Miloš Kovačević: Srpski jezik i ćirilica nikada nisu bili ugroženiji

Rekao je to u intervjuu “Glasu Srpske” ugledni lingvista i redovni profesor srpskog jezika i opšte lingvistike na Filološkom fakultetu u Beogradu i Filozofskom fakultetu u Istočnom Sarajevu Miloš Kovačević.

- Odnos prema ćirilici vjerovatno je najsimptomatičniji pokazatelj srpskoga nemara prema vlastitom jeziku i pismu. Ćirilica dijeli aktuelnu sudbinu srpskoga jezika, jer ona sigurno nikada u istoriji nije kod Srba bila ugrožena kao danas - rekao je Kovačević.

* GLAS: Kakav je trenutno položaj srpskog jezika? Da li je on ugrožen?

KOVAČEVIĆ: Srpski jezik od vremena kada ga je Vuk Karadžić standardizovao kao književni jezik za sve Srbe, nikada kao danas nije bio tako ugrožen. I to ugrožen ne samo imenom, nego i statusno. I tamo gdje je očigledno da je nesporno u pitanju srpski jezik, na primjer kod Bošnjaka, Hrvata ili Crnogoraca, želi se ukinuti ne samo njegovo ime nego i njegovo postojanje uopšte. Suština ugroženosti ogleda se u njegovom preimenovanju. Mnogi, pogrešno misle da preimenovanje srpskoga jezika njemu zapravo i ne može mnogo naškoditi, da se i ne treba bojati posljedica preimenovanja, pa ono je tobože samo novo ime za istu suštinu. A ako je ta suština, srpski jezik, onda on ostaje srpski i pod drugim imenom.

* GLAS: Koji su to problemi sa kojima se najčešće susreće srpski jezik?

KOVAČEVIĆ: Glavni problem srpskoga jezika u njegovom postjugoslovenskom periodu jeste problem njegovog negiranja kod onih koji više neće da ga zovu srpskim imenom, a ništa manji nije ni problem njegovog srpskog negiranja, nepoštovanja, da ne kažem, omalovažavanja. Taj srpski nemaran i “omalovažavajući” odnos prema jeziku posebno se ogleda kroz odnos Srba prema jezičkoj kulturi, s jedne strane, i prema ćirilici, s druge strane. Odnos prema ćirilici vjerovatno je najsimptomatičniji pokazatelj srpskoga nemara prema vlastitom jeziku i pismu. Ćirilica dijeli aktuelnu sudbinu srpskoga jezika, jer ona sigurno nikada u istoriji nije kod Srba bila ugrožena kao danas. Potrebno je mnogo više raditi na vraćanju svijesti o tome šta gubimo s ćirilicom, za vraćanje poštovanja prema sebi samima, a onda će samo po sebi doći i poštovanje prema ćirilici, kao neodvojivom dijelu nacionalnog identiteta Srba.

* GLAS: Kako možemo da sačuvamo srpski jezik?

KOVAČEVIĆ: Jedan dio posla moraju odraditi srpski lingvisti, drugi, komplementaran dio posla, moraju odraditi srpski političari i nacionalne institucije. Lingvisti treba jednom za svagda lične interese da podrede opštesrpskim filološkim interesima. Neophodno je napraviti bar minimum srpskog filološkog programa, iza kojega će stajati sva srpska filologija. Oni moraju biti lojalni samo naučnim kriterijumima, a političari moraju početi uvažavati stavove srpskih lingvista, i na njima bazirati svoja politička djelovanja. U suprotnom, raskorak u djelovanju srpske nauke i srpske politike uvijek je dovodio i nužno će dovoditi samo do štetnih posljedica po srpske nacionalne interese, posebno u filologiji kao nacionalno “najosjetljivijem” identitetskom dijelu.

* GLAS: Očigledno je da sve više vlada jezička nekultura u svakodnevnom govoru, ali nažalost, i u jeziku mas-medija, koji imaju najveći uticaj na jezičku svakidašnjicu. Kako to spriječiti, odnosno liječiti?

KOVAČEVIĆ: Jezička (ne)kultura je najbolji pokazatelj ugroženosti srpskoga jezika od Srba samih. Do jezičke kulture niko ne drži, gotovo se kao prestižna nameće jezička nekultura. Jezička nekultura caruje na svakom koraku, u školi, novinama, radiju, televiziji, u Skupštini, na univerzitetu... Kao da nikome do srpskoga jezika stalo nije. Sramotno je da ni univerzitetski profesori sa većine nenastavničkih fakulteta nisu funkcionalno pismeni. Šta onda očekivati od ostalih. Nužno je da se srpski jezik uvede kao obavezan predmet na sve fakultete - da bar oni koji imaju formalno fakultetsko obrazovanje budu funkcionalno pismeni. Danas većina profesora bolje zna engleski nego srpski jezik. A u mas-medijima i u supstandardu caruje tzv. anglosrpski jezik, jedna mješavina engleskog i srpskog, u kojoj nema nikakvih pravila, ili pak ima, kako bi Vuk rekao da je živ, samo pravila “babe Smiljane”.

* GLAS: A šta je rješenje za povratak jezičke kulture među Srbe?

KOVAČEVIĆ: Prije svega to da Srbin mora iskazivati više poštovanja prema svom jeziku. Mora se odgovornije prema njemu odnositi. Truditi da se što više povinuje pravilima jezičke kulture. Mora što više raditi jezički na sebi, što znači da mora prepoznavati šta je to jezička kultura, a šta nekultura, u kojoj situaciji može upotrebljavati koji tip jezika. Običan čovjek mora znati da ne može “familijarni” jezik i “jezik kafane i ulice” biti primjeren u svim situacijama. Mora se vratiti i ćirilici kao neodvojivoj, imanentnoj, tako prepoznatljivoj komponenti srpskoga jezika.

* GLAS: Nedavno ste izjavili da je od velike važnosti povući paralele srpskog jezika i drugih jezika u identitetu samih jezika na nivou čitave BiH, kao i srpske jezičke politike, što je bitno, kako za narod, tako i za sve institucije. Kako to ostvariti?

KOVAČEVIĆ: Jedan od najvećih problema u određenju identiteta srpskoga jezika i njegovih varijanata koje se takođe iz političkih razloga jezicima zovu, a to su hrvatski, bosanski i crnogorski jezik - jeste neuvažavanje naučnog statusa srpskohrvatskog jezika. Novovaspostavljeni politički jezici uglavnom se pozivaju na srpskohrvatski jezik kao svoje ishodište. A srpskohrvatski jezik, opštepoznato je, predstavlja na Novosadskom dogovoru (1954. godine) politički usvojeno novo ime Vukovog srpskog književnog jezika. Srpski jezik kao književni jezik stariji je od srpskohrvatskog više od stotinu godina. Srpskohrvatski jezik je samo preimenovani Vukov srpski književni jezik. Neophodno je da srpski lingvisti i srpske naučne institucije istrajavaju na naučnoj i samo naučnoj istini o srpskom jeziku. Da istinom, bez obzira na to što ona “komšije” najviše boli - razotkrivaju i negiraju falsifikate i laži kojim se naučna istina zamagljuje ili zapretava.

* GLAS: Kako gledate na pokušaje Bošnjaka da se nametne “bosanski jezik” u BiH? Ima li on ikakvo istorijsko utemeljenje ili je fiktivan?

KOVAČEVIĆ: Ako se na jedan jezik ne može primijeniti nijedan od kriterijuma jezičkog identiteta, ni strukturni, ni genetski, ni komunikativni, onda se ne može naučno dokazati da takav jezik postoji. On je, kao takav, nužno fiktivni jezik. Da bi političke jezike, koji su zapravo lingvistički fiktivni jezici, nekako uveli u lingvistiku, lingvisti su počeli govoriti o simboličkoj funkciji jezika. Po toj funkciji jezik ne mora biti naučno dokazljiv jezik, ali on ima simboličku funkciju za narod koji ga upotrebljava, pa se eto samo s tog simboličkog stanovišta može pravdati njegovo naučno neutemeljeno ime. Bosanski jezik, međutim, ni takvu funkciju nema, jer on ne odražava narodnosno ime Bošnjaka, oni neće da ga zovu bošnjački, nego je imenom “zemaljski jezik”. A u podlozi tog imena stoji fiks ideja Bošnjaka kako će jednoga dana svi u Bosni biti Bosanci, s bosanskim jezikom kao osnovnim identitetskim i integrirajućim kriterijumom. Međutim, bosanski jezik, ni sa stanovišta simboličke funkcije, ne postoji - kad bi se ta funkcija poštovala, on bi, kao preimenovani srpski jezik, bio isključivo “bošnjački”, nikako bosanski!

Anglicizacija

* GLAS: Sve više mladih pod uticajem kulture sa Zapada koristi razne engleske i druge riječi, u svakodnevnoj komunikaciji. Koliko je to štetno i postoji li način da se spriječi?

KOVAČEVIĆ: Na svakom koraku srpski jezik je preplavljen engleskim riječima, tako da anglicizacija prijeti da uništi temeljne vrijednosti srpskoga jezika. Na djelu je jezička akulturacija, gdje se gubi samosvijest o vrijednosti maternjeg jezika. Engleski jezik se nadređuje srpskome, srpski se u očima mladih smatra manje vrijednim.

Nijedan jezik ne može bez tuđica, bez stranih riječi, ali ovakva prevlast engleskog jezika, njegov status među mladima posebno, gotovo da ništi status srpskoga jezika. A on je, ne zaboravimo, jedan od temeljnih kriterijuma srpskog nacionalnog identiteta.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.