Opstali u ratu, stradali u miru: 28 godina od egzodusa sarajevskih Srba

U martu 1996. godine ispisane su brojne pojedinačne tragedije lokalnog stanovništva, zbog čega je Dejtonski mirovni sporazum za sarajevske Srbe asocijacija na najveće poslijeratno protjerivanje naroda sa svojih ognjišta.

Srpski borci Sarajevsko-romanijske regije tokom Odbrambeno-otadžbinskog rata zaustavili su 35 ofanziva muslimansko-hrvatske vojske i odbranili svoje domove.

Za odbranu ovih prostora, život je dalo više od 4.000 boraca, oko 3.500 ih je ranjeno, oko 1.000 sahranjeno na Vojničkom groblju "Novi Zejtinlik" na Sokocu.

Prema relevantnim istorijskim i zvaničnim podacima, egzodus je počeo 17. februara 1996. godine na pravoslavni praznik Zadušnice, jer je planirano iseljavanje Srba sa ovih područija trebalo da bude 19. marta 1996. godine.

Međutim, predstavnici tadašnjeg IFOR-a dijelili su letke da je taj rok pomjeren za 23. februar, odnosno mjesec dana ranije od dogovorenog.

Osim toga što su srpski civili morali da spakuju najnužnije stvari i krenu u neizvjesnost, mnogi stanovnici Ilijaša, Grbavice, Hadžića, Vogošće i Centra krenuli su da otkopavaju posmrtne ostatke svojih najmilijih ne želeći da muslimanski vandali skrnave njihove grobove.

Poseban problem predstavljala je upravo činjenica da su takozvane međunarodne institucije naglo odlučile da muslimanske vlasti preuzmu srpske opštine mjesec dana prije predviđenog roka, što je dodatno ubrzalo ionako veliku tragediju sarajevskih Srba.

Brojni izvori ukazuju na činjenicu da je Srpsko Sarajevo tada predstavljalo jedinstven slučaj u bivšoj BiH po tome što se Dejtonskim mirovnim sporazumom od najmanje 120.000 ljudi koji su odbranili svoj grad zahtijevalo da u miru pristanu na vlast ratnih protivnika.

Između dejtonskog i pariskog samita sarajevski Srbi su referendumski odbacili diktat da moraju prihvatiti muslimansku vlast, ostati u FBiH i biti šerijatski ozakonjeni.

Međutim, pariški skup, održan 14. decembra 1995. godine, osim ceremonijalnosti i protokolarnosti, onoga što je inferiornoj Evropi i ostavljeno po pitanju rješavanja krize u bivšoj BiH, nije se ni osvrnuo na demokratski izraženu volju naroda Srpskog Sarajeva.

Međunarodna zajednica je saopštila da će 23. februara policija muslimansko-hrvatske federacije ući u Vogošću, Novi Grad i Centar, 29. februara u Ilijaš, 6. marta u Hadžiće, 12. marta na Ilidžu i u Trnovo, a 19. marta u Novo Sarajevo i Stari Grad.

Tadašnji visoki predstavnik Karl Bilt i njegov zamjenik Mihael Štajner pozivali su Srbe da ne napuštaju svoje domove i da ostanu da žive pod vlašću muslimansko-hrvatske federacije, dijeleći im letke sa stihovima poznate pjesme Alekse Šantića "Ostajte ovdje".

Međunarodna misija u BiH je dozvolila da ratni muslimanski lider i tadašnji predsjednik SDA Alija Izetbegović, putem medija, poruči da će "svaki Srbin koji je nosio pušku biti izveden pred sud".

To je tada, praktično značilo da bi, osim žena i djece, svi Srbi završili u muslimanskim zatvorima.

Tokom egzodusa Srba iz Sarajeva, veliki broj preduzeća, kulturnih i obrazovnih institucija i ustanova preseljen je na teritoriju Republike Srpske.

"Tehnički remontni zavod" iz Hadžića je preseljen u Bratunac, Fabrika montažnih kuća "Intal" iz Ilijaša je preseljena u Miliće, Vazduhoplovni zavod "Orao" je iz Rajlovca preseljen u Bijeljinu, dok je "Famos" iz Hrasnice preseljen u Lukavicu.

Veliki broj bivših sarajevskih preduzeća, firmi, organizacija i ustanova našao se u objektima bivših vojnih kasarni "Slaviša Vajner Čiča" i "Slobodan Princip Seljo" u današnjem Istočnom Novom Sarajevu.

Osnovna škola "Radojka Lakić" iz Novog Sarajeva, tri osnovne škole sa Ilidže, biblioteke iz Novog Sarajeva i Ilidže, fakulteti i srednje škole, preseljeni su iz dijelova Srpskog Sarajeva koji su pripali muslimansko-hrvatskoj federaciji na teritoriju Srpskog Sarajeva u Republici Srpskoj.

Načelnik opštine Trnovo Dragomir Gagović izjavio je da egzodus sarajevskih Srba početkom 1996. godine simbolizuje veliko stradanje srpskog naroda, te da ova ogromna žrtva nikada ne smije i neće biti zaboravljena.

Gagović je rekao da su sarajevski Srbi prije 28 godina morali da napuste vijekovna ognjišta koja su u ratu časno odbranili i izgubili najbliže članove porodica jer im niko nije mogao garantovati bezbjednost, nakon što su Dejtonskim mirovnim sporazumom ti krajevi pripali Federaciji BiH.

-To su teški dani za bivše stanovnike Sarajeva, jer su po ogromnom nevremenu, uz nadljudske napore, uspjeli da izađu prema odredištima. U prvoj fazi to su bili Sokolac i jednim dijelom Pale - podsjetio je Gagović.

On je naveo da Srbi nisu smjeli da ostanu u Sarajevu, jer im niko nije garantovao bezbjednost, te su morali da napuste domove i imanja, ali ne i kosti svojih najmilijih koje su iskopavali i nosili sa sobom.

-Ostala mi je slika starice koja je čekala sa kovčegom, u kojem su bile kosti njenog sina, da se ukrca na jedan kamion i da ide - priča Gagović.

Gagović je istakao da su se sarajevski Srbi tada nastanili širom Republike Srpske i ponovo izgradili svoja ognjišta.

-Srbi su bili većinski narod prije rata i na Ilidži, u Ilijašu, Viogošći... Morali su da ostave sve i da odu u neizvjesnost - rekao je Gagović.

On je napomenuo da su Srbi, koji su izašli iz Hadžića, imali velikih zdravstvenih problema od posljedica NATO bombardovanja u kojem je korišten osiromašeni uranijum.

-Tu je NATO najviše bacao bombe sa uranijomom. Danas veoma mali broj Srba živi u Sarajevu, a često imamo skrnavljenje srpskih grobova i vjerskih objekata - istakao je Gagović.

Pratite nas na našoj Facebook i Instagram stranici i Twitter nalogu.