Banjaluka i studentski protesti

Da se podsjetimo, vrhunac krize trajao je od 3. juna, kroz štrajkove i zborove na fakultetima (najintenzivnije u Beogradu, manje u Zagrebu, Sarajevu, Ljubljani i drugdje), rezolucije i medijsku kontrablokadu, sve do 9. juna uveče, kada je Josip Broz Tito prvi put javno progovorio o protestima studenata.

Problemi omladine

Čini se da je Banjaluka sa svojim Tehničkim fakultetom i dvije više škole (sa oko 2.000 studenata), u odsustvu uličnog konflikta bila na margini ove pobune. Ali istraživački zalazak iza palanačke slike "tog toplog ljeta" otkriva daleko veći stepen društveno-političke dinamike nego što se to da naslutiti iz nedavnog TV ostvarenja. Danas je opšti stav da su problemi proizašli iz dihotomije između tržišta i planiranja, odnosno birokratije i samoupravljanja.

Primjećujemo da se u mjesecima pred eskalaciju u društvenim službama i političkim organizacijama Banjaluke dosta vremena posvećivalo pitanju nezaposlenosti, posebno među mladima. "Glas" je 13. maja objavio naslov "Mladi stručnjaci (i dalje) pred vratima fabrika". Ipak, ZOZ za zapošljavanje bio je zadovoljan radom Zavoda, s obzirom na smanjenje nezaposlenosti u odnosu na prethodnu godinu, tako da je u februaru 1968. na evidenciji bilo 3.410 nezaposlenih, što je oko 2,5% od ukupnog broja stanovnika opštine.

Ipak, brojka od 40 nezaposlenih sa višom i visokom spremom bila je suštinski daleko manji problem od primijećenog jaza između mlade generacije koja se, kako se kaže na jednom mjestu, nije "afirmisala kao politički faktor", i birokratskih struktura koje su bile nevoljne da se suoče sa svojom krivicom za takvo stanje.

Istina, bilo je dosta kritike na račun "jednog dijela komunista" zbog paternalističkog odnosa prema omladini, ukazivalo se i na problem "nedovoljne pažnje" od strane Partije, ali takve analize, koliko god bile detaljne, predstavljale su prazan hod u međuprostoru između uzroka i posljedica.

Političke dijagnoze

Dana 22. maja u Opštinski komitet SKBiH Banjaluka stigli su i prijedlozi Univerzitetske konferencije SK BiH u vezi sa uklanjanjem problema smještaja i ishrane studenata na fakultetima u Republici da bi se izbjegle "moguće negativne političke implikacije".

Čak je traženo da "Republička zajednica obrazovanja hitno obezbijedi sredstva za poboljšanje stanja u ishrani studenata u maju i junu, kritičnim mjesecima s obzirom na vrijeme ispita", te da se prilikom prijema studenata u prvu godinu u pogledu smještaja obrati pažnja na njihov ekonomski položaj.

Specifični problemi banjalučkih studenata obilježeni su, između ostalog, sukobom između Kluba akademičara Banjaluke (KAB) i Saveza studenata oko rukovođenja studentskim servisom, o čemu se sredinom maja diskutovalo u OK SK.

Partijski aktivisti su se takođe žalili na probleme u školskim partijskim organizacijama, prije svega na neaktivnost članova i potpuno odsustvo političke discipline. Jedan sekretar školske organizacije mogao je bez ikakve posljedice na sastanku da izjavi: "Ovo društvo je trulo, što da mi radimo, što da budemo fanatici?".

Između redova jedne neobjavljene analize, napisane sredinom jula na osnovu materijala sa više partijskih sastanaka, može se naslutiti dugotrajno lutanje u pokušaju da se nađe "ispravan" odnos prema omladini.

I u ovom slučaju autori su se zadovoljili konstatacijama o napretku u rješavanju svakodnevnih pitanja (nezaposlenost, ishrana, prostor, kreditiranje i prijem u SK), dok je sagledavanje pozicije omladine u suštinskim društvenim rascjepima potpuno izostalo.

Eskalacija u Beogradu

Dijagnostičkim radom gradskih političkih organizacija obraćena je pažnja i na Beograd. Naime, u banjalučki Opštinski komitet Saveza socijalističke omladine 30. maja stigle su preko bosanskohercegovačke Omladinske radne brigade "Boško Buha" informacije o problemima, slabom raspoloženju, aljkavosti, nedisciplini i lošem komandnom kadru među učesnicima ORA "Novi Beograd 68".

Kao što je poznato, sukob koji se proširio na čitav studentski Beograd i djelimično zahvatio ostatak zemlje, počeo je upravo tučom između studenata i učesnika omladinske radne akcije, tučom u koju se umiješala policija.

Tokom 3. juna, nakon što je u Beogradu došlo do sukoba studenata i policije kod Podvožnjaka, te organizovanja fakultetskih zborova i biranja akcionih komiteta, banjalučka partijska struktura našla se u ad hok vanrednom stanju. U toku tog dana "dogovoreno je da se rukovodstva društveno-političkih organizacija i Skupštine opštine više angažuju u smislu veće budnosti i preduhitravanja eventualnog odražavanja studentskih demonstracija na banjalučke studente". Na prvom posljepodnevnom sastanku pročitana je depeša CK SK BiH, kojom su se, po svemu sudeći, davale smjernice za odgovor na novonastalu situaciju.

(Nastaviće se)

Mr Vladan Vukliš, arhivista u Arhivu Republike Srpske

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.