Poletjeli crveni bombarderi
Prva eskadrila Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije (NOVJ) formirana je 22. aprila 1944. na aerodromu Benina u Libiji, na osnovu dogovora NKOJ sa savezničkom komandom Sredozemlja i naređenjem komande Mediteranskog savezničkog vazduhoplovstva MAAF.
Eskadrila je obrazovana po ratnoj formaciji propisanoj za pokretni lovačko-bombarderski skvadron RAF-a, sa dva vinga od po osam aviona "spitfajer Vc". Letačko i tehničko osoblje sačinjavali su kadrovi koji su iz jugoslovenskog kraljevskog ratnog vazduhoplovstva prešli u NOVJ i kadrovi iz Prve vazduhoplovne baze NOVJ.
RAF je snabdio eskadrilu avionima i ratnom tehnikom i obučio pilote u svojim nastavnim centrima. Poslije obuke eskadrila je prebačena na aerodrom Kane na jadranskoj obali Italije, a prvi borbeni zadatak obavila je 18. avgusta 1944.
Eskadrila je u taktičkom i u pogledu snabdijevanja i tehničke podrške bila potčinjena 281. vingu BAF-a (Balkan Air Force), u sastavu RAFVR. Izvršavala je borbene zadatke nad teritorijom Jugoslavije na osnovu zahtjeva jedinica i ustanova NOVJ na terenu. Osoblje je nosilo obilježja NOVJ (crvenu zvijezdu petokraku na propisanoj šajkači naprijed) i britanska obilježja (sa strane), kao i dvojne oznake činova. Avioni su takođe nosili dvojna obilježja.
Prvi komandant eskadrile bio je kapetan Mileta Protić, komandir "A" flajta - kapetan Ratko Jovanović, a komandir "B" flajta - kapetan Arkadije Popov. Kroz eskadrilu je tokom rata prošlo 27 pilota, od kojih je 10 poginulo, među kojima i komandant eskadrile i oba komandira flajtova.
Među poginulima je i kapetan Franjo Kluz, prvi pilot NOVJ. Prva eskadrila NOVJ je za nepunih devet mjeseci rata izvršila 367 ratnih zadataka sa 1.210 aviopolijetanja. Ovi zadaci obuhvatili su bombardovanja, lovačku zaštitu i izviđanje. Koristila je polazne aerodrome Kane, Vis i Zemunik.
Druga eskadrila NOVJ formirana je 1. jula 1944. na aerodromu Benina u Libiji, na osnovu dogovora NKOJ sa savezničkom komandom Sredozemlja, naređenjem komande Mediteranskog savezničkog vazduhoplovstva MAAF, kao Jugoslovenski skvadron broj 351.
Eskadrila je obrazovana po ratnoj formaciji propisanoj za pokretni lovački skvadron RAF-a, sa dva vinga od po osam aviona "hariken". Prvi borbeni zadatak obavila je 23. oktobra 1944. Pilot je bio Tugomir Prebeg, čiji je "hariken" oštećen u akciji.
Prvi komandant eskadrile bio je kapetan Aleksandar Cenić, komandir "A" flajta potporučnik Stanislav Vouk, a komandir "B" flajta kapetan Franjo Jež. Kroz eskadrilu su tokom rata prošla 23 pilota, od kojih su četiri poginula, među kojima i komandant eskadrile. Druga eskadrila NOVJ je za nepunih devet mjeseci rata izvršila 226 ratnih zadataka sa 971 aviopolijetanjem.
Za borbeni rad Prvoj i Drugoj eskadrili NOVJ britanski Vazduhoplovni savjet odao je priznanje:
"U ovom istorijskom vremenu, kada je naš zajednički zakleti neprijatelj platio svoju agresiju potpunim porazom, Vazduhoplovni savjet izražava svoje divljenje viteškom i odlučnom udjelu koji su odigrali oficiri i ljudstvo jugoslovenskog vazduhoplovstva na važnim poprištima u Sredozemnom moru i na južnoj obali Evrope. Vazduhoplovni savjet je svjestan neumorne borbe vaših zemljaka protiv napadača i očekuje da će se u doba mira nastaviti drugarstvo naše zemlje i herojske Jugoslavije."
Poslije Drugog svjetskog rata Prva eskadrila je i formalno prešla u sastav Jugoslovenskog ratnog vazduhoplovstva.+++
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
