Najznačajnije poglavlje u istoriji Makedonije
Ilindenski ustanak za oslobođenje od turske vlasti najveći je i najznačajniji događaj u istoriji Makedonije, tokom kojeg je stvorena Kruševska Republika, koja se održala samo 11 dana, a ustanak u krvi ugušen.
Ustanak je počeo 2. avgusta 1903. godine na pravoslavni praznik Svetog Ilije. Organizovala ga je Tajna makedonska-odrinska revolucionarna organizacija.
Uzroci ustanka
Na početku 20. vijeka Otomansko carstvo se urušavalo, a zemlje koje je držalo u istočnoj Evropi duže 500 godina postajale su nezavisne. Makedonija, Tračka, Kosovo i Sandžak bile su jedine koje su ostale unutar vladavine Otomanskog carstva.
Unutar Makedonije i Tračke rasla je želja za oslobođenjem, a bila je podržavana i od strane tek oslobođenih susjednih zemalja. Tako je došlo i do nedovoljno pripremljenog ustanka kojem se Goce Delčev, najznačajniji makedonski i trački lider protivio. Ustanici su se zapravo nadali da će njihov čin izazvati veliku pažnju evropskih velesila i da će uslijediti njihova vojna i politička intervencija. Ona nije uslijedila i ustanak je vrlo brzo ugušen.
Tok ustanka
Najveći zamah ustanak je imao u bitoljskom kraju, ali je zahvatio i veliki dio današnje Makedonije, kao i dijelove Egejske Makedonije i Trakije. Ustanici su presjekli telegrafske i telefonske žice, napadali begovske kule i posjede, lokalne vojne stanice i porušili mostove. Kruševo je bilo oslobođeno napadima na tursku kasarnu, poštu, zgradu opštine i druge objekte.
Po oslobođenju grada u njemu je uspostavljena skupština od 60 članova. Proglašena je Kruševska Republika, prva republika na Balkanu u to vrijeme. Nikola Karev izabran je za njenog predsjednika.
Osnovana je skupština koja je trebalo da izabere vladu Republike. Članovi vlade bili su bugarske, vlaške i albanske nacionalnosti.
Vlada je izdala dokument pod imenom "Kruševski manifest", koji je određivao ciljeve ustanka i organizovanje buduće Makedonske države poslije ustanka.
Gušenje ustanka
Turske vlasti su ubrzo sprovele veliku kontraofanzivu krenuvši na okolna uporišta, Smilevo, a zatim i na Demir Hisar, da bi 10. avgusta 20.000 turskih vojnika pod komandom Bahtijar-paše opkolilo Kruševo.
Kruševski revolucionari, kojih je ukupno bilo 1.200, zauzeli su odbrambene položaje. Bahtijar-paša je 12. avgusta pozvao ustanike da se predaju, ali oni su to odbili. Poslije velike artiljerijske paljbe turski vojnici su sa svih strana ušli u Kruševo. Četa vojvode Pitu Gulija je poginula, hrabro braneći grad do posljednjeg čovjeka na položaju Mečkin kamen.
Vrhovni stožer, na čelu sa Nikolom Karevim, probio se niz kordon turskih vojnika. Na taj način prestao je svaki oružani otpor u gradu. Kruševska republika trajala je samo deset dana. Turci su zatim vršili odmazdu nad stanovništvom Kruševa. Sljedeća tri mjeseca još su tražili i ubijali ustanike po Makedoniji.
Posljedice ustanka bile su tragične, spaljeno je 12.111 kuća, 70.000 ljudi je ostalo bez doma, a iz Makedonije i Tračke je u Bugarsku izbjeglo 30.000 ljudi. Ubijeno je 8.816 muškaraca, žena i djece. Neuspjeh Ilindenskog ustanka izmijenio je političku situaciju u Makedoniji i Trakiji. Zbog ustanka su u Makedoniju i Trakiju dovedene efikasnije turske jedinice.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
