Nacionalno prosvjećivanje
Januara 1826. godine u Pešti je osnovana Matica srpska na inicijativu Jovana Hadžića i uz pomoć bogatih srpskih trgovaca iz Pešte i Budima. To književno i kulturno društvo odigralo je ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba u Vojvodini.
Ubrzo po osnivanju počelo da izdaje "Letopis Matice srpske", najstariji srpski književni časopis, a 1864. preseljena je u Novi Sad. Književno i kulturno društvo odigralo je ogromnu ulogu u procvatu nauke i kulture Srba u Vojvodini. Matica je 1864. preseljena u Novi Sad. Oko Matice srpske okupljao se veliki broj mladih stvaralaca u raznim oblastima kulture. Matica srpska je najstarija književna, kulturna i naučna institucija srpskog naroda, osnovana u Pešti januara 1826. godine.
Potreba nacionalne homogenizacije, prosvjećivanja, kao i izdavanja srpskih knjiga, bili su osnovni razlozi za formiranje ovakvog društva. Neposredni povod za osnivanje Matice srpske predstavljala je potreba za preuzimanjem "Serbske letopisi" (kasnijeg "Letopisa Matice srpske"), najstarijeg srpskog književnog časopisa i tada jedinog srpskog glasila, kojem je pretilo gašenje.
Osnivači Matice srpske bili su peštanski Srbi Gavrilo Bozitovac, Jovan Demetrović, Josif Milovuk, Petar Rajić, Andrija Rozmirović, Georgije Stanković i Jovan Hadžić. Prvi predsjednik Matice srpske bio je pravnik i književnik Jovan Hadžić, a prvi formalno izabrani sekretar pravnik i novinar Teodor Pavlović.
Matica srpska od osnivanja predstavlja ustanovu svesrpskog, sabornog karaktera. Po uzoru na nju, udruživaće se kasnije i drugi slovenski narodi u svoje matice, preuzimajući od nje ime, a u velikoj mjeri i program (Matica češka - 1831; Matica ilirska - 1842; Matica lužičkosrpska - 1847, itd.).
Matica srpska imala je značajnu ulogu i u osnivanju nekih drugih ustanova srpske kulture, kao što je na primjer prvi nacionalni profesionalni stalni teatar - Srpsko narodno pozorište. Svoju djelatnost razvijala je mahom zahvaljujući dobrotvorima, među kojima je najznačajniji Sava Tekelija (1761 - 1842), koji je svu svoju imovinu testamentom zavještao svojoj zadužbini Tekelijanumu i Matici srpskoj. Sjedište Matice srpske se nalazilo u Pešti do 1864. godine, kada je preseljena u Novi Sad. U današnjem sjedištu, zadužbini Marije Trandafil iz 1912. godine, u ulici Matice srpske 1 u Novom Sadu, Matica srpska se nalazi od 1927. godine.
Nakon preseljenja iz Pešte u Novi Sad, izrazito se razgranava njena prosvetiteljska i izdavačka djelatnost, štampa se značajna serija "Knjige za narod", množe se stipendijske zadužbine i legati, raspisuju književni konkursi, razgranava izdavačka djelatnost, a sve jače postaje i prožimanje sa kulturom u slobodnoj Srbiji.
Iako je Prvi svjetski rat znatno osiromašio Maticu srpsku, u međuratnom periodu ona dobija na naučnoj snazi svojih saradnika. U Matici srpskoj tada objavljuju Jovan Cvijić, Mihailo Pupin, Milutin Milanković, Aleksa Ivić, Jovan Erdeljanović i dr. U toku Drugog svjetskog rata Matica srpska se nije javno oglašavala, a nakon rata joj je oduzeta gotovo sva imovina.
U poslijeratnom periodu ona nastavlja da se razvija prevashodno u značajnu naučnu ustanovu, da bi danas imala više od 3.000 saradnika, stotinjak naučnih projekata, devet naučnih časopisa i sedam naučnih odjeljenja (Odeljenje za književnost i jezik, Odeljenje za društvene nauke, Odeljenje za prirodne nauke, Odeljenje za likovne umetnosti, Odeljenje za scenske umetnosti i muziku, Leksikografsko i Rukopisno odeljenje).
Radom na kapitalnim nacionalnim projektima, kakvi su Srpski biografski rečnik, Srpska enciklopedija, Leksikon pisaca Jugoslavije i drugi, Matica srpska je postala i središte srpske leksikografije. Osim toga, iz Matice su se razvile i tri značajne ustanove - Biblioteka Matice srpske, Galerija Matice srpske i Izdavački centar Matice srpske.
Status ove institucije regulisan je posebnim Zakonom o Matici srpskoj.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
