Nedeljko Kovačić, režiser, scenarista i publicista, za “Glas”: Mitrović nije partizanski, nego vrhunski režiser

Film je, uprkos temeljnom dodatnom istraživanju, iz različitih tehničkih i privatnih razloga u tom trenutku ostao nerealizovan, ali sam pre nekoliko godina, upisujući interdisciplinarne doktorske studije, uvideo da je taj materijal i dalje potentan i napisao sam nekoliko ispitnih završnih radova koji istražuju Mitrovićev opus.

Rekao je ovo za “Glas Srpske” Nedeljko Kovačić, režiser, scenarista i publicista, objašnjavajući kako je uz brojne profesionalne obaveze našao vrijeme da napiše i priredi knjigu/monografiju “Partizanski vestern: Žika Mitrović”, koja se bavi opusom jednog od najcjenjenijih, ali i najosporovanijih autora srpskog i jugoslovenskog filma, legendarnog Žike Mitrovića, režisera remek-djela poput klasika partizanskog filma: “Kapetan Leši”, “Brat doktora Homera”, “Užička republika”, ratnih filmova poput “Marša na Drinu” i “Timočke bune”, ali i krimića: “Nož” ili drama “Mis Ston”. Kovačić, talentovani autor mlađe generacije srpskih filmadžija poznat po filmu i seriji “Vera” te jako gledanim i hvaljenim dokumentarnim serijalima “Jovanka Broz i tajne službe” i “Drug Marko”, kaže da je uticaj Mitrovića na njegov autorski rukopis značajan u mnogim segmentima, ali da je trebalo dosta vremena da autorsko poštovanje i filmsku strast prema Mitrovićevom liku i djelu pretvori u konkretnu knjigu?

- Rad na doktorskoj tezi još nije završen, ali sam na inicijativu Filmskog centra Srbije, tadašnjeg direktora Gordana Matića i urednika izdavačke delatnosti Miroljuba Stojanovića - napisane radove, uz dopisivanje još nekoliko poglavlja, pretvorio u ovu monografiju - rekao je Kovačić.

GLAS: Ono što se nameće kao neminovno pitanje je zašto se od svih režisera partizanskog filma upravo Žika nametnuo kao junak knjige i šta su bili ključni elementi koju su Vas privukli baš njemu, prije svega kao autoru, a potom i junaku Vašeg djela.

KOVAČIĆ: Kao i većina dece socijalističke Jugoslavije osamdesetih odrastao sam uz dva TV programa, stripove i filmove na VHS-u. Nesvesno sam još tada u Žikinim filmovima, i autorima sličnim njemu - filmovima Šibe Krvavca ili stripovima Branislava Keraca, na primer - osetio jedno svojevrsno ukrštanje dominantnog školskog i društvenog narativa o NOB sa stvarima koje sam privatno voleo: američkim i evropskim stripovima i holivudskim filmovima na videu.

GLAS: Jednako onako kako je bio netipična figura unutar samog žanra u kojem je najčešće djelovao kao režiser i sam Mitrović je bio atipična pojava unutar naše kinematografije, od strip-pedigrea preko nekonvencionalnog izbora tema i načina njihove realizacije unutar samog žanra “partizanskog filma” do jasnih autorskih iskoraka prema drugim žanrovima od kriminalističkog do istorijskog filma, koji nisu bili na cijeni kod većeg dijela kritike i struke tog vremena, iako ga je publika jako voljela?

KOVAČIĆ: Tako je. Mitrovića to čini sasvim apartnom pojavom u domaćem filmu, jednako udaljen i od soc-realizma i od crnog talasa i od “praške škole”, on čini jednu liniju koja povezuje predratni beogradski stripovski i filmski milje sa komercijalnom tržišnom kinematografijom kakvu imamo danas.

GLAS: Nažalost, kako je danas sam “partizanski film” počeo biti prebrzo olako potcjenjivan zbog ideološkog i kulturnog ključa unutar kojeg je nastao, uz ignorisanje njegovih filmskih vrijednosti, tako je i sam Mitrović olako ignorisan kao anahron ili ideološki režiser, iako se radi o autoru sa više od 20 filmova u opusu vrlo različiti tema i žanrovskih karakteristika. Koliko je Vaša knjiga jedan od doprinosa kojim se Žikina uloga u domaćoj kinematografiji napokon procjenjuje na objektivan način?

KOVAČIĆ: Nadam se da knjiga hoće biti na jedan način doprinos revalorizaciji Žikinog dela. Kultura sećanja je kod nas relativna kroz decenije, sam partizanski film je prešao dug put od obavezne lektire u doba SFRJ, preko gašenja i negiranja u doba ratova i tranzicije, da bi ponovo postao aktuelan i inspirativan u novom dobu koje je proizvelo i jugonostalgiju i nove mlade levičare...

Sasvim je drugi problem to što se pitanja filmske forme ili žanra brkaju s ideološkim opredeljenjima, kao što se i filmska fikcija brka s istoriografijom, ne samo kod takozvane obične publike, već nažalost često i kod onih koji bi trebalo da budu stručnjaci na ovim poljima, kao što su filmadžije ili istoričari. To je tužan fenomen, karakterističan za ove prostore, kojem sam mogao prisustvovati prateći reakcije na “Veru” na primer.

GLAS: Iz perspektive autora knjige i filmskog režisera šta su ključne odrednice koje “partizanski opus” Žiku Mitrovića izdvajaju u odnosu na ostale režisera iz žanra “jugoslovenskog ratnog filma”, koji je, kako filmska istoriografija broji, dao 193 filma od “Slavice” do “Velikog transporta”?

KOVAČIĆ: Pre svega jasni stilski i tematski elementi koji vode poreklo iz tradicije holivudskog vesterna na filmu i u stripu - od predstavljanja filmskog prostora i ikonografije - naročito u prikazu pejzaža i mizanscene akcionih scena, do dramaturške karakterizacije likova i postavke odnosa među njima, zatim izbora i tretmana glumaca, upotrebe muzike...

GLAS: Koliko je teško bilo napisati jednu ovakvu knjigu u čisto zanatskom smislu i koliko ste vremena proveli u istraživanju arhivskog materijala od Žikinih radova do biografskih podataka i publicistike o njemu, uzimajući u obzir prilično haotično stanje u domaćoj arhivi na temu filmske istorije?

KOVAČIĆ: Stanje domaće arhive na temu istorije domaćeg filma zaista jeste haotično i ova knjiga, nadam se, i jeste jedan pokušaj doprinosa uređenju tog stanja. Kako sam već objasnio, rad na njoj je trajao, s prekidima, 20 godina, što mi je svakako olakšalo zadatak u odnosu na to da je, na primer, trebalo da je napišem za dve godine... Sreća te sam u velikoj meri mogao da se oslonim na direktne razgovore koje sam vodio sa Žikom.

GLAS: U “Veri” se uticaji Mitrovićevog rada na Vas mogu vidjeti kroz nekoliko posveta, ali oko publike je varljivo pa generalno gledano koliko ste objektivno inspirisani u Vašem radu sa glavnim junakom knjige “Partizanski vestern”.

KOVAČIĆ: Žika kog sam upoznao je privatno bio jedan izvanredan čovek i u poznim godinama svojevrstan uzor radne etike i živosti duha kakvima se svi samo možemo nadati.

Jednostavnu bioskopsku formulu u koju je Mitrović verovao, da morate imati uzbudljiv i dramatičan zaplet, ubedljive likove koje tumače glumci koje voli ženski deo publike, i glumice koje voli muški deo publike, smatram i dalje najkonciznijom i najtačnijom definicijom ideje dobrog mejnstrim igranog filma.

GLAS: Ne samo zbog ove knjige i “Vere”, već i zbog dokumentarnih serijala, istorija djeluje kao jedan od glavnih motiva za Vaš autorski rad. Otkud ta fascinacija ili je to prosto splet okolnosti i posljedica života i rada na području koje definitivno ima “višak istorije”?

KOVAČIĆ: Istorija i istorijske priče su me, istina, privlačile od malih nogu, a privlače me svakako i danas i ne mogu to objasniti nikakvim racionalnim motivima. U tom smislu svakako je reč o određenoj kombinaciji sasvim privatne fascinacije sa životom i radom na području kojem istorija zaista “curi na šavove”.

GLAS: Da li možda postoji neka ideja da se fascinacija Žikom Mitrovićem i partizanskim vesternom pretoči u dokumentarnu seriju, koja bi zaista imala obilje materijala za istraživanje i kakvi su Vam generalno autorski planovi u narednom periodu?

KOVAČIĆ: Planovi su vrlo konkretni - neće biti reč o seriji, već o dokumentarnom filmu koji dugujem Žiki već 20 godina... Pod istim naslovom “Partizanski vestern Žike Mitrovića”, projekat, koji će producirati producentkinja Danka Milošević i GFC, producentska kuća s kojom sam uspešno realizovao i “Jovanku Broz”, i “Veru” i “Druga Marka” - je još pre izvesnog vremena finansijski podržan od strane “Filmskog centra Srbije” na konkursu za dugometražni dokumentarni film i ja se nadam, ako sve bude išlo po planu, da ćete završen film moći da gledate do kraja ove godine...

Izbor

GLAS: Kada biste pravili Vaših ličnih top tri u Mitrovićevom opusu, koji bi to filmovi bili i zašto baš oni?

KOVAČIĆ: Teško mi je da izaberem baš top tri, ali, eto, pokušaću - sva tri snimljena 1967/68. godine: “Operacija Beograd”, kao izvrstan primer urbanog ratnog akcionog filma, svojevrsne preteče TV serije “Otpisani”; “Brat doktora Homera”, kao autentičan domaći “špageti vestern”; te “Nož”, kao primer ekonomičnog urbanog krimića po modelu sličnih francuskih filmova tog žanra.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.