Prosvjećivanje i buđenje Srba
Matica srpska osnovana je u Pešti 14. januara 1826. godine na inicijativu Jovana Hadžića (Miloš Svetić) i bogatih srpskih peštanskih i budimskih trgovaca Gavrila Božitovca, Jovana Demetrovića, Josifa Milovuka, Petra Rajića, Andrije Rozmirovića i Đorđa Stankovića.
To književno i kulturno društvo, koje je odigralo ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba u Vojvodini, ubrzo je počelo da izdaje "Letopis Matice srpske", najstariji srpski književni časopis. Matica je 1864. preseljena u Novi Sad, gdje je i sada.
Matica srpska je najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda. Potreba nacionalne homogenizacije, prosvjećivanja, kao i izdavanja srpskih knjiga, bila je osnovni razlog formiranje ovakvog društva.
Neposredni povod za osnivanje Matice srpske predstavljala je potreba za preuzimanjem "Serbske letopisi" (kasnijeg "Letopisa Matice srpske"), tada jedinog srpskog glasila, kojem je prijetilo gašenje.
Prvi predsjednik Matice srpske bio je pravnik i književnik Jovan Hadžić, a prvi formalno izabrani sekretar pravnik i novinar Teodor Pavlović.
Matica srpska od osnivanja predstavlja ustanovu svesrpskog, sabornog karaktera. Po uzoru na nju, udruživaće se kasnije i drugi slovenski narodi u svoje Matice, preuzimajući od nje ime, a u velikoj mjeri i program (Matica češka - 1831; Matica ilirska - 1842; Matica lužičkosrpska - 1847, itd.).
Matica srpska ima značajnu ulogu i u osnivanju nekih drugih ustanova srpske kulture, kao što je na primjer prvi nacionalni profesionalni stalni teatar - Srpsko narodno pozorište.
Svoju djelatnost razvijala je mahom zahvaljujući dobrotvorima, među kojima je najznačajniji Sava Tekelija (1761-1842), koji je svu svoju imovinu testamentom zavještao svojoj zadužbini Tekelijanumu i Matici srpskoj.
U današnjem sjedištu, zadužbini Marije Trandafil iz 1912. godine, u ulici Matice srpske 1 u Novom Sadu, Matica srpska se nalazi od 1927. godine.
Poslije preseljenja iz Pešte u Novi Sad izrazito se razgranava njena prosvjetiteljska i izdavačka djelatnost, štampa se značajna serija "Knjige za narod", množe se stipendijske zadužbine i legati, raspisuju književni konkursi, razgranava izdavačka djelatnost, a sve jače postaje i prožimanje sa kulturom u slobodnoj Srbiji.
Iako je Prvi svjetski rat znatno osiromašio Maticu srpsku, u međuratnom periodu ona dobija na naučnoj snazi svojih saradnika.
U Matici srpskoj tada objavljuju Jovan Cvijić, Mihailo Pupin, Milutin Milanković, Aleksa Ivić, Jovan Erdeljanović i drugi. U toku Drugog svjetskog rata Matica srpska se nije javno oglašavala, a poslije rata oduzeta joj je gotovo sva imovina.
U poslijeratnom periodu ona nastavlja da se razvija prevashodno u značajnu naučnu ustanovu, da bi danas imala više od 3.000 saradnika, stotinjak naučnih projekata, devet naučnih časopisa i sedam naučnih odjeljenja: Odjeljenje za književnost i jezik, Odjeljenje za društvene nauke, Odjeljenje za prirodne nauke, Odjeljenje za likovne umjetnosti, Odjeljenje za scenske umjetnosti i muziku, Leksikografsko i Rukopisno odjeljenje.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
