Ideja o “velikosrpskoj okupaciji” izrodila se iz događaja lokalnog karaktera prije 102 godine u Zagrebu: Ustaška propaganda učinila ih herojima

Vođen tim snažnim idealnom, kralj Aleksandar Karađorđević osnovao je prvu Jugoslaviju, tada Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca, a sve na krilima veličanstvene pobjede u Prvom svjetskom ratu. Ona druga, stvorena je na ideji bratstva i jedinstva, pod snažnim uticajem komunističke ideje.

Na pomen Jugoslavije danas, mnogima je prva asocijacija sloga, jedinstvo gdje nema brojanja krvnih zrnaca, gdje pitanje nacionalnosti pada u drugi plan. Ipak, obje Jugoslavije srušene su u krvi, a njihov raspad pratili su veliki zločini i strašne žrtve. S pravom se nameće pitanje kako je takva sloga o kojoj nam pričaju ugušena na tako stravičan način. Istoričari će reći: “Istorija je učiteljica života”, a ona nam uvijek daje odgovore. Tako, ako bismo zašli malo dublje u istoriju, možemo da uočimo da taj ideal nije imao jako uporište u istorijskim procesima.

Važno je istaći da je ideja zajedničke države bila ideal koji je zastupala većina, a razlike su se svodile samo na način uređenja te države. Ipak, snažne nacionalne struje su od početka realizovanja te ideje podrivale osnivanje Jugoslavije.

Nacionalizam je opterećivao i trovao međusobne odnose jugoslovenskih naroda mržnjom i sukobima, koji su često, podsticani od spoljnih činilaca, političkih i vjerskih, od protivnika zbližavanja ovih naroda, ostavljali razorne posljedice, mada je, na drugoj strani, istovremeno doprinosio i razvijanju njihove svijesti o nacionalnom identitetu.

Jedan od tih događaja je i “Prosinačka (decembarska) pobuna”, kada su nezadovoljni građani 5. decembra 1918. godine u Zagrebu, predvođeni Hrvatskom strankom prava, organizovali povorku uzvikujući parole u čast “hrvatskoj republici” i boljševičkoj revoluciji. Iako lokalnog karaktera, iz današnjeg ugla, to je jedan od prvih događaja koji je pokazao da zajednička država nije moguća.

Tog 5. decembra 1918. godine Narodno vijeće odlučilo je da u Zagrebu organizuje proslavu ujedinjenja, dok je istovremeno gradskim ulicama krenula povorka nezadovoljnih građana, predvođena pripadnicima 25. i 53. pješadijskog (domobranskog) puka, koja je izvikivala parole u čast “hrvatskoj republici” i boljševičkoj revoluciji. Pošto su građani stigli na Jelačićev trg, vladine snage i pristalice Narodnog vijeća otvorile su vatru, pri čemu je smrtno stradalo 15 osoba, a oko 20 ih je ranjeno. Decembarske žrtve bile su prvi masovni protest protiv novouspostavljene države. Socijalističke i boljševičke ideje prodirale su među vojnike i na cijelom području novostvorene jugoslovenske države. Ideja republikanizma takođe je bila privlačna i u jednom dijelu stanovništva.

Iako događaj lokalnog karaktera, on je bio snažna osnova da se volja većine, a to je da južnoslovenski narodi žive u jednoj državi, u današnje vrijeme predstavlja kao akt “velikosrpske okupacije”, te da se grupe pojedinaca nesrpske nacionalnosti danas proglašavaju borcima za slobodu, demokratsko i liberalno uređenje (iako je u to vrijeme većina država bila jednonacionalna, bez savremenih demokratskih institucija). U pojedinoj literaturi se pominje da je general Dušan Simović prozreo namjeru Hrvata, koji su željeli da zajedničku državu prikažu kao okupaciju Srbije, i odbio je da na nezadovoljne građane pošalje vojsku uz riječi da je to “stvar za policiju”.

Profesor nacionalne istorije na Filozofskom fakultetu u Banjaluci Borivoje Milošević kaže da je ustaška vlast u vrijeme zločinačke NDH, kroz štampu, publicistiku i školu, pomenute događaje tumačila kao “znak hrvatske revolucionarne svijesti” i početak hrvatske borbe protiv “nenarodnog, velikosrpskog i jugoslovenskog režima”.

- Savremeno tumačenje ovih događaja pod jakim je uticajem ratova 90-ih godina, koji su snažno oblikovali javno mnjenje i nametnuli mnoge stereotipe, posebno u kontekstu jugoslovenskog ujedinjenja 1918. i svih fenomena koji su ga pratili. Decembarski protesti, lokalnog i ograničenog karaktera, prikazuju se kroz nacionalističku prizmu, pri čemu se uobičajeno zanemaruju socijalni aspekti ovog događaja. Ratovi u kojima je druga Jugoslavija nestala u krvi u dijelu srpske javnosti učvrstili su uvjerenje da je 1918. godine počinjena tragična istorijska greška, dok se kod nekih drugih jugoslovenskih naroda ustalilo mišljenje da je pomenuta država predstavljala “tamnicu naroda”, “versajsku tvorevinu” i “trijumf velikosrpske politike”. Iskustva iz 90-ih godina 20. vijeka u dijelu hrvatske istoriografije formirala su stereotipe o ujedinjenju kao “civilizacijskom sukobu”, “Srbima sklonim militarizmu i centralizmu” i “Hrvatima sklonim pacifizmu i konfederaciji - ističe Milošević.

Istoričar Mile Bjelajac napominje kako revizionistička istoriografija o stvaranju jugoslovenske države insinuira da je dolazak srpske vojske predstavljao dio napora za stvaranje “Velike Srbije”.

Milošević kaže da se potvrda ove činjenice vidi u ideološko-političkom zaokretu hrvatskih istoričara po pitanju karakteru i načinu nastanka jugoslovenske države. Dok je do 80-ih godina 20. vijeka pisano o Jugoslaviji koja je nastala zahvaljujući slomu Austrougarske i težnji Južnih Slovena da žive zajedno, krajem vijeka su revidirani stavovi, uvjeravajući čitaoce da su mase stanovništva bile protiv ulaska Hrvatske u Jugoslaviju.

- Tragični raspad jugoslovenske države uticao je na nove poglede na ulogu srpske vojske u procesu ujedinjenja. Uprkos mnogobrojnim svjedočanstvima o oduševljenju sa kojim je srpska vojska dočekivana po prelasku Drine, Save i Dunava, nekadašnji oslobodioci, koji su prije jednog vijeka nazivani “braćom” i “donosiocima pravde i slobode”, gotovo preko noći, postali su okupatori, koji su navodno uz pomoć batina i kundaka uvodili red po Hrvatskoj i BiH. Nesaglasnosti istoričara o pomenutim problemima našle su svoj odraz u udžbenicima istorije i nastavnim jedinicama koje tretiraju jugoslovensko ujedinjenje - zaključuje Milošević.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.