Nepoznati detalji iz života Sarajlije Jovana Marinovića: Mjesto u vladi dao i opoziciji

Bio je upravo ono što mi danas zovemo japi. Ta impresija bila je u potpunoj suprotnosti sa slikom tadašnjeg srpskog društva, koje je još vuklo nazadne osmanske navike i običaje, gdje su se na svakom koraku osjećale teške posljedice vjekovne zaostalosti. Sav sjaj i evropski rafinman naočitog Parizlije dodatno je pojačao i veliki miraz i bogatstvo koje je stekao oženivši Persidu, jednu od kćeri prebogatog Miše Anastasijevića - “balkanskog Rotšilda”. Marinović je pripadao prvoj generaciji srpskih intelektualaca i državnika koji su školovani u inostranstvu. Bilo je to vrijeme kad su malom Srbijom hodali veliki ljudi kao što su: Ilija Garašanin, Jovan Ristić, Vladan Đorđević, Stojan Novaković i drugi. Ta avangarda je u drugoj polovini 19. vijeka državu snažno povukla iz balkanskog gliba u progres. Oni su bili apostoli preobražaja Srbije, sa snažnom željom da urade nešto izuzetno važno i korisno za svoju zemlju i time je približe kulturnom naprednom svijetu. Sam Marinović nije imao dilemu da treba što prije usvojiti zapadnoevropske modele i norme u državnoj upravi, privredi i obrazovanju, kako bi se krupnim koracima krenulo naprijed. U tom smislu potpuno se stavio na raspolaganje kneževima iz obje srpske dinastije. Sljedstveno tome, Jovan Marinović će kao jedna od najmarkantnijih političkih figura tri decenije biti neposredni akter svih važnih društvenih i političkih procesa u Srbiji.

Bijeg od kuće

Jovan se rodio 1821. godine, prije ravno 200 godina, u sarajevskoj trgovačkoj porodici Đorđa Marinovića, nastanjenoj blizu današnjeg hotela “Evropa” u Despića ulici, koja taj naziv nosi sve od turskog zemana pa do danas. Kada je imao 10 godina, po njegovom sudu, u roditeljskoj kući mu je nanesena velika nepravda u vidu preoštre kazne za neki prestup i on se u velikoj ljutnji odvaži da zasvagda pobjegne od kuće. Umoli neke kiridžije da ga prime u društvo i sa trgovačkim karavanom stiže u Kragujevac, tadašnju prestonicu Srbije. Taj gnjevni, prenagljeni korak otvoriće mu put u veliku karijeru političara i državnika, koja se kretala skoro pravolinijski. Dolaskom u Kragujevac, na uporno traženje, odvedoše ga knjazu. Miloš Veliki s divljenjem je saslušao ovog bistrog i okretnog derana, koji je tražio neku službu. Mudri knjaz dobro je “izvagao” ovog momčića rekavši: “Smestite ga i dajte u školu, činiš voliko, od ovog deteta će nešto biti, nema debelu glavu ko Bošnje, već je nekako zmijoglav i bistar.” Vrijeme uskoro potvrdi knjaževe riječi i mlađani Jovan, koji je još u Sarajevu pohađao školu, postade najbolji učenik i sa odličnim uspjehom svrši srednju školu u Kragujevcu. Morao je od rana da se brine sam o sebi i hvata u koštac sa životom, da brzo sazrijeva, upoznavajući ljude izbliza. Odmah potom, 1837, sa 16 godina dobi namještenje pisara u knjaževoj kancelariji, gdje je ostao sve do 1841, kada će započeti studije na Sorboni, uz državno blagodejanije (stipendiju). U Srbiju se vraća 1843, kada stupa na dužnost sekretara Državnog savjeta, a potom i načelnika knjaževe kancelarije, a 1847. godine ponovo odlazi u Pariz da bi nastavio studije, ali i diplomatski predstavljao Srbiju pred francuskim kraljem. Poslije revolucije 1848/1849. opet je u Beogradu, kada već postaje nezaobilazni faktor u modeliranju srpske spoljne politike. Dva vodeća konzervativna lidera i bliska prijatelja - Ilija Garašanin i Jovan Marinović 1858. formiraju Naprednu stranku kao najjaču političku grupaciju. Treba pomenuti da je u to vrijeme (1859-1860) još jedan naš zemljak, Cvjetko Rajović, Hercegovac, rodom iz Vukovića kod Trebinja, bio predsjednik srpske vlade.

Tih godina, knez Mihailo i Garašanin etabliraju politiku stvaranja hrišćanskog balkanskog saveza protiv rigidne osmanske vlasti i u tom smislu rade na podstrekavanju opšteg ustanka u evropskom dijelu Turske. Jovan Marinović je glavna poluga te politike, on u maniru vrhunskog obavještajca, upućenog u sve tajne tog posla, stvara širom balkanskih prostora brojnu mrežu povjerenika, kao što su dubrovački književnik Matija Ban, zatim Špiro Rajković, ugledni trgovac i upravitelj srpskih škola u Sarajevu, inače muž njegove sestre Dafine. Onda su tu učitelji - braća Petranovići, pa trgovci Bogdanovići - otac i sin iz Bosanskog Broda i mnogi drugi.  Hadži Makso Despić će zapisati da je i po njemu iz Beograda jednom prilikom poslao 400 dukata i propagandni materijal fra Grgi Martiću u Sarajevo. Malo je poznato da su srpsku agitaciju za ustanak protiv Turske provodili i mnogi drugi franjevci, poput Jukića, Josića, Pašalića, a posebno je zanimljiv slučaj franjevca Tome Kovačevića, koji je prešao na pravoslavlje i bio glavni srpski agitator u zapadnoj Bosni.  Ovi poslovi su rađeni u velikoj tajnosti i vrlo obazrivo, tako da nema baš puno pisanih tragova. Nažalost, smrću kneza Mihaila ta akcija je postepeno ostala bez političke i finansijske podrške, poslije decenijskih napora, te materijalnih i drugih žrtava. Vrijeme je pokazalo da su ti ciljevi bili preambiciozno postavljeni, s obzirom na nepovoljan uticaj stranog faktora. Naime, pod pritiskom Beča knez Milan je morao odvratiti svoj pogled od Bosne i usmjeriti ga ka jugu. Iako je Jovan davno otišao iz zavičaja, on ga nikada nije ostavio, pomaže srpske škole i čitaonice, posebno srpsku realku u Sarajevu, a kada je 1861. počela gradnja velikog Sabornog hrama u Sarajevu, među prvima je priložio 200 dukata vlastitog novca. Saznavši da epidemija kolere hara u Sarajevu, on šalje lijekove i drugu pomoć, itd.

Mada je u dvjema vladama bio ministar finansija, on će i dalje obavljati najvažnije diplomatske poslove, što je bio njegov suvereni teren. S tim u vezi često putuje u Pariz, Petrograd, London i Stambol. Kao čovjek od najvećeg kneževog povjerenja i nezamjenjivi savjetnik, prati ga na državničkim putovanjima i susretima. On nije samo vrsni poliglota, već čovjek široke erudicije, diplomatski as istančanog instinkta, inteligentnih poteza i rješenja. Znao je magičnu formulu da otključa ljude i iz njih izvuče najosjetljivije dragocjene informacije. Posjedovao je i raskošan književni dar u pisanju diplomatskih nota, u čemu je pretekao i do tada neprikosnovenog Jovana Ristića, pa su i strani državnici hvalili njegov prefinjeni i ubjedljivi stil pisanja.    

Poslije atentata na kneza Mihaila na čelu je privremenog namjesništva, a potom je ponovo potvrđen za predsjednika Državnog savjeta. Konačno, 1873. godine dobija mandat za sastav vlade, u kojoj je za sebe zadržao resor inostranih dela. Njegova vlada nije gubila vrijeme i vrlo odlučno je pristupila reformama. Već za prvih sto dana doneseni su zakoni o podsticanju industrijskih preduzeća, zakon o zaštićenom zemljišnom minimumu od 35 dunuma, koji ne mogu biti oduzeti seljaku po osnovu bankovnog duga i slično. Uspostavljena je sloboda govora i štampe i ministarska odgovornost, a sudstvo je postalo nezavisnije. Ukinuto je fizičko kažnjavanje prestupnika, reformisano školstvo, uveden metrički sistem mjera, srebrni srpski dinar i drugo. Marinović je bio politički džentlmen, tolerantan, otvoren za saradnju sa svima. Favorizovao je sposobne ljude bez obzira na stranačku boju, što je osobina nesvojstvena političarima sa našeg podneblja. Tako se kod formiranja njegove vlade desio jedan politički kuriozitet i presedan. Naime, on je tom prilikom dva resora dao liberalima, Čedomilju Mijatoviću  i Aćimu Čumiću, ljutom političkom protivniku, što je kao grom iz vedra neba odjeknulo u preneraženoj beogradskoj čaršiji. Međutim, on je to sasvim mirno obrazložio kao najprirodniju stvar, ističući Čumića kao najsposobnijeg operativca za resor policije, visoko obrazovanog vještog organizatora razgranatih veza  i dobrog poznavaoca svake stope Srbije.

Prezirao primitivizam

Marinović se vidno klonio ostrašćenih stranačkih sukoba, prezirući vulgarnost, primitivizam i beščašće koje je u njima vladalo. Pored toga, bio ga je glas poštenog i nepotkupljivog političara, bez ikakvog “prljavog veša”. U nedostatku argumenata te vrste, protivnici su ga podrugljivo nazivali “bošnjo” i širili razne laži o njemu, kao onu da ne zna pričati srpskim jezikom. Ono jeste istina da je govorio pomalo “zanoseći”, kao kad stranci govore naš jezik. Čest je primjer da su mnogi veliki ljudi vukli poneku ozbiljnu manu ili porok, čisto radi potvrde izreke da niko nije savršen, pa je tako i junak naše priče imao veliku strast za kocku i hazardne igre. Kao imućan čovjek kockao se po kazinima Pariza i Monte Karla, ali i na berzama u pozamašne svote. Međutim, znao je ipak ograničiti tu svoju pasiju da ne dovede u opasnost svoj osnovni imetak, ali i ugled.

I nešto kasnije biće mu opet ponuđeno mjesto predsjednika vlade, no njegova uvjerenja su bila jača od želje da diriguje novom vladom po notama hirovitog apsolutiste i skandal-majstora kakav je bio knez, potonji kralj Milan Obrenović. Mada nisu bez pameti i tvrdnje kako je zbog lagodnog života i konformizma, okružen počastima i bogatstvom, izgubio borbeni duh i zato “sklonio kraju lađu”. Karijeru je završio višegodišnjom službom (1878-1889) poslanika (ambasadora) u Parizu, a četiri godine kasnije okončao je i svoj životni put u mjestu Viler-Sur-Mer na normandijskoj obali.

Marinović je bio redovan član Društva srpske slovesnosti od 1845, zatim Srpskog učenog društva od 1864. i počasni član Srpske kraljevske akademije od 1892. Pri akademiji je osnovao  zadužbinu pod imenom Nikole Marinovića, svog rano preminulog sina, za nagrade u književnoj oblasti. Prvi laureati 1890. su bili Laza Lazarević i Simo Matavulj. Zanimljivo je pomenuti da je poslije Jovanove smrti Akademija 43 godine bila smještena u njegovoj kući u Brankovoj ulici 15, koja je važila za jednu od najljepših građevina starog Beograda. Američki profesor i publicista Dejvid Mekenzi 2006. je objavio knjigu “Jovan Marinović, evropski gospodin i srpski diplomata”.

Porodica

Jovan Marinović je sa svojom suprugom Persidom živio u veoma skladnom braku, u kojem su rodili sinove Velizara i Nikolu i kćerku Mariju. Najstariji sin Velizar rođen je u Beogradu, a kum na krštenju bio mu je čuveni Toma Vučić. Drugo dvoje djece rođeni su u Parizu. Oba sina su studirali tehniku na Sorboni i postali vrlo ugledni stručnjaci. Još tokom školovanja su nagrađivani na takmičenjima iz matematike i govorništva na grčkom i latinskom jeziku. Velizar je bio inženjer na gradnji Panamskog kanala, o čemu je napisao i knjigu, dok je mlađi Nikola sa jednom francuskom firmom 1882-84. gradio pruge u Srbiji. Nakon toga se trajno nastanio u Beogradu, dobivši službu u Ministarstvu inostranih dela. Nažalost, umro je mlad 1889. godine. Jovanova kćerka Marija udala se za jednog rumunskog ministra iz plemićke loze German.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.