Sreto Tanasić, predsjednik Odbora za standardizaciju srpskog jezika: Ko izgubi pamćenje izgubio je i temelje budućnosti

Kaže to za “Glas Srpske” predsjednik Odbora za standardizaciju srpskog jezika i direktor Instituta za srpski jezik i književnost Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske (ANURS) Sreto Tanasić.

Odbor, osnovan prije četvrt vijeka, je najviše svesrpsko sveinstitucionalno nezavisno stručno tijelo koje su osnovale akademije nauka i umjetnosti Srbije, Crne Gore i Srpske, svi fakulteti u ove tri države na kojima se studira srpski jezik, Institut za srpski jezik SANU, Matica srpska i Srpska književna zadruga. Prepoznatljiv je i angažovan u rješavanju standardoloških pitanja, na planu usavršavanja i osavremenjavanja jezičke norme.

- Srpski jezik je moderan, razvijen, životan i moćan evropski jezik koji može opsluživati srpsko društvo u svim vidovima njegova života, ništa manje nego bilo koji drugi evropski jezik u svojim nacionalnim granicama. Mogućnosti jezika se ne mjere jezičkim mogućnostima mnogih savremenika današnjeg vremena koji su poznavanje srpskog rječnika i izražajnih - da kažem gramatičko-stilskih mogućnosti srpskog jezika sveli na mnogo nizak stepen. Odbor u Srbiji ima autoritet i gotovo nepodijeljenu podršku u širokoj kulturnoj javnosti, a napadan je od onih koji se zalažu protiv srpskih nacionalnih interesa, što je siguran znak opravdanosti postojanja. Podjednako se odnosimo prema prema institucijama u Srpskoj i na njihova obraćanja odgovaramo, ali ne možemo bitnije da utičemo na status srpskog jezika u Crnoj Gori, ali na drugim planovima radimo - kaže Tanasić.

GLAS: Zbog čega nismo i ne vodimo još brigu o srpskom jeziku?

TANASIĆ: U pravu ste - nismo vodili i ne vodimo brigu o srpskom jeziku ni izbliza koliko bi trebalo. Loše nasljeđe se teško prevazilazi. Dugo, bar od Drugog svetskog rata, nije bilo politički korektno govoriti o srpskom jeziku, o srpskom pismu ćirilici, o pisanom nasljeđu. Sticajem istorijskih okolnosti srpski jezik je postao srpsko-hrvatski kada je Zagreb krajem 19. vijeka preuzeo srpski književni jezik koji je stvorio Vuk Stef. Karadžić za potrebe srpske kulture. Time je Zagreb pripremio uslove za objedinjavanje nacionalno i književnojezički razdijeljenog katoličkog svijeta sa štokavskog, čakavskog i kajkavskog područja. Srbi su izvukli lošiju poziciju - nisu ništa dobili, a izgubili su mogućnost da njeguju svoj jezik. To srpsko-hrvatsko književnojezičko jedinstvo poslije Drugog svjetskog rata je politički obnovljeno, a u njega su se uključila i dva novostvorena naroda srpskoga jezika - Crnogorci i muslimani. Otad se nije moglo govoriti o brizi o srpskom jeziku, a pod plaštom ravnopravnosti pisama nametana nam je latinica i potiskivana ćirilica. Tako smo raspad zajedničke države i jezika dočekali sa potisnutom svijesti o srpskom jeziku i pismu ćirilici, to je po inerciji i još ponečemu nastavljeno. To stanje se nije moglo samo od sebe promijeniti. Njegovanjem naše nebrige o srpskom jeziku i ćirilici podupirali smo njihovu zapuštenost. Od nebrige došli smo do njegovanja samoporicanja. Odbor od osnivanja ukazuje na potrebu promjene statusa srpskog jezika.

GLAS: Iz akademske zajednice često se upozorava da moramo da gradimo svijest o značaju srpskog kao nacionalnog jezika? Kako?

TANASIĆ: Sve što smo stvorili na materijalnom i duhovnom planu je zapamćeno, zapisano i sačuvano, na srpskom jeziku. Sačuvano u usmenom i pisanom pamćenju. Na srpskom jeziku i ćirilicom, u vidu srpske redakcije staroslovenskog, napisano je Miroslavljevo jevanđelje krajem 12. vijeka, koje spada u bisere srpske, slovenske i svjetske pisane baštine. Tu su i druga jevanđelja; životopisi svetih srpskih kraljeva. Na srpskom narodnom jeziku stvoreni su srednjovjekovni spisi i zapisi, počev Kulinove povelje iz 1189, prvog cjelovitog sačuvanog dokumenta na srpskom narodnom jeziku, do Dubrovačkog molitvenika iz 1512, prve štampane knjige na srpskom narodnom jeziku za Srbe katolike pa zapisi na srednjovjekovnim stećcima, toliki preostali poslovni i diplomatski spisi, književna djela od Jefimije, preko “Slova ljubve” Despota Stefana i mnogih drugih. To dugi niz decenija nije spominjano kao srpsko nasljeđe, nego kao nešto “naše”; pridjev srpski je po pravilu, i ne slučajno, počeo da izostaje, a na njegovo neotuđivo mjesto dolazili su drugi, kao srpskohrvatski ili oni sa značenjem regionalnog. Potrebno je da se vratimo svome pisanom nasljeđu, da odbacimo sve neistinite njegove identifikacije i interpretacije, da u školama govorimo više o njemu. Moramo obnoviti svijest o tome šta su nam preci ostavili, moramo znati čiji smo potomci i nasljednici. A ostavili su da imamo s čime izaći pred kulturne evropske narode. Ko izgubi pamćenje svoje prošlosti izgubio je i temelje svoje budućnosti.

GLAS: Upozoravate da je problem zaštita srpskog pisanog nasljeđa, jer se ne samo potkrada nego i “otvoreno krade i prisvaja”.

TANASIĆ: Ova današnja pljačka ima predistoriju, već sam nešto rekao o uklanjanju pridjeva srpski, koji označava čija je to baština, da samo dodam da je akademik Branko Letić pokazao kako je neprikosnoveni autoritet socijalističke Jugoslavije u kulturi Miroslav Krleža upravo rodonačelnik oduzimanja atributa srpski nesporno srpskim natpisima na srednjovjekovnim stećcima. Za njime su i drugi mogli da uvode bratstvo i ravnopravnost pa smo već prije raspada Jugoslavije u BiH od vlasništva nad svojim pisanim nasljeđem jedan kroz jedan postali vlasnici jedan kroz tri. Što se tiče BiH, danas je na djelu bezočna pljačka srpske pisane baštine i njeno preknjižavanje na bosansku - kako muslimani/Bošnjaci hoće da definišu BiH. Srpski pisani spomenici se objavljuju kao bosanski spomenici, navode se i kao ilustracija bosanskog jezika. Time žele da svojoj naciji obezbijede legitimitet preko posebnog bosanskog jezika, kojeg nikad nije bilo kao posebnog - ni književnog ni narodnog, a tome bosanskom jeziku da pripišu kontinuitet u vijekovima kada ni bošnjačke nacije niti posebnog bosanskog jezika nije bilo. Podjednako se prisvaja i srpsko nasljeđe pisano na srpskom narodnom i srpskoj redakciji staroslovenskog jezika - od povelje Kulinove do Miroslavljevog jevanđelja. Može djelovati kao fantazija, ali to je danas bošnjački državni projekat koji se ostvaruje uz uvjerenje muslimana/Bošnjaka da je ovo vrijeme opšteg ludila u svijetu, posebno Evropi, pravi trenutak. I što mi uvjerljivije pokazujemo da se radi o bezočnoj pljački oni dižu veću dreku. Ovim se ne mogu baviti samo nauka o jeziku i književnosti, i istorija - nužno je da se država ozbiljno pozabavi i da nam se priključi u odbrani srpskog pisanog i kulturnog nasljeđa. Struka zna šta treba raditi, ima i kadrove; na inicijativu Odbora održana su po dva naučna skupa u ANURS i SANU. Potrebno je da uz struku stane država - politički i materijalno. Pa kad ovo smutno vrijeme prođe - da srpsko ostane srpsko.

GLAS: Učestvovali ste na naučnom skupu ANURS povodom tri decenije postojanja Srpske i dali osvrt na temu “Srpski jezik u Srpskoj”. Šta ste zapazili?

TANASIĆ: Moglo se doći do zanimljivih zapažanja. Recimo, nauka u Srpskoj se intenzivno razvija, postižu zavidni rezultati, na projektima u ANURS, ali ne samo u njoj. Drugo, vrlo važno, svi referati su naučno utemeljeni i kao takvi mogu poslužiti u planiranju i sprovođenju državne politike, na ekonomskom i na planu očuvanja državno-pravnog statusa Republike. Tu mislim na uvodni referat predsjednika ANURS te na referate iz pravnih i filozofskih nauka pa identitetskih - istorijskih, filoloških i pedagoških nauka. Naravno, i te kako je i ekonomski momenat bitan faktor jačanja države.

GLAS: Koliko Srpska čuva jezik i pismo kao kulturno nasljeđe?

TANASIĆ: Ne bi se moglo reći dovoljno. Da bi se stanje preokrenulo treba usvojiti nacionalnu kulturnu politiku, čiji bitan element je jezička politika. Ponoviću - koji narod nema utvrđenu kulturnu/jezičku politiku on sprovodi nečiju tuđu, što vodi u kulturno ropstvo. Za kulturnim dolazi i ekonomsko i svako drugo ropstvo, ako već nije došlo; kod malih naroda moguć je obrnut redoslijed.

Primjena zakona o ćirilici

GLAS: Parlamenti u Srpskoj i Srbiji su, u gotovo istom obliku, usvojili Zakon o upotrebi srpskog jezika te zaštiti i očuvanju ćiriličkog pisma? Da li se šta promijenilo u praksi?

TANASIĆ: To je značajan događaj. Uz Povelju o srpskom kulturnom prostoru, koju su resorna ministarstva potpisala u Sremskim Karlovcima početkom 2019. predstavlja temelje za vođenje jedinstvene kulturne pa i jezičke politike. Ovi zakoni još nisu primijenjeni u praksi i ne možemo govoriti o njihovim dometima. U Srbiji ima pomaka u prelasku na ćirilicu od strane institucija i preduzeća na koje ih zakon obavezuje. Ja vidim kao razlog, pa i moguće (o)pravdanje, što zakoni nisu primijenjeni u činjenici da su u međuvremenu u obje republike bili izbori. Za istinsku primjenu potrebno je formirati savjete za jezik pa onda sagledati stvarno jezičko stanje.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.