarobljenika potpisivao je direktor rudnika Stjepan Konsolari. Potvrdom se rudnik obavezivao da će se brinuti o obezbjeđenju zarobljenika, da će im kretanje obezbijediti samo uz pratnju sprovodnika, da će prema njima postupati korektno, kao i da će snositi odgovornost u slučaju njihovog bjekstva. Komanda logora 256 zadržavala je pravo da u slučaju kršenja preuzetih obaveza oduzme zarobljenike.
Ratni zarobljenici koji su preduzećima dodijeljeni kao šoferi, mogli su da upravljaju motornim vozilima na osnovu dozvole nadležnog organa unutrašnjih poslova. Da bi se ratnom zarobljeniku izdala dozvola za upravljanje motornim vozilima, morao je da se podvrgne polaganju ispita, pri čemu nije priznavana vozačka isprava zemlje njihovog porijekla. Ispit se polagao pred komisijama koje su obrazovali nadležni organi unutrašnjih poslova.
Odsjek za ratne zarobljenike je povjerljivim aktom br. 1575 od 31. avgusta 1947. naredio obezbjeđenje adekvatnog smještaja, obuće i odjeće za zarobljenike u zimskom periodu. Za slučaj da se potrebne mjere ne preduzmu, te "zima zadesi zarobljenike sa slabim smještajem", odgovornost su snosili rukovodioci preduzeća, koji su bili dužni da Fondu obnove nadoknade pretrpljenu štetu. Rudnik Miljevina je obezbijedio potrebne uslove za zimovanje ratnih zarobljenika, smjestivši ih u obnovljenoj zidanoj zgradi na kojoj su obnovljeni prozori, tavan i krovište. Odjeća i obuća je krpljena i prepravljana u radionicama Sreskog narodnog odbora u Foči, dok su gumeni opanci nabavljani u fočanskoj prodavnici Jugoslovenskog kombinata gume i obuće "Borovo".
Njemački ratni zarobljenici su prehranjivani prema tablicama kojima su, tačno u gram, bile određene dnevne količine i vrste hrane. Postojale su odvojene tablice za zdrave, za one koji su bili na liječenju, te za bolesne i ranjene.
Ratni zarobljenici su plaćani prema Rješenju i uputstvu za obračunavanje zarobljeničkih nadnica, br. 5611 od 12. juna 1946. i Rješenju o oslobođenju i plaćanju zarobljenika na radu za MNO, br. 12394 od 17. decembra 1946. godine, koje je donio Privredni savjet FNRJ. Nadnica se obračunavala prema njihovim kvalifikacijama i obavljenom poslu, s tim što su odbijani troškovi izdržavanja. Obračunata razlika je uplaćivana u korist Fonda za obnovu zemlje i pomoć stradalim krajevima. Od zarade ostvarene prekovremenim radom ratnim zarobljenicima pripadalo je 50%, dok je druga polovina uplaćivana u korist Fonda za obnovu. Za naročito zalaganje i uspjeh u radu ratnim zarobljenicima mogle su se davati novčane i materijalne nagrade, s tim da nisu mogli ponijeti počasno zvanje udarnika. Komanda Zarobljeničkog logora je obrazovala komisiju koja je nagrađivala zarobljenike koji su u toku mjeseca radili "udarnički", omogućavajući im nabavku predmeta za ličnu potrošnju ili cigareta. Sve je bilo propraćeno prigodnim govorom koji je trebalo da i ostale zarobljenike podstakne na bolji rad.
Prema sačuvanim spiskovima, u rudniku Miljevina radili su sljedeći ratni zarobljenici njemačke nacionalnosti: Hans Brener, Karl Rothut, Valter Hanse, Valter Hanse, Ernest Bebersted, Stanislav Kolčinski, Erih Mole, Konrad Bagnijevski, Franc Kičveter, Karl Zarocki, Volfgang Dul, Hans Remšus, Fric Baureht, Gerhard Rajnšperger, Vili Gerlah, Albert Šab, Martin Šajbner, Artur Horter, Švajcštajn Hajnrih, Verner Nelc, Oto Pacvald i Herman Mitman.
Poručnik Boško Vasilić, komandant Zarobljeničkog logora 256 na Palama, skrenuo je pažnju preduzećima da povedu računa o kretanju ratnih zarobljenika, jer se dešava da ovi odlaze na igranke i priredbe, gdje može doći do konflikta između njih i civila.
Krajem 1948. Planska grupa Ministarstva industrije i rudarstva NRBiH obavijestila je Glavnu direkciju za ugalj i nemetale o otpuštanju ratnih zarobljenika. Da bi ih zadržali kao kvalifikovane ili priučene radnike, mnoga preduzeća su im ponudila sklapanje ugovora o radu. Nakon što je od Republičke uprave za radnu snagu pribavljena potrebna saglasnost, koja je važila do 27. oktobra 1950. godine, sa rudnikom Miljevina ugovore su zaključili vozač Artur Horter i kopači Konrad Bagnijevski, Karl Rothut i Hans Brener.
Pitanje njemačkih ratnih zarobljenika u Jugoslaviji konačno je riješeno 23. marta 1953, kada je posljednjih 11 ratnih zločinaca oslobođeno daljeg izdržavanja kazne.
Silvana Vuković, arhivista Arhiv Republike Srpske Foča
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
