Albanska golgota kao živa rana

 Ovo povlačenje je teklo u više kolona iz pravca Metohije ka obali Jadranskog mora. Procjenjuje se da je više desetina hiljada vojnika i civila stradalo tokom povlačenja, od posljedica ranjavanja i iscrpljenosti. Nakon oporavka, oko 150.000 pripadnika Srpske vojske se priključilo savezničkim trupama na Solunskom frontu, u junu 1916, gdje su vođene teške borbe sve do kraja rata i konačnog oslobođenja zemlje Srbije.

Do 15. oktobra 1915, uprkos krajnjem požrtvovanju srpske vojske, austrougarska balkanska vojska pravcem preko rijeke Save i Drine, i 11. njemačka armija preko Dunava, zauzele su Beograd, Smederevo, Požarevac i Golubac i stvorile širi mostobran južno od Save i Dunava, natjeravši srpske trupe na povlačenje prema južnoj Srbiji. Pod pritiskom velike austrougarsko-njemačke i bugarske ofanzive, Vrhovna komanda Srpske vojske 24. novembra 1915. godine odlučila je da se trupe vojske povuku preko Crne Gore i Albanije na Jadransko more.

Kapitulacija je kategorički odbačena jer bi ona značila i kraj države. Državni vrh donio je ipak odluku da se izvrši povlačenje preko Albanije ka jadranskoj obali, da bi ih tamo dočekali saveznici i pomogli im da se oporave. Onda bi se oporavljena srpska vojska pridružila savezničkim snagama na Solunskom frontu. Predsjednik vlade Nikola Pašić uputio je savezničkoj komandi telegram sljedeće sadržine: "Srbija, iako se našla u teškom položaju, iako još može doći i u još gori položaj, rešena je da ide do kraja u borbi protiv zavojevača, odano i verno uz svoje Saveznike izdržaće ceo rat, koji će završiti porazom neprijatelja."

Prva kolona je krenula 26. novembra 1915. iz Prizrena preko Vezirovog mosta prema Skadru i Lješu, u kojoj su bili kralj, vlada i diplomatski kor. Srpska vlada je krenula 24. novembra iz Prizrena preko Ljum Kule u Skadar, a za njom je krenula 26. novembra 1915. i Vrhovna komanda. U periodu od 15. do 21. decembra srpska vojska je stigla u okolinu Skadra. Prema podacima srpske Vrhovne komande, na albansku obalu je stiglo oko 110.000 vojnika i 2.350 oficira. Pretpostavlja se da je od početka povlačenja stradalo oko 72.000 ljudi. Ukupno je preko Albanije prešlo oko 54.000, a preko Crne Gore oko 90.000 ljudi.

Nikola Pašić je 15. januara 1916. uputio cirkular ruskom caru Nikolaju II tražeći pomoć. On je stigao do cara Nikolaja 18. januara i istog dana je Nikolaj poslao telegram kralju Velike Britanije i predsjedniku Francuske, u kome je rekao da, ako srpska vojska ne bude spasena, Rusija će raskinuti savez sa njima. Intervencija ruskog cara je ubrzala savezničku pomoć, a italijanska vlada je dozvolila Srbima da uđu u Valonu.

Prvo iskrcavanje na Krfu, "ostrvu spasa", kako su ga prozvali Srbi, bilo je u pristaništu u Guviji (Govino), šest kilometara sjeverno od grada Krfa. Do aprila se na Krfu prikupilo 151.828 vojnika i civila. Materijalne troškove opremanja i izdržavanja srpske vojske preuzele su Francuska i Velika Britanija. Prvi dani na Krfu su bili užasni za Srbe. Saveznici nisu imali dovoljno vremena da se pripreme za adekvatan prihvat tako velikog broja ljudi. Nije bilo dovoljno hrane, odjeće, ogreva i šatorske opreme, pa su vojnici, izmučeni od napornog marša, masovno umirali.

Na ovom putu srpski narod je doživio jedan od najvećih egzodusa u svojoj istoriji. U zvaničnom izvještaju ministra vojnog generala Božidara Terzića, predsjedniku vlade Nikoli Pašiću, piše da je nestalo, umrlo, poginulo ili zarobljeno 243.877 ljudi. Francuski maršal Žozef Žofr je o tome rekao: "Povlačenje naših saveznika Srba, pod okolnostima pod kojima je izvršeno, prevazilazi po strahotama sve što je u istoriji kao najtragičnije zabilježeno."

Srpska vojska se oporavila i reorganizovala do aprila i takva je prevezena na Solunski front, gdje je dobila svoj sektor i igrala važnu ulogu u njegovom probijanju dvije godine kasnije. Na ostrvu Vidu u Grčkoj se nalazi spomenički kompleks i u okviru njega mauzolej, a na Krfu se nalazi Srpska kuća.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.