Kako su strane u ratu manipulisale sa stanovništvom u Banjaluci tokom Drugog svjetskog rata: I letak bio koban kao metak
Drugi svjetski rat na prostoru tadašnje Kraljevine Jugoslavije, pored oružanog, korišćen je i za sukob ideologija. U tom smislu, pored oružja i nametnutih ratnih zakona, jedno od najvažnijih sredstava bila je propaganda vršena kroz medije, letke i plakate čiji cilj je bio ulazak određene ideologije u sve sfere života, odnosno osvajanje ili pridobijanje vlasti.
Kao najveći grad tadašnje Bosanske Krajine, Banjaluka je bila važan strateški grad i postao je meta ustaških jedinica fašističke Nezavisne države hrvatske, ali i važan bastion organizovanja i djelovanja partizanskih i jedinica Jugoslovenske vojske u otadžbini.
Kada su ustaške jedinice ušle u Banjaluku suspendovana je ćirilica, počeo je progon srpskog, pravoslavnog naroda, Jevreja i Roma, preko radija su se mogli čuti slavodobitni govori ustaških prvaka, a u štampi su dominirali naslovi o “slavnoj državi Hrvatskoj, njenom poglavniku Anti Paveliću i ustašama”. S druge strane, tada jedine međunarodno priznate, četničke jedinice oslanjale su se na saveznike i izbjegličku Vladu, a od 1943. godine sadržaj njihovih propagandnih poruka prvenstveno je antikomunistički, a zatim i protiv okupatora. Partizanske jedinice su najviše koristile letke preko kojih su pozivali na ustanak i borbu s okupatorom. Svaka strana u Drugom svjetskom ratu je nastojala što angažovanijom propagandom pridobiti stanovništvo.
O fenomenu propagande u okupiranoj Banjaluci ove sedmice u Arhivu Republike Srpske otvorena je izložba autorke Marijane Todorović Bilić koja je za potrebe svog magistarskog rada prikupila brojna dokumenta, ali imala i uvid u arhivsku građu raznih fondova u domaćim i arhivima u regionu.
Ona za “Glas Srpske” ističe da je najrasprostranjeniji oblik propagande u ratnom periodu bila štampa, jer je stanovništvo tim putem imalo priliku da čita o različitim temama i događajima.
- Nedostatak ove vrste propagande je bila nedostupnost širim masama, pa su se i okupatori i snage otpora služili propagandnim materijalom koji je bio lakši za rasturanje, a to su plakati, leci, oglasi i slično. Agresivna propaganda okupatora je vršena, pored pomenutih medija, kroz rad državnih tijela, institucije kulture i obrazovanja, te kroz cenzure jezika, pisma, govora - ističe Todorović Bilić.
U okupiranoj Banjaluci dominirale su ustaška ideologija na nacifašističkoj osnovi, komunistička ideologija pokreta otpora i ideja Jugoslovenske vojske u Otadžbini. Dok su četnici pozivali i na borbu protiv komunista i okupatora, a partizani na opštenarodni ustanak i revoluciju, ustaše su se u svojim propagandnim porukama koristili agresivnom retorikom baziranoj na antisrpskoj, antisemitskoj i rasnoj osnovi.
- Ustaška propaganda je često govorila jezikom nasilja, pozivima na obračun sa neistomišljenicima. Najbolji primjer za to daju nam govori stožernika Viktora Gutića, koje je prenosila štampa. Na primjer, krajem maja 1941. godine, za list Hrvatska Krajina izjavio je: “Sada imam da pristupim grandioznom djelu, čišćenju Hrvatske Bosanske Krajine od nepoželjnih elemenata, naročito Banje Luke, jer ona postaje glavni grad Nezavisne Države Hrvatske”. Takođe u maju 1941. godine, list Hrvatska Krajina prenio je njegov govor održan u Sanskom Mostu, čiji dio glasi: “Nema više srpske vojske! Nema više Srbije! Nema gedža, naših krvopija, nestalo je ciganske dinastije Karađorđevića, pa i kod nas – uskoro – drumovi će poželjeti Srbalja, al’ Srbalja više biti neće...Srbi neka se ne nadaju ničemu i za njih je najbolje neka se isele, neka ih nestane iz naših krajeva.” - ističe Todorović Bilić.
Propaganda u NDH je mnogo pažnje posvećivala muslimanskom pitanju, a ustaški pokret je u dijelu propagandne djelatnosti namijenjene muslimanima nastojao iskoristiti tezu Ante Starčevića o muslimanima kao najčistijem dijelu hrvatskog naroda. Ustaška vlast je isticanjem naklonosti prema muslimanskom stanovništvu stvarala sebi čvršći oslonac, što je osiguravano jačanjem političkih pozicija u muslimanskom stanovništvu.
- Krajiški muslimani su imali svoj list, “Islamijjet”, koji je izlazio jednom mjesečno, a čiji urednik je bio Muhamed Đumišić. Društvo “Islamijjet” u Banjaluci je imalo za cilj da suzbija sve pojave među muslimanima i muslimanskim društvima i ustanovama koje nisu bile u skladu sa šerijatskim i tradicionalnim običajima i zakonima, naročito među omladinom. Takođe je “Islamijjet” želio svoj rad proširiti i postaviti na šire osnove, prvenstveno u kulturnom i socijalnom pogledu. List se bavio kulturno-prosvjetnim i socijalno-ekonomskim osvješćivanjem muslimanskog dijela stanovništva u NDH. Dio muslimanskog stanovništva je bio priklonjen novoj vlasti, a veliki dio je napustio teritoriju grada i priključio se partizanskim jedinicama, ili stvarao mrežu otpora u samom gradu - zaključuje Todorović Bilić.
Izvještavanje
Svaka ratna strana izvještavala je i o (ne)uspjesima svojih ili savezničkih jedinica na drugim ratištima, a sve u cilju učvršćivanja svoje pozicije na unutrašnjem planu. Svaki uspjeh vani, donosio je benefite unutra, i obrnuto.
- Barem prema dostupnim izvorima koji se odnose na propagandu, nijedna strana nije izvještavala o svojim ili gubicima svojih saveznika. Suprotno tome, svaka pobjeda je bila grandiozna. Naravno, postojale su instrukcije nadređenih državnih tijela koja su se bavila propagandom o načinima izvještavanja u tadašnjim medijima - kaže Marijana Todorović Bilić.
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
