Pamtite li šta je sve bio fićo?
Fićo je bio najpopularniji auto druge polovine 20. vijeka u Jugoslaviji i jedan od najistaknutijih simbola društvenog razvoja toga doba.
Počeo je da se proizvodi prije šezdeset, a prestao prije trideset godina.
Iako je prvi domaći ‘Fiat 600′ proizveden 18. oktobra 1955., a na isti datum je i prestao da se proizvodi 1985. godine, nestrpljenje je natjeralo stotine njegovih fanova da redovnom godišnjem okupljanju u Kragujevcu daju dimenziju okruglog jubileja četiri mjeseca prije nego je za to "došlo vrijeme".
Tamo se krajem juna okupio veliki broj oldtajmera iz svih bivših republika, u dvodnevnoj manifestaciji na kojoj su sudelovale lokalne vlasti i turistička zajednica.
Na nizu internet foruma i društvenih mreža neprekidno se razmjenjuju informacije, ali i rezervni dijelovi – alnaser, razvodnik, felna, leptir-staklo i drugi – pa se stiče dojam da fića i dalje živi.
U tri decenije, bivša fabrika oružja u Kragujevcu ‘izbacila’ je 923.487 fića u svih devet modela. Zajedno sa matičnom zemljom Italijom, ali i Argentinom, Austrijom i Španijom, koje su takođe kao i Jugoslavija kupile licencu, proizvedeno je tri puta više ‘Fiata 600′, odnosno 2.695.197 primjeraka, preciziraju forumi. U to vrijeme bio je treći najprodavaniji auto u Evropi, iza bube i Citroena 2CV.
Prvi zajednički ekonomski projekat kapitalizma i socijalizma
Fića je zaista bio masovna pojava i dio života miliona ljudi, ali istoričari ističu da ga je, zapravo, celog njegovog vijeka pratila dvostruka sudbina. Kupovina licence od italijanskog Fiata bila je prvi komercijalni ugovor jedne zapadne kompanije i socijalističke zemlje nakon Drugog svjetskog rata. Fića je, tako, bio rezultat spoja napredne italijanske tehnologije i jugoslovenskog samoupravnog proizvodnog sistema čiji se jaz nikada nije uspio prevladati.
Kad je fića prvi put izložen na jednom međunarodnom sajmu, u Brnu 1961., posetioci su ga otvoreno ismijavali zbog loše izrade, iako je bio vozilo koje je pratilo tehnološke trendove Zapadne Evrope, dok su se u istočnoevropskim zemljama još čitavu deceniju proizvodile samo tehnološki zaostale limuzine namijenjene visokim funkcionerima.
Neprivlačna ciglasto-crvena boja bila je neujednačeno nanesena, pa ni višekratna poliranja na sajmu nisu pomogla, a desni far je bio tako loše montiran da se između njega i stakla mogao staviti prst, prenosi istoričar Marko Miljković dio deprimirajućeg izviještaja jugoslovenskog delegata sa sajma u Brnu.
To je bila posljedica velikog jaza između opšteg nivoa tehničkog znanja u tada dominantno poljoprivrednom društvu i potreba koje je savremena tehnologije tražila. Kad je Crvena zastava sustigla tehnologiju, krajem te decenije, originalni model Fiata 600 je zastario i u Italiji već prestao da se proizvodi.
To vjerno oslikava probleme cjelokupne tadašnje jugoslovenske industrije, jer je na tom ugovoru automobilska industrija, kao jedna od najsavremenijih i najvećih industrijskih grana, bila naslonjena na brojne druge industrije poput mašinske, metalurške, hemijske, tekstilne i drugih.
Društvena metafora
Fića je imao motor male snage, a jednako je malo trošio goriva. Imao je najpovoljniju cijenu i lako se održavao. Prostor u kabini je bio skučen pa su se oni na zadnjem sjedištu morali pogrbiti, zbog malog prtljažnika imati torbu u krilu i gotovo se redovno nadvikivati sa bukom.
Premda na njemu gotovo nikada nije sve funkcionisalo, ostao je u sjećanju kao onaj koji nikada nije izdao. Koristile su ga brojne službe poput hitne pomoći, policije, vojske i druge. Mnogi su imali sa njim neposredno vozačko iskustvo kao sa svojim prvim automobilom ili preko auto-škole.
Toliko je prirastao svima za srce da je postao predmet nostalgije i rječita metafora umjetničkih radova ali i ‘narodne’ memorije. U nezavisnoj Hrvatskoj je jedna od najisticanijih javnih slika ona crvenog osječkog fiće, koji se 1991. isprečio JNA tenku, kao David Golijatu. Spomenik koji je nedavno dobio upravo ga i prikazuje kao onoga koji gazi i pobjeđuje tenkove.
U zagrebačkom Muzeju suvremene umjetnosti održana je izložba beogradskog umjetnika Mrđana Bajića na kojoj je fića simbol koji radničku klasu odvodi sa istorijske scene, ili kako je Darko Rundek godinu dana prije fićine smrti napisao: ‘Radnička klasa odlazi u raj’. Taj isti Rundek se u drugoj pjesmi, koja govori o pripremama za odlazak na odmor na more, žali da ‘na kraju svašta fali, jer naš fićo je premali!’. A je li to tačno, može svako zaključiti kad pročita pjesnikov podsetnik šta je sve namjeravao da ponese na put: drveni ugljen, roštilj, tri ligeštula, suncobran, peraje, maske, naočare za sunce, karte, patike, termos, Tarzana, Karl Maja, šlauf, badmington, japanke, loptu, šunku, slaninu, foto aparat i – veliki kanister sa vinom.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
