Banjaluka u doba Jugoslavije
Problem nepismenosti bio je gorući poslije oslobođenja 1945. godine. Pored škola, otvaraju se “ubrzana odjeljenja”, razne dvogodišnje škole, kursevi analfabeta, kursevi za osnovna zvanja i slično.
Otvaranje škola i bolnica
Popisom iz 1948. godine utvrđeno je da u gradu žive 3.573 nepismene osobe starije od devet godina. Godine 1965. Banjaluka je imala i tri više škole - Pedagošku akademiju, Višu ekonomsko-komercijalnu i Višu poljoprivrednu školu, zatim Tehnički fakultet, na kojima je tada studiralo oko hiljadu studenata i bilo zaposleno oko šezdeset visokoškolskih nastavnika.
Poslije 1945. u Banjaluci su od zdravstvenih institucija postojali Dom zdravlja, Dječija bolnica, Bolnica za mikotična oboljenja, Zavod za medicinsku rehabilitaciju i šest zdravstvenih stanica.
Banjaluka je ogromna sredstva ulagala i u oblast socijalne zaštite, što se posebno odrazilo na zbrinjavanje ratne siročadi, te je smještaj u šest domova oformljenih u tu svrhu našlo više od 3.000 djece, zatim na osnivanje Invalidskog doma za ratne vojne invalide. Poseban dom je osnovan i za smještaj starih i iznemoglih lica, a osnovan je i Centar za socijalni rad.
Kultura i sport u Banjaluci
Godine 1946. počela je da radi biblioteka “Petar Kočić”, čiji su fond knjiga i broj članova stalno rasli. Deset godina poslije oslobođenja počeo je da radi i Dom kulture. Prije zemljotresa otvorena je i Umjetnička galerija.
Posebno mjesto u umjetničkom stvaralaštvu pripada Narodnom pozorištu koje je, raspolažući sa 450 sjedišta, na primjer 1964. izvelo 245 predstava kojima je prisustvovalo oko 85.000 građana.
Djelovala su i kulturno-umjetnička društva “Vaso Pelagić” i “Veselin Masleša”.
Što se tiče fizičke kulture i sporta, takmičarski sport je 1965. godine obuhvaćen u 35 organizacija i klubova sa više od 7.000 članova. Do sredine šezdesetih godina DžDž vijeka izgrađeno je 12 školskih sportskih objekata, dva bazena, četiri fudbalska igrališta, deset školskih sala, dva stadiona, strelište, sportski centar sa igralištima za rukomet, košarku, odbojku, tenis.
Razorni zemljotres
U ovom sveukupnom razvoju Banjaluku je 26. oktobra 1969. u 16.37 časova zadesio zemljotres jačine 7,5 stepeni Merkalija, a 27. oktobra 1969. godine u 9.11 časova jačine 8,5 stepeni Merkalija.
Katastrofa je odnijela 19 ljudskih života, a više od 1.100 ljudi je lakše ili teže povrijeđeno. Tešku sudbinu vrbaske ljepotice ublažila je iskazana jugoslovenska solidarnost.
Dan poslije, 28. oktobra, Banjaluku je posjetio Josip Broz Tito. Utvrđena su materijalna oštećenja u 701 naseljenom mjestu, porušeno je ili oštećeno 86.000 stanova. Jedna od prvih mjera je bila evakuacija djece iz porušenog grada.
Nekoliko godina poslije zemljotresa Banjaluka počinje naglo i konstantno zaostajati, ali je to bilo kratkog daha. Nacionalni dohodak je porastao sa 699.000 dinara 1969. na 2.024.000 u 1974. godini. Te godine grad je imao 33.600 zaposlenih. Novi zemljotres Banjaluka je doživjela 13. avgusta 1981, ali sada bez ljudskih žrtava.
Izgradnja modernih naselja
Poslije zemljotresa, Banjaluka je i pored mnogih nedaća, počela da se urbano razvija - nikla su nova moderna naselja: Borik, Starčevica, Mejdan, Hiseta, Nova varoš, Budžak, izgrađen je savremen hotel “Bosna”, nikla je nova zgrada Gimnazije, zgrada škole “Georgi Stojkov Rakovski”, izgrađen je novi Dom JNA, robna kuća “Boska”, Dom solidarnosti. Banjaluka postaje 1975. godine univerzitetski centar.
Čitav socijalistički period prepoznatljiv je po “mnogim imenima” - muzikolog Vlado Milošević, slikari Božo Nikolić i Bekir Misirlić, književnici Irfan Horozović, Ranko Risojević, Kolja Mićević, publicista Aco Ravlić, glumci Vlado Zeljković, Adem Ćejvan, Žiža Mažar. Od sportista: rukometaši Jerolim Karadža, Pero Perović, Abaz Arslanagić, Nebojša Popović, Milorad Karalić, bokseri Marijan Beneš i Anto Josipović, košarkašice Mersada Bećirspahić i Slađana Golić, fudbaleri Abid Kovačević, Tomo Knez, Husnija Fazlić.
Vremenom Banjaluka je liječila rane od katastrofa 1969. i 1981, razvijala se i unapređivala i ušla u burno razdoblje s početka 1990. godine i u krvavi građanski rat 1992. godine. Otada počinje novo razdoblje u razvoju vrbaske ljepotice.
Mr Goran Đuran, arhivista istraživač Arhiv Republike Srpske
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
