Banjaluka - Okupacija i oslobođenje (2): Ustaška propaganda i zločini
Djelovanje Viktora Gutića kao stožernika je bilo propagandno usmjereno na širenje i učvršćenje ustaškog pokreta u Bosanskoj Krajini, prvenstveno među muslimanskim stanovništvom, koje su nove vlasti željele da privuku na svoju stranu.
Služio se raznim mjerama i novouspostavljenim zakonima u progonima onih koji nisu odgovarali novom sistemu ustaške vlasti. Prema "Zakonskoj odredbi o zaštiti narodne i arijske kulture hrvatskog naroda", Jevreji ni na koji način nisu smjeli uticati na izgradnju i razvoj kulture u Nezavisnoj državi Hrvatskoj, pa im je bilo zabranjeno učešće u organizacijama i ustanovama društvenog, omladinskog, sportskog, kulturnog i umjetničkog karaktera. Srbima i Jevrejima je oduzimana imovina i blokirani su im bankovni računi. Srbi i Jevreji su morali predati svoje radio-aparate, dvoglede, fotoaparate, kamere i kino-projektore. Zabranjena je i upotreba ćirilice. U opštoj diskriminaciji bilo im je zabranjeno putovanje u javnom prevozu i kupanje na javnim mjestima i u banjama. Uveden je obavezan rad "za opšte dobro" bez naknade i prisilan rad. Kretanje Srba i Jevreja je bilo strogo praćeno, a te mjere prema Srbima su bile pojačane naredbom da svi pravoslavci moraju oko ruke nositi plavu traku sa velikim latiničnim slovom "P", dok su Jevreji na lijevoj strani grudi nosili Davidovu zvijezdu sa latiničnim slovom "Ž" u sredini.
Sistematsko nasilje
Tokom ubijanja istaknutih građana Srba i Jevreja likvidirani su, između ostalih, banjalučki vladika Platon i akademski slikar Spiridon Špiro Bocarić. Srpsko stanovništvo je pokatoličavano i iseljavano. Najčešće su hapšeni oni Srbi koji su se svojim radom ili političkim djelovanjem isticali u Kraljevini Jugoslaviji i oni koji su se lično zamjerili Gutiću. Bili su to prvenstveno predstavnici predratnih političkih stranaka, sveštenici, intelektualci, trgovci i ugledniji građani, kao i masoni i članovi "Rotari" kluba.
Ustaše su u Banjaluci planirale izgradnju vladinih ustanova, velikih katedrala, trgova i saobraćajnica, kao i kolonizaciju Hrvata u grad i okolinu. Banjaluka je trebalo da postane "Antingrad" ili "Luka", sjedište Nezavisne države Hrvatske. Pored planirane promjene imena grada, ubrzo nakon uspostavljanja ustaške vlasti obrazovana je posebna komisija za promjenu naziva ulica u Banjaluci, pa su se, između ostalih, pojavile ulice koje su nosile imena hrvatskih velikana. Ustaški stožer za Bosansku Hrvatsku i likvidator bivše Vrbaske banovine "Zakonom o nazivu mjesta i ulica i obilježavanju kuća brojevima" iz naziva je izbacio riječi "srpski" i "jugoslovenski".
U istrebljenju Srba, pored njihovog iseljavanja u Srbiju i pokatoličavanja, ustaše su formirale logore, od kojih su najpoznatiji po zločinima Jasenovac, Jadovno, Danica, Stara Gradiška i Jastrebarsko. U njih su, pored Srba, bili deportovani Jevreji, Romi, komunisti i drugo nepodobno stanovništvo.
U odnosu prema muslimanskom dijelu stanovništva ustaški pokret je nastojao da iskoristi tezu Ante Starčevića o muslimanima kao "najčistijem dijelu hrvatskog naroda". U posvećivanju pažnje muslimanskom pitanju u zemlji, u Banjaluci su bili favorizovani muslimani, odnosno "Hrvati islamske vjeroispovijesti". Na taj način ustaška vlast stvarala je sebi čvršći oslonac, što je osiguravala jačanjem političkih pozicija u muslimanskom stanovništvu. Upravni aparat Nezavisne države Hrvatske otvorio je vrata istaknutim muslimanima za visoke funkcije. Međutim, iako favorizovani u novoj državi, muslimani su u nekoliko navrata došli u sukob sa Viktorom Gutićem. Plašili su se da će postati manjina ukoliko zaživi njegova ideja o doseljavanju kosovskih Hrvata, uz iseljavanje, pokatoličavanje i istrebljenje Srba, Jevreja i Roma. "Rezolucija banjalučkih muslimana" protiv ustaških zločina donesena je 12. novembra 1941. godine.
Masovni pokolji i narodni ustanak
Od kraja jula pa do septembra 1941. godine trajao je takozvani Ilindanski pokolj Srba, u kojem je pobijeno nekoliko desetina hiljada ljudi širom Bosanske Krajine. U februaru 1942. godine organizovan je masovni pokolj srpskog stanovništva u naseljima Rakovac, Šargovac, Motike i Drakulić, kada je ubijeno oko 2.300 Srba.
Nakon ustaških pokolja srpskog stanovništva u Bosanskoj Krajini u junu i julu 1941. godine, formiralo se ustaničko tijelo odnosno pokret otpora. U narodu je zavladalo raspoloženje za suprotstavljanje okupatoru, što je Komunistička partija iskoristila za pokretanje ustanka. Politbiro CK KPJ donio je odluku o početku borbe u Jugoslaviji 4. jula 1941. godine. Ustanak u Bosanskoj Krajini je počeo u Drvaru 27. jula 1941. godine, odakle se širio dalje.
Priredili: Mr Vladan Vukliš, arhivista, Mr Marijana Todorović-Bilić, arhivista, Verica M. Stošić, arhivski savjetnik
Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.
