Kome je smetala istina o bitki za Odžak

Godišnjice poput ove uvijek su prilika za podsjećanje na ključne momente sloma Trećeg rajha. Istorija je zabilježila da je Njemačka kapitulirala čak dva puta. Prvi put 7. maja u francuskom gradu Rems, kada je kapitulaciju potpisao general Alfred Jodl. Međutim, vođa Sovjetskog Saveza Josif Staljin usprotivio se tom pokušaju tražeći kategorično da kapitulacija bude potpisana u gradu odakle je sve krenulo. Saveznici su pristali na taj zahtjev pa je novi dokument potpisan dan kasnije u Berlinu, a kapitulaciju u ime Njemačke potpisao je Vilhelm Kajtel. Planirano je bilo da “ceremonija” bude izvedena oko 23 časa, međutim, zbog manjih nesuglasica o sadržini dokumenta proces se otegao do nekoliko minuta iza ponoći pa je sve faktički potpisano 9. maja. Međutim, dokument je datiran na 22.43, 8. maja te su još od tada ostale nedoumice da li Dan pobjede nad fašizmom valja slaviti 8. ili 9. maja. Ipak, čak i u 22.43 po berlinskom vremenu, u Moskvi je već bio 9. maj i otuda je taj datum ostao konačan.

Šta je poručio BROZ

O bitki za Berlin, samoubistvu Hitlera i njegovog najodanijeg saradnika Jozefa Gebelsa sve je manje-više poznato. Poznat je i razvoj situacije u danima koji su uslijedili, a interesantno je da se 9. maja 1945. narodima Jugoslavije putem radija obratio i Josip Broz Tito. U štampi su tog dana objavljeni telegrami koje je veliki vođa uputio zvaničnicima SAD, Velike Britanije i SSSR-a, Hariju Trumanu, Vinstonu Čerčilu i samom Staljinu, a u govoru je Tito posebno zahvalio “genijalnom rukovodiocu Staljinu”.

- Na dan ove velike pobjede Ujedinjenih naroda nad zajedničkim neprijateljem misli svih naših naroda Jugoslavije upućene su sa zahvalnošću slavnoj i nepobjedivoj Crvenoj armiji - osloboditeljici i njenom genijalnom rukovodiocu Staljinu. Upućene su sa zahvalnošću herojskim narodima Sovjetskog Saveza koji su u ovoj natčovječanskoj borbi dali najveće žrtve. Upućene su našim velikim saveznicima Engleskoj i Americi, i njihovim armijama, koji su za pobjedu pravedne stvari Ujedinjenih nacija dali velike žrtve. Naše misli upućene su svim onim narodima koji su se borili i patili u fašističkom ropstvu. Na ovaj veliki dan pobjede upućene su misli naših naroda braći po oružju i krvi na Balkanu, koji su također izdržali velike patnje od istog neprijatelja i dali svoj dio u ovoj veličanstvenoj pobjedi. Deveti maj 1945. godine jeste dan zajedničke pobjede, jeste zajednički praznik svih Ujedinjenih naroda. Želimo da ovaj veliki dan bude dan nadahnuća i težnji svih Ujedinjenih naroda ka tajnom miru i međusobnom razumijevanju. Uvjeren sam da tumačim želju svih naroda kada kažem da bi se narodi Jugoslavije osjetili srećni da i poslije ove velike pobjede na bojnom polju vlada među Ujedinjenim nacijama ista jednodušnost i razumijevanje u miru kao što je vladala i u ratu - naveo je Broz.

Sovjetska zastava na Rajhstagu u vrijeme dok su trajale žestoke borbe za Odžak

Iako je 9. maja 1945. praktično označen kraj Drugog svjetskog rata, borbe na pojedinim lokacijama potrajale su još neko vrijeme. Jedna od tih lokacija nalazila se na području Jugoslavije, a današnje Bosne i Hercegovine. Riječ je o gradiću Odžak u Posavini.

“U trenucima kada je u Berlinu Hitler već potegao pištolj da ubije Evu Braun, u času kada su naše trupe ulazile u oslobođeni Zagreb, a bataljoni Korpusa narodne odbrane Jugoslavije energično se obračunavali sa ostacima četničkih i ustaških snaga širom zemlje, na ušću Bosne u Savu tek su počele da se rasplamsavaju prave bitke. Ovde je tek počinjao rat, s mnogo poginulih na obema stranama. Trajaće sve do 25. maja 1945. godine - čitavih šesnaest dana posle završetka Drugog svetskog rata. Borbe vođene od 16. do 18. aprila bile su žestoke, uz stalne juriše na ustaška utvrđenja. Iako su u njima s partizanske strane učestvovale jedinice navikle samo na pobede - 25. srpska divizija i 27. divizija, očajnički otpor ustaša bio je veoma uporan. Naših izbačenih iz stroja bilo je 630, među kojima i Spaso Mićić, komandant 16. brigade 27. divizije, koga je nakon Mićićeve pogibije zamenio Omer Dedić. Ustaše su ovoj brigadi uništile celi jedan bataljon. Naše snage su od naoružanja izgubile bateriju topova, tri bacača i jednu protivtenkovsku pušku. Borilo se samo jurišima i kontrajurišima, prsa u prsa, ogorčeno - objavljeno je u beogradskom nedjeljniku NIN 1975. godine, tri decenije nakon “bitke za Odžak”.

A šta se zaista dogodilo i kako je došlo do bitke, istorija ni punih osam decenija kasnije nije dala potpun odgovor. Fakt da je jedno ustaško utvrđenje u maloj varošici palo nekoliko nedjelja nakon Berlina svakako nije nezanimljiv pa da mu istoričari ne posvećuju pažnju. Sa današnje distance gledano, moguće je da je nova komunistička vlast namjeravala da tu priču gurne u drugi plan imajući u vidu da su partizanske snage bespotrebno pretrpjele velike gubitke u borbi protiv pristalica ideologije koja je odavno bila pobijeđena.

Poruka Paveliću

Prema dostupnim podacima, partizanske snage predvodio je Miloš Zekić, dok je na čelu ustaških jedinica bio Petar Rajkovačić. Ta grupa ustaša nije krenula u povlačenje prema Blajburgu sa ostacima zlikovačkih jedinica, nego je kraj rata dočekala u Odžaku povremeno poručujući čak i Anti Paveliću da “ako nije siguran u Zagrebu” slobodno dođe u Odžak.

Petar Rajkovačić (sjedi naprijed s desne strane)

- Malo je poznata činjenica da je poslednja bitka u Evropi bila bitka za Odžak, sada u BiH, a tada na teritoriji zločinačke NDH i da je vođena od 16. aprila do 28. maja 1945. Trebalo je okončati borbe do 25. maja, na Titov rođendan, ali su do tada ujutru jedinice 20. romanijske i 19. birčanske brigade u sastavu 27. srpske udarne divizije uspele da zauzmu samo mesto Odžak, dok je cela operacija završena tri dana kasnije. Operacijom je rukovodio komandant 27. srpske udarne divizije potpukovnik Miloš Zekić, a komandanti brigada su bili: 20. romanijske major Radomir Šćepanović, 16. muslimanske major Spasoje Mićić, 19. birčanske major Miloš Trišić i 14. srednjobosanske major Stevan Knežević. Podaci o jačini jedinica u ljudstvu i naoružanju variraju, ali strani izvori kažu da su ustaške snage imale oko 4.200, a partizanske oko 9.000 boraca. Suprotno ovome, ustaški sveštenici, nadaleko poznati Krunoslav Draganović (“pacovski kanali”) i Grga Vilić spominju neverovatne brojke da je sa ustaške strane bilo samo oko 1.700 “domoljuba”, a partizanskih “komunističkih zločinaca” preko 20.000 te da je odnos snaga bio 11:1. Nažalost, isto se tvrdi i u savremenim hrvatskim “izvorima” uz tvrdnju da su “u Posavini i Odžacima 1945. udareni temelji moderne i samostalne Hrvatske”! O žestini ove bitke govori činjenica da su već na samom početku poginula čak dva od četiri komandanta brigada: Spasoje Mićić i Milan Trišić, koje su zamenili Omer Dedić i Ratko Jovičić - zapisao je prije nekoliko godina na veb stranici udruženja “Jadovno” dr Dušan Šćepanović.

Teritorija današnje opštine Odžak

Dodao je da je bilans partizanske pobjede bio strašan.

- Preko 1.200 poginulih partizanskih boraca, od toga dva komandanta brigada, jedan politički komesar i preko 30 oficira! Kod ustaša je bilo preko 1.500 poginulih i oko 1.000 ranjenih i zarobljenih. Među onima koji su uspeli da se probiju je bio i Petar Rajkovačić s porodicom. Epilog i posledice bitke za Odžak su i danas kontroverzne i obavijene velom tajne. Nesporno je da su partizanske jedinice odnele pobedu, ali ostaju pitanja zašto je ova operacija toliko dugo trajala, zašto Generalštab JA nije ranije uključio avijaciju i tenkovske jedinice i da li je bilo neophodno da pogine toliko mladih boraca kada je rat već bio završen - upitao se Šćepanović.

Petar Rajkovačić nikada nije pronađen. Postoje dvije verzije njegovog kraja. Prema prvoj, nakon uspješnog proboja izvršio je samoubistvo, a prema drugoj, nakon rata se obreo u Španiji, gdje je navodno viđen nekoliko puta.

Zanimljivo je da su pojedini hrvatski mediji u proteklim decenijama pisali o bitki za Odžak vješto izbjegavajući činjenicu da je u pitanju bilo posljednje ustaško uporište u oslobođenoj Evropi. U pojedinim tekstovima mogu se pronaći i elementi glorifikacije, pa čak i otvorenog veličanja onih koji su te 1945. definitivno bili na pogrešnoj strani istorije.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.