Druga banjalučka operacija
Nakon što je krajem avgusta i početkom septembra 1944. oslobodio Drvar, Bosanski Petrovac, Bugojno i Jajce, Peti udarni korpus Narodnooslobodilačke vojske Jugoslavije preduzeo je operaciju oslobađanja donjeg toka Sane s Prijedorom, Ljubijom i Bosanskim Novim.
Napad na neprijateljska uporišta
Nakon uspješnog okončanja ove operacije 6-9. septembra, štab Korpusa donio je odluku o napadu na neprijateljska uporišta u donjem toku Vrbasa sa centrom u Banjaluci.
S obzirom na to da je prvi napad na Banjaluku izveden od 31. decembra 1943. do 3. januara 1944, ova operacija nazvana je Drugom banjalučkom operacijom NOVJ. Operacija je trajala od 18. do 27. septembra 1944. Jedinice Petog korpusa ovladale su Banjalukom (sa izuzetkom tvrđave Kastel, u kojoj se utvrdila grupa od 300 Nijemaca i ustaša) i ostalim mjestima u dolini Vrbasa i u Lijevče polju, sa izuzetkom Gradiške.
Tom prilikom poražene su, potpuno razbijene i djelimično uništene neprijateljske snage u toj oblasti, koje su brojale oko 12.000 ljudi. Dvadeset i prvog septembra zarobljeni su komandant odbrane Banjaluke general Fon Devic i šef Gestapoa major Vilijem Volter.
Druga oklopna armija formirala je dvije borbene grupe za pomoć svojim snagama u oblasti Banjaluke (borbene grupe "Fon Panvic" i "Fon Rudno"). Prva je napadala iz pravca Gradiške prema jugu, a druga iz pravca Doboja prema zapadu. Pod njihovim pritiskom jedinice Petog korpusa NOVJ su napustile Banjaluku 27. septembra 1944.
Jačanje Petog korpusa
Prema naređenju Vrhovnog štaba NOVJ, Peti korpus je nakon ove operacije glavninu svojih snaga orijentisao preko Travnika prema dolini Bosne i Sarajevu.
Operacija je predstavljala veliki uspjeh za Peti korpus, jer su njegove snage uništile brojna utvrđenja, porazila osovinske formacije i zadobile vrlo velik ratni plijen (između ostalog i 34 aviona na aerodromu u Zalužanima).
Nakon operacije Peti korpus je znatno ojačao brojčano i po naoružanju - prema izvještaju od 1. oktobra, brojao je 26.000 boraca.
Prema zapovijesti štaba Korpusa od 10. septembra 1944. jedinice su zauzele sljedeći raspored oko Banjaluke: Četvrta krajiška divizija sa Šestom i Osmom brigadom, sjeverozapadno od Banjaluke, na liniji Jošikova Voda - Piskavica - Popovići - Turjak.
Njena 11. brigada bila je određena u divizijsku rezervu i prikupljena istočno od Prijedora, sa zadatkom da pritekne u pomoć ako zatreba, Kozarskoj grupi NOP odreda, koja je imala zadatak da zatvara pravac Bosanski Novi - Prijedor; 39. krajiška divizija zauzela je položaje od rijeke Vrbanje i južno od Banjaluke, a na zapad do puta Banjaluka - Jošikova Voda, održavajući čvrsto vezu sa jedinicama Srednjobosanske divizije na liniji Vrbanja i Četvrte krajiške divizije kod Piskavice; prvi i drugi artiljerijski divizion Korpusa razmjestili su se u rejonima sela Omarska i Donji Orlovci; Drvarsko-petrovački i Podgrmečki NOP odred dobili su zadatak da ofanzivno dejstvuju sve vrijeme na komunikaciji Bihać - Bosanska Krupa - Bosanski Novi; Srednjobosanska divizija sa 14. i 18. brigadom zauzela je raspored od Vrbanje do Klašnica, na desnoj obali Vrbasa.
Oslobađanje donjeg toka Vrbasa
Prema ranije napravljenom planu Štaba Petog korpusa, nakon oslobađanja gornjeg toka Vrbasa, te Prijedora i Ljubije, na redu je bilo oslobađanje donjeg toka Vrbasa s Banjalukom i Gradiškom.
Međutim, 13. septembra štab Korpusa dobio je naređenje Vrhovnog štaba da orijentiše glavninu svojih snaga prema Sarajevu.
Štab Korpusa tražio je dozvolu da okonča svoju planiranu operaciju, pa da potom uputi jedinice prema Sarajevu. Vrhovni štab se saglasio, pa je tako Štab Petog korpusa dobio na raspolaganje kraće vrijeme za planiranu operaciju.
Prema zapovijesti Štaba Petog korpusa, Četvrta krajiška divizija dobila je zadatak da, uz podršku jednog artiljerijskog diviziona, Šestom i Osmom krajiškom brigadom (bez jednog bataljona) napadne Banjaluku sa sjeverozapadne strane, od potoka Crkvena do ceste Banjaluka - Gradiška.
Njena 11. krajiška brigada trebalo je da napadne Bosansku Gradišku, poruši pontonski most preko Save, likvidira garnizon i oslobodi grad.
Jednim bataljonom Osme krajiške brigade, u sadejstvu sa snagama Srednjobosanske divizije, koje će napadati sa istočne strane, trebalo je da napadne i likvidira posadu u Klašnicama.
Štab 39. krajiške divizije dobio je zadatak da sa dvije brigade, 13. i 16. krajiškom, napadne Banjaluku sa jugozapadne strane, između Vrbasa i potoka Crkvene, a 15. krajiškom brigadom da razbija četnike oko Banjaluke.
Za podršku snaga divizije u borbama u Banjaluci, dodijeljen je protivkolski divizion. Srednjobosanska divizija dobila je zadatak da sa dvije brigade (bez jednog bataljona) forsira Vrbas sa desne na lijevu stranu, uz podršku jednog artiljerijskog diviziona, zauzimajući prethodno na desnoj strani Vrbasa samostan Trapisti, a zatim da prodire prema vojničkom logoru Kulina bana i centru grada i da se spoji sa snagama Četvrte i 39. divizije.
Drugi artiljerijski divizion Korpusa sa položaja na Pavlovcu (kota 304 Vranovica - Koprivnjak) dobio je zadatak da tuče Citadelu i Kastel.
(Nastaviće se...)
Goran Đuran, Autor je arhivista-istraživač u Arhivu RS
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
