Na današnji dan probijen Sremski front, stratište srpske omladine

Poslije višemjesečnih rovovskih borbi, odlučnom ofanzivom Jugoslovenske armije tada je konačno probijen utvrđeni nemački front u Sremu. Proboj je omogućio brz prodor jugoslovenskih trupa ka zapadnim dijelovima Jugoslavije i njihovo konačno oslobođenje u Drugom svjetskom ratu.

Poslije oslobođenja Beograda, oktobra 1944. Nijemci formiraju, krajem tog mjeseca, utvrđeni front pravcem od Dunava na jug preko Srema put Save. Bio je to zapravo dio široke linije fronta od Mađarske, otprilike linije Dunava, na jug sve do Drine.

Nijemci su zapravo počeli da utvrđuju pojedine tačke na prostoru potonjeg Sremskog fronta još prethodnog mjeseca, na samom kraju septembra.

Pritom, njemačke trupe koje su se nalazile na jugu, ne samo na prostoru Jugoslavije nego i u Grčkoj, odsječene su ulaskom sovjetskih trupa u Srbiju i oslobađanjem Beograda.

Sremski front bio je dakle dio tadašnjeg širokog Istočnog fronta Njemačke.

Njemačke trupe koje su se povlačile iz Grčke, Grupa armija E, probijale su se otuda preko unutrašnjosti Srbije i Bosne, i ojačavale njemačke snage u Sremu.

Prema procjenama nemačke komande brojnost i snaga njihovih trupe na potezu Sremskog fronta bile su zadovoljavajuće negdje na samom početku 1945. 

Na suprotnoj strani nalazile su se snage Jugoslovenske armije, ojačane sovjetskom artiljerijom i njihovim posebnom jedinicama. Brojnost Sovjeta je uvećavana. Zvanični naziv sovjetske vojske tada je još uvijek bio Crvena armija. Bili su prisutni i Bugari.

Zvanično, Narodnooslobodilačka vojska i partizanski odredi Jugoslavije (NOV i POJ) preimenovana je 1. marta 1945. u Jugoslovensku armiju.

Uz Nijemce, na Sremskom frontu su se nalazile i hrvatske ustaško domobranske trupe, kao i nešto ruskih jedinica. Ukupna brojnosti na njemačkoj strani bila je oko 100.000.

Zbog konfiguracije terena, opštih okolnosti, pa i masivnosti sukobljenih strana, a onda i činjenice da je bila riječ o nepomirljivoj grčevitoj borbi, došlo je do ukopavanja. Veoma teške rovovske borbe trajale su mjesecima, uz stravične žrtve obe strane. 

Proboj je počeo u praskozorje 12. aprila 1945. artiljerijskom vatrom i napadima iz vazduha. U dva naleta po 50 letjelica ciljalo je njemačke položaje. Paralelno, njemačke položaje je tuklo približno 120 artiljerijskih cijevi.

Potom je slijedio juriš pripadnika 21. i 48. divizije Jugoslovenske armije, 1. proleterske i 2. tenkovske brigade.

Njemačke linije su probijene, otpor je slomljen. Istog dana oslobođeni su Tovarnik, Šidski Banovci, Ilača, Adaševci, Vukovar. Slijedilo je oslobođanje Županje, Vinkovaca.

Vrbanju, važno saobraćajno čvorište za izvlačenje sa prostora Bosne, JA je oslobodila posle teških borbi, uz brojne žrtve, više stotina jugoslovenskih boraca.

U sklopu priprema za proboj u sastavu JA oblikovane su tri operativne grupe.

Južnu su sačinjavale 2. proleterska brigada, 17. Istočno bosanska i 3. krajiška. Ta grupacija oslobodila je Semberiju i Brčko, čime su nemačke pozicije ugrožene sa juga. Zapovjednik je bio general Peko Dapčević.

Središnja, Bosutska grupa, koju su sačinjavale 6. proleterska divizija, 11. divizija i 1. konjička brigada, zaposjela je uoči proboja prilaze Bosutu.

Udarna, Sjeverna grupa, iznela je glavni udar, proboj fronta. Komandovao je general Milutin Morača. Sačinjavale su je 1. proleterska, 21, 22, 42. i 48, divizija, kao i 2. tenkovska. Proboju je prethodio noćni prelazak Pete brigade 21. divizije, iz Bačke.

Nijemci su inače centralnu utvrđenu liniju odbrane od Bosuta do Dunava, nazivali Nibelunška linija. Glavni, najjače obezbeđeni pojas, bio je na potezu Adaševci, Šid, Mohovo.

Prethodno, nastojali su da utvrde odbranu istočnije u Sremu.

Ruma je konačno oslobođena 27. oktobra, Sremska Mitrovica 1. novembra.

Do Nibelunške linije Nijemci su potisnuti početkom decembra.

Sveukupno na liniji fronta u Sremu nalazilo se tada preko 200.000 vojnih lica, na obe strane.

Proboj koji je pokušan 3. decembra, obustavljen je 15. decembra, bez bitnih uspjeha.

Mjesec dana potom, 3. januara Nijemci započinju kontraofanzivu, na celoj liniji fronta. Štab 21. divizije NOV i POJ bio je primoran da naloži izvesno povlačenje. Front je stabilizovan tri dana potom.

Posle ponovljene nemačke kontraofanzive 17. januara, nazvane Zimska oluja, front je konačno krajem tog mjeseca stabilan sve do proboja u aprilu.

Pošto je Sremski front probijen, Jugoslovenska armija tokom narednih mjesec dana oslobodila je cjelokupan prostor Jugoslavije, a isto tako i Istru i prostor do Soče. Zagreb je oslobođen 8. maja, Ljubljana 9. maja. Trupe JA ušle su i na prostor Austrije, u Korušku i Štajersku, kao i u Trst, ne zadugo.

Gubici obe strane na Sremskom frontu bili su ogromni. Popisano je, poimence, 13.400 poginulih iz sastava Jugoslovenske armije. Taj broj je međutim daleko od konačnog. Sovjeti su na Sremskom frontu imali 1.100 poginulih.

Prema navodima jugoslovenske strane, njemački gubici na Sremskom frontu bili su oko 30.000.

U sastavu Jugoslovenske armije, i prethodno NOV i POJ, sve formacije koje su tada učestvovale na Sremskom frontu, osim makedonskih, iako su nosile imena po raznim krajevima Jugoslavije, popunjene su novomobilisanim regrutima iz Srbije, odnosno centralne Srbije i Vojvodine.

Oni su činili pretežnu većinu sastava. U potonjim tumačenjima navođeno je da su novomobilisani regruti upućivani na front bez valjane obuke i opreme, što je imalo za posljedicu velike gubitke. Na suprotnoj strani nalazile su se iskusne i dobro opremljene formacije. Poraz njemačkih trupa na drugim frontovima nesumnjivo je pomogao demoralizaciji njihovih snaga i na Sremskom frontu.

Zapovjednik nemačkih trupa bio je Aleksander Ler (1885 - 1947) prethodno komandant Jugoistoka i Grupe armija E. Komandovao je napadom na Beograd 6. aprila 1941. Jugoslovenskoj armiji predao se 9. maja 1945. u Topolšici u današnjoj Sloveniji, potpisavši kapitulaciju trupa kojima je komandovao. Sud u Beogradu osudio ga je na smrt zbog ratnih zločina.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.